Als oorlog echt is

[p. 10]

Een oorlog begint ongewoon gewoon

Toen de oorlogsdagen voorbij waren, toen er niet meer gevochten werd en niet meer gebombardeerd, toen er niet meer geschoten werd, leek alles weer gewoon. Je moest weer op tijd naar bed, je ging weer naar school en ook de volwassenen pakten het gewone leven weer op. Het leek allemaal mee te vallen. Af en toe marcheerden er soldaten door de straat, maar dat was voor de grote mensen erger dan voor ons. De eerste keer dat mijn moeder zo'n troep zingende Duitsers zag, sprongen de tranen in haar ogen. Ze huilde van woede. Ze voelde zich als een kind dat heel gemeen wordt geslagen, vertelde ze later.

In het begin leek de oorlog wel mee te vallen. Je moest op je woorden passen. Je mocht niet ‘leve de koningin’ roepen of vertellen dat je ouders tegen de Duitsers waren. Dan kreeg je moeilijkheden. Pas later werden de straffen voor dat soort dingen heel erg. Toen vertrouwde je ook niemand meer. In het begin was er nog genoeg te eten en de meeste mensen deden al gauw weer gewoon. Ongewoon gewoon. Ze waren niet strijdvaardig. Ze hadden te eten en ze werden niet geslagen of beroofd. Ze vonden dat het allemaal wel meeviel. Net als voor de oorlog - en later na de oorlog - meenden ze dat

[p. 11]

je pas keurig netjes was als je je nergens mee bemoeide. Ze wilden niet zien dat Hitler een gevaarlijke gek was. Ze zeiden: ‘Zo'n vaart loopt het niet.’ Maar dat liep het wel. Hitler, die van Europa één groot Duitsland wilde maken, was de wandelende dood. Hij had alleen nooit zoveel dood en verdriet op zijn geweten kunnen hebben wanneer anderen hem niet geholpen hadden. De meeste mensen hielpen hem door niets te doen, door al die moorden gewoon te laten gebeuren.

Mijn ouders waren niet zo. Vooral mijn moeder niet. Ze was opstandig en driftig. In winkels kon ze nooit haar mond houden. Ze zei altijd openlijk haar mening. Mijn vader was wat rustiger en zei: ‘Wees toch wat voorzichtiger. Straks word je opgepakt en kom je in de gevangenis.’ Mijn moeder wist dat hij gelijk had, maar ze wilde zich niet beheersen. Zoveel onrecht vond ze belangrijker dan zelfbeheersing.

Zo was ze altijd geweest.

Als meisje uit een welvarend christelijk gezin was ze vroeger in opstand gekomen tegen de armoede om haar heen. Tot verdriet van haar ouders liep ze mee in demonstraties van ‘de rooien’, die tegen armoede waren, die vonden dat iedereen gelijke kansen moest hebben.

Ze droeg een gebroken geweertje omdat ze tegen oorlog was. ‘Let maar eens op,’ zei ze later tegen ons. ‘Alle mensen die zo hard roepen dat er oorlog moet komen, hoeven zelf niet te vechten.’

Nu zou je misschien kunnen denken dat mijn ouders echte oorlogshelden zijn geworden, maar dat is niet zo.

[p. 12]

Ze hebben wel gedaan wat binnen hun kleine mogelijkheden lag. Vanuit hun principe: ‘Verwacht niets van je medemens, maar zorg dat je medemens iets kan verwachten van jou.’

Dat werkte als volgt: op een avond kwam mijn vader thuis met een jonge, latmagere man. Dat was Pollie. Met anderen had hij op een scheepswerf in Zeeland een Duitse onderzeeboot kapot gemaakt. Hij was dus eigenlijk een terrorist. Tegenwoordig moeten we niets van terroristen hebben, maar toen werden ze door de koningin en alle goede vaderlanders als helden beschouwd. Net als alle terroristen moest Pollie vluchten. Zo kwam hij terecht in Delft om onder te duiken, zoals dat heette. Mijn ouders namen hem onmiddellijk in huis. ‘Het is wel gevaarlijk,’ zei mijn moeder, ‘en ik ben wel bang, maar we kunnen hem toch niet buiten laten staan?’

Op de eerste verdieping van ons (nieuwe) huis hadden wij twee ineenlopende kamers, gescheiden door schuifdeuren met aan beide kanten kasten. In één van die kasten werd een luik gemaakt. Als er iets gebeurde, moest Pollie door het luik kruipen en in de ruimte gaan liggen tussen de vloer en het plafond van de benedenverdieping. Er werd net zo lang geoefend tot hij in twee minuten, zonder lawaai, kon verdwijnen.

Wij, mijn broertje Jaap en ik, mochten niemand iets vertellen. ‘Als ze Pollie vinden, wordt je vader dood geschoten,’ zei mijn moeder. Wij vonden dat buitengewoon spannend. Wij hebben thuis heel veel onderdui-

[p. 13]

kers gehad en ik heb er nooit een woord over gezegd, maar - eerlijkheidshalve - niemand heeft me er ooit naar gevraagd.