Als oorlog echt is

[p. 14]

Onderduikers

Het duurde niet lang voor we die vele onderduikers in huis hadden. Sommigen gingen na korte tijd naar een nieuw adres. Dat was veiliger. Anderen, zoals Pollie, mochten blijven.

Ons huis werd een doorgangshuis, een soort doorgeefluik van mensen.

Wij kregen allerlei onderduikers: jonge, oude, aardige en rotzakken. Ik vond het iedere keer weer opwindend.

Mijn moeder niet. Soms bleek opeens dat ze zich zorgen maakte. Dan zei ze: ‘Wat dat later met jullie worden moet... Als dat maar goed gaat.’

Jaap en ik begrepen wel zo'n beetje wat ze bedoelde. Alles was veranderd, niets was nog zoals het was geweest. Mensen waar je eerst respect voor moest hebben - ministers, burgemeesters, politieagenten - waren nu verraders of meelopers. Er werd niet meer tegen ze opgekeken. Ze hadden in onze ogen geen gezag meer.

In onze stad was veel water en wij hadden een kano. Jaap ging er dikwijls met die kano op uit en de ene keer kwam hij thuis met aardappelen, een andere keer met groente, fruit of hout voor de kachel. Hij had telkens weer spannende verhalen over hoe hij met zijn kano langs de opslagplaatsen van de Duitsers was gevaren en hoe handig hij in het stelen was geweest. Niemand zei dan: ‘Maar Jaap, stelen mag toch niet.’ Iedereen was blij

[p. 15]

met wat hij had meegenomen. Wij vonden hem allemaal geweldig. Mijn ouders waren minder opgetogen, maar ze zeiden er niet veel over. Ze konden bovendien het eten goed gebruiken en er gebeurde zoveel.

Op een dag kwam er een overvalwagen de straat in. Mijn moeder stond voor het raam en keek de straat in. Paniek. Alle onderduikers moesten verdwijnen door het luik in de kast. De overvalwagen stopte voor ons huis. Twee Duitsers kwamen naar buiten en begonnen even later bij ons te bellen. Toen er niet vlug genoeg werd opengedaan, sloegen ze met hun geweren tegen de voordeur. Mijn moeder werd zo wit als krijt. Alle onderduikers hadden zich verstopt, behalve Pollie. Die liep als verdwaasd door de kamer.

‘Je bed in,’ zei mijn moeder en ze duwde hem een vaas in zijn handen. Ik snapte er niets van, maar Pollie gelukkig wel.

Mijn moeder ging opendoen en ook hier snapte ik niets van: mijn moeder, die zich nooit beheersen kon, was de kalmte zelve. De Duitsers duwden haar opzij. In de gang bleven ze staan, het geweer in de aanslag. Ze waren niet ouder dan een jaar of twintig.

Mijn moeder leek niet onder de indruk.

‘En?’ vroeg ze. ‘Wat willen de heren?’ Er werd een antwoord geschreeuwd.

‘Onderduikers?’ vroeg mijn moeder stomverbaasd. ‘Wat zijn dat?’

Eén van de soldaten schreeuwde dat ze een brutaal wijf was en haar bek moest houden. De ander snauwde dat ze hen onmiddellijk het huis moest laten zien.

[p. 16]

Mijn moeder ging voor alsof ze niets merkte van de geweren die bijna in haar rug prikten. Ze gingen van kamer tot kamer. Er werd van alles overhoop gegooid, maar ze vonden niets. Tot ze bij de slaapkamer van Pollie kwamen.

Ze stormden naar binnen.

Alsof het gerepeteerd was haalde Pollie de vaas onder het bed vandaan, begon verschrikkelijk te rochelen en in de vaas te spugen. Er kwamen grote fluimen slijm uit zijn mond. Je werd misselijk als je er naar keek.

De soldaten bleven stokstijf staan.

‘Wat heeft hij?’ vroegen ze.

‘Tuberculose,’ zei mijn moeder.

‘Dat is toch besmettelijk?’

‘Natuurlijk,’ zei ze lief.

De soldaten draaiden zich om en stormden de trap af of wij allemaal de zwarte pest hadden. Toen de deur achter hen dichtsloeg, kwam Pollie zijn bed uit, maakte een rondedans en wij begonnen hysterisch te lachen.

Maar toen de overvalwagen wegreed, barstte mijn moeder in snikken uit.

Ze zei de hele dag geen woord meer.