|
| |
Willem Beukels.
Zangspel (opera-komiek) in éen bedryf.
Het tooneel verbeeldt den oever der Schelde. In den achtergrond de vlakke scheldestroomen. Aen het strand liggen eenige visschersschuiten. Regts van den aenschouwer en op den voorgrond de wooning van Beukels, den uitvinder van het haringkaken, te Biervliet, in de laetste helft der XIV.e eeuw.
| |
Eerste tooneel.
leentje, beukels' dochter; visschers en visschersvrouwen.
By het opgaen der gordyn is Leentje voor de deur harer wooning met eenige vrouwen bezig met netten te overzien. Eenige visschers ontladen hunne schuiten, andere brengen manden met visch, enz.
| |
| |
Aen 't werk, aen 't werk, op strand?
Want gunstig is het weder.
Zoo haest de zon daelt neder,
Steekt weêr de boot van kant.
En als de nacht zyn vlerken
Op 't gladde water spreidt,
Kan niet de visch bemerken
Den strik hem voorbereid.
Aen 't werk! aen 't werk op 't strand!
| |
Tweede tooneel.
de vorigen, beukels, uit zyne wooning komende.
RECITATIEF.
Zie meester Beukels daer!
(Al de visschers omringen hem met blyken van eerbied. Hy drukt hun vriendelyk de hand).
Ik groet u, myne vrienden!
De vangst is goed geweest?
Ik dacht het: anders zou ik u zoo bly niet vinden...
En daer, naer allen schyn,
Nog dezen nacht het weder meê zal willen,
Maekt alles weêr bereid...
| |
| |
't Is alles reeds gedaen!...
Goed zoo, geen tyd verspillen.
Zoo, vrienden, zie ik 't geerne gaen.
Wen 't blaekt, het yzer smeden, -
Slechts reeknen op het heden, -
Zyn spreuken hoog geschat...
Wee hem, die haer niet vat!
‘'k Heb tyd nog’ komt te spade...
Slechts hy, die oppast, vindt...
Want haest keert soms de wind!...
Zoo broos, zoo wispelturig,
Niets keert er zoo gezwind,
Dan water, weêr en wind...
Dus, visschers, op uw hoede!
Des is 't niet minder waer...
En gy... gy neemt zyn voorschrift waer;
Zulks is me veel genoegen...
Naer 't uwe trachten wy ons handlen steeds te voegen...
Gy gingt ons vóor; wy volgen uwe baen,
En hopen nooit eene andere in te slaen.
Regt zoo! Ik dank u, myne vrinden,
En nu een woord nog eer ge scheidt:
Vergeet niet om deze uer u morgen hier te vinden;
| |
| |
'k Zal myn geheim alsdan u openbaren,
U leeren hoe men haring kan bewaren
Voor het bederf. Voortaen wordt zoo die visch,
Die overvloedig op ons kusten is,
Ook buiten 's lands, naer 't verst gewest verzonden...
Een nieuwe tak van handel is gevonden!
Tot morgen dus... dat niemand er ontbreek'!..
Vrees niet: met ongeduld wacht heel de streek!...
Ons, vrienden, schenkt hy morgen
Een rykdom, door zyn zorgen
En schranderheid vergaêrd!
Ons, vrienden, wordt er morgen
Een schat, thans nog verborgen,
(By de herhaling van het koor, vertrekken de visschers en visschersvrouwen, langs verschillende kanten).
| |
Derde tooneel.
Beukels, leentje.
Ja, morgen zal myne uitvinding geen geheim meer wezen. Met haer te behouden, zou ik my kunnen verryken; maer met ze aen al onze visschers bekend te maken, verschaf ik hun een nieuw middel van bestaen. Ik open de baen tot eenen handelstak die, hoop ik, aldra zich zal uitbreiden en den bewooneren onzer kusten een weinig welstand zal bezorgen. Ge weet het, kind, onze visschers zyn zoo arm, en immers tusschen menschenliefde en eigen belang, mag toch geen goed burger aerzelen.
Zoodat gy dan wel zeker zyt, vader, dat uwe uitvinding goed is, dat uwe poogingen gelukt zyn!
Ja, kind, daervan ben ik overtuigd. Op verschillende tydstippen heb ik van mynen gekaekten haring geproefd, - hy wordt hoe langer hoe
| |
| |
beter, - En zie, over eenige dagen heb ik my verstout er een tonneken van naer het hof van onzen genadigen vorst, Graef Lodewyk, te zenden.... en....
O! tot nu toe heb ik daerover geen narigt ontvangen; - doch, ik ben wel zeker dat myne nieuwe spys met eer op de vorstelyke tafel zal geprykt hebben....
ter zyde.
O! hoe gelukkig is hy, die goede vader!.... en... zoo ik durfde....
verheugd.
En dezen middag zal ik u ook laten oordeelen....
ter zyde.
Zoo ik durfde zeggen.... dat Hannes....
stamelend.
Ja.... vader....
| |
Vyfde tooneel.
leenjte, hannes, een weeskind, jonge visscher en Leentjes minnaer; Tom Sidley, een engelschman.
met Sidley opkomend.
Dag Leentje....
Dag Hannes.... (eene buiging makende voor Sidley) . Mynheer....
(Sidley groet haer ook met eene buiging).
Is uw vader te huis, Leentje?.... Deze heer, die zoo even ontscheept is, verlangt hem seffens te spreken....
Ik zal dien heer aenstonds by mynen vader geleiden....
(Zy wenkt Hannes wat ter zyde, en spreekt zacht met hem. Beiden schynen verblyd).
| |
| |
napeinzend, ter zyde.
Ik weet niet.... maer wat hy ook zegge, dunkt het my dat ik dien jongeling nog meermalen gezien heb....
tot Sidley.
Zoo zyn Heerschap my wil volgen, zal ik hem by mynen vader brengen.
Van harte gaerne, beminnelyk meisje. (Tot Hannes) . Wy zullen elkanderen nog wederzien. (Hy drukt hem vriendelyk de hand en volgt Leentje naer Benkels' wooning. In 't heengaen werpt hy nog eenen blik op Hannes. Ter zyde) 't Is zonderling.... die wezenstrekken...
gelyktydig ter zyde.
Die vreemdeling.... hoe hy me dat zegt....
geheimzinnig tot Hannes, terwyl Sidley de deur der wooning, die zy heeft opengestooten, binnen treedt.
Wachten.... hoort ge?.... ik kom aenstonds weêr....
| |
Negende tooneel.
sidley, beukels.
Gy zyt niet redelyk, meester Beukels!.... Wat ik u vraeg heeft toch niets wat u kan beleedigen....
Dit is misschien uwe meening.... maer die verschilt met de myne.
En wanneer ik u vraeg my het geheim uwer uitvinding af te staen, bied ik u geld en rykdom in ruiling....
Geld en rykdom!.... Maer.... begrypt ge dan niet dat, zoo ik wilde ryk worden, ik uwe hulp daertoe niet zou noodig hebben?.... Begrypt ge dan niet dat, zoo ik myne uitvinding voor my wilde behouden, ik daerin de bron van onberekenbare schatten zou vinden?....
| |
| |
ter zyde.
Ach! wien zegt hy zulks!....
De rykdom.... maer dien vraeg ik niet. Deze hut hebben myne ouders my nagelaten; myn werken verschafte my altyd meer dan het noodige.
Gy zult niet immer kunnen werken.
Dit wist ik, en hoef het ook niet meer te doen.... Voor den ouden dag heb ik sedert myne jongheid gezorgd....
Ik heb slechts éene dochter.... Die zal ik, wanneer het zal tyd zyn, aen eenen braven visscher uithuwen, en zy ook zullen werken, zooals ik gedaen heb.
Zeer wel; doch zou het niet meer voldoening voor u zyn, uwer dochter, in plaets van een geheel leven zwoegens, eene aenzienlyke fortuin na te laten?
Al wat ik verlang is haer, met een vlekkeloozen naem, myn klein vermogen te doen erven.
Daerin hebt gy ongelyk.... Ryk zyn is zoo schoon!
Vindt ge dan dat het eene oneer is te verkoopen wat u toebehoort?
| |
| |
Myn geheim hoort me niet meer toe.... onze visschers zyn arm.... Ik aenzie ze als myne kinderen.... Zy ook, zy eeren my als eenen vader.... Ik heb het hun beloofd....
Zulke belofte doet geen doorzichtig man!
Zulke belofte doet een man die, in plaets van zich zelven te verryken, het welzyn eener gansche bevolking wil vermeerderen....
Uwe opoffering gaet waerlyk te ver....
En uw aendringen begint my te vervelen, hoort gy! Ik wil noch zal u myn geheim, voor welke som ook, verkoopen! Myn geheim behoort mynen landgenooten.... het behoort mynen vaderlande!
Uwen vaderlande!.... het woord vaderland klinkt my zeldzaem in de ooren, wanneer het uit den mond van een zeeman.... van een visscher komt....
Wel ja; als of de zeeman een vaderland hebben kunne!
De zeeman.... geen vaderland!....
De gansche wereld moet zyn vaderland zyn....
Misschien wanneer de zeeman een gelukzoeker is.... wanneer hy u gelykt!
| |
| |
De zeeman.... de visscher.... geen vaderland!....
Wen voor den zeeman, aen de kimme,
Allengs verdwynt, als eene schimme,
Reikt hy, met eene traen in de oogen,
Waer zyne jeugd is heengevlogen....
Wanneer de zeeman op de baren,
Wanneer van duizende gevaren
Denkt hy met weemoed aen de kusten,
Waer vreedzaem zyne vaedren rusten....
Wanneer, in afgelegen streken,
Aen huiselyke vreugd ontweken,
Keert, op de vlerken der gedachten,
Waer vriend en maeg en vreugd hem wachten....
| |
| |
(Beukels, verontwaerdigd, verwydert zich langs het strand).
| |
Dertiende tooneel.
sidley, beukels.
Gy hebt Hannes het voorstel gedaen, hem mede naer Engeland te voeren?....
Om hem gelukkig te maken.... Die jongeling heeft my het geheim zyner geboorte bekend gemaekt.... en....
voortgaende.
My zooveel belang ingeboezemd... dat...
Dat gy hem tot vader zoudt willen verstrekken... niet waer?...
Ja... ik zou hem als een kind liefhebben...
Uwe liefde komt wat laet...
| |
| |
Veins niet!... Gy zyt... Morisson!...
Morisson?... Gy bedriegt u, ik ben Morisson niet!
Gy waert het misschien voordezen?...
Waerlyk... ik begryp u niet...
Veins niet... Ik herhael het u!... Ik weet alles!... Ja, ik weet meer dan gy zelf!... Gy zyt de zeeroover, die met uwe makkers over achttien jaren op Vlaenderens kusten schipbreuk leedt. Gy zyt een der valschaerds, die zich voor engelsche visschers uitgaven, en door de arme strandbewooners van Breskens geherbergd werden. Gy zyt de eerlooze, die de deugdzame Koba Sanders in het verderf stortte... Gy zyt de meineedige die, de afwezigheid van Kobas broeder en zyne makkers te baet nemende, op zekeren nacht met uwe schuimers een aen strand liggend schip buit maekte en zoo de onmeetbare zee tusschen u en het misleide meisje stelde...
O myn God!... zwyg... Ik was een ellendeling!
Luister verder!... Wanneer haer broeder, wederkeerende, de oneer zyner zuster in hare tranen las, aerzelde hy niet, zich op eenen ligten boot in zee te begeven, om den snooden lafaerd op te zoeken en hem rekening te vragen van den smaed zynen naem aengedaen. Doch hy keerde nimmer in zyn land weder!... Een storm ontstond, toen hy Engelands kusten bereikte, en hy vond in de afgronden der zee de vergetelheid van eindelooze smarten.
| |
| |
Dit is nog niet alles!... het meisje, door de dood haers broeders alleen op de wereld gebleven - alleen met hare schand en oneer - moest van gebrek en lyden omkomen, toen zy haer dorp ontvlugtte en naer Biervliet kwam, waer een arme visscher, uit medelyden voor haer en uit oude verkleefdheid aen den ongelukkigen Sanders, haer te zynent innam. Dáer, ten minste, was zy en haer kind voor den dood bevryd; - doch de oude wonde, die zy in het hart droeg, was te diep, om nog geheeld te kunnen worden! Acht lange jaren duerde haer doodstryd... en gy... gy, haer moorder... de moorder haers broeders... hebt misschien, gedurende al dien tyd, geen enkelen oogenblik aen uw slagtoffer, geene enkele gedachte aen uwe snoode daed gegeven...
O! ik zal dit alles vergoeden!...
Vergoeden! alsof gy de dooden tot het leven kondet terugroepen! - Vergoeden!... Gy spot... hoe! het is dan niet genoeg zoo onbeschaemd te zyn, andermael den voet te durven zetten in een oord, waer gy eens schande en onheil bragt! Gy spreekt nog van eene vergoeding, die niet mogelyk is! - Vergoeden! Zoudt gy nog wel ooit aen vergoeding, aen vergoeding... voor uw ongelukkig slagtoffer gedacht hebben, indien niet heden eene nieuwe eerloosheid, - het aftroggelen myns geheims, - u herwaerts hadde gelokt?.. Vergoeden! Zie! terg my niet langer!... Zoo gy niet willet dat ik u aen het geregt overgeve... Zoo gy niet willet dat uw zoon zelf u vloeke... Vertrek!... Vertrek spoedig, zonder dit wien het zy bekend te maken!...
Hoe! zonder myn zoon te zien?
Ik wil het... uw leven is in myne handen!...
Myn zoon verlaten op het oogenblik dat ik hem vinde!
| |
| |
| |
Vyftiende tooneel.
RECITATIEF.
hem een brief behandigend.
Van onzen Vorst en Heere.
Een brief... voor my wat eere!
Een brief... voor hem wat eere.
die den brief ontzegeld heeft, leest.
(Muzyk gedurende deze lezing).
‘Wy, Lodewyk van Male, graef van Vlaenderen, enz. willende openbaerlyk erkennen den uitstekenden dienst, dien onze getrouwe onderdaen, Willem Beukels, visscher uit onze goede stad Biervliet, aen den koophandel van ons graefschap bewezen heeft, door zyne nuttige uitvinding van den haring te kaken: - Willende daerenboven, voor zoo veel het in ons is, denzelfden Beukels vergoeden over de opoffering van al eigen belang, welke hy doet, met, gelyk hy het beloofd heeft, het geheim zyner uit vinding kosteloos aen de vlaemsche visschers over te leveren; - hebben goedgevonden, zooals wy het by deze doen, den gezegden Beukels, alsmede zyne mannelyke afstammelingen, tot adel te maken, met het regt van twee gouden kaekmessen op een zilveren schild, als wapen te voeren...’
Hoera! Leve onze graef, die Beukels edel maekt!
Zyn haring heeft gewis aen 't hof zeer goed gesmaekt.
| |
| |
tot den bode.
(Muzyk gedurende deze spraek).
Heb dank, heer Ridder, voor de my gebragte boodschap. Keer tot mynen en uwen heer, die u gezonden heeft, weder. Verzeker hem van myne innige verkleefdheid, van myne eeuwige erkentenis... Zeg hem ook, dat dewyl ik slechts eene eenige dochter heb, ik zoo vry ben zyne genade te verzoeken, dat hy den adeldom, my en mynen mannelyken afstammelingen toegestaen, op mynen toekomenden schoonzoon en zyne nakomelingen zou gelieven over te dragen.
Wat hoor ik!.... O! dan ben ik wis verloren!
Dat er aen uw verzoek zal worden regt gedaen....
Leev' Beukels! Leev' de graef!
(De hofbode en zyn gevolg af).
tot Sidley.
Ken ik, mynheer, nu een geheim verkoopen?....
Dat morgen hier aen ieder toebehoort?
tot de visschers.
Ja, myn vrienden, 'k hou myn woord!....
(Beukels ontvangt de gelukwenschingen van de visschers en het volk.)
tot Hannes.
Neem 't oogenblik te baet! spreek op, en gy moogt hopen....
| |
| |
die nu tot by zyne dochter en Hannes gekomen is, tot Leentje.
Myn kind, wenscht gy me geen geluk?
(Leentje vliegt hem om den hals. - Na haer omhelsd te hebben, tot Hannes..)
En gy ook, Hannes, kom.... dat ik aen 't harte u drukk'!
(Hy omhelst hem).
tot Hannes.
Spreek op dan, Hannes, toe!
die hen gehoord heeft.
Onnoodig dat hy 't zegge....
Dat verder hy voor my zyn boezem openlegge....
'k Weet, Hannes, dat gy Leentje opregtelyk bemint.
'k Schenk u myn eenig kind!
Leev' Hannes! Leev' zyne vrouwe!
O ja, zy leven lang in onverbroken trouwe!
(De visschers omringen Hannes en Leentje en wenschen hun geluk toe.)
stil tot Sidley.
Daer ik gelukkig ben, en alles hier rond my,
Blyf langer ik niet doof aen uwe bede....
En laet u toe dat mynen kindren gy
Ook wenschet heil in hunnen echt, en vrede....
Niets meer.... neem acht!
| |
| |
tot Beukels.
(Tot Hannes snellende.)
Dat ik myn wensch ook voor uw welzyn doe,
Hy drukt Hannes op zyne borst en omhelst hem vuriglyk.
Ik dank u.... (ter zyde) Doch.... hoe teeder
Omhelst die vreemdeling my weder!
(Hem een weinig ter zyde nemend.)
Zeg eens.... wie zyt ge toch dat ik zoo lief u schyn'?....
Hannes de hand drukkend.
Vaerwyl! (Ter zyde) . Het moet zoo zyn!
Beukels op het strand de hand drukkend.
(Sidley stapt in den boot, die onmiddelyk, op een wenk van Beukels, van wal steekt.)
in den boot.
Dat hy op u, op hen, zyn milden zegen spreide!
| |
| |
(De boot verwydert zich. Sidley groet steeds met de hand, en verdwynt weldra.)
die tot op het strand by Beukels gekomen is.
Die man!.... Wie is die man? O! spreek! gy kent hem nader....
Hannes voor het tooneel en by Leentje brengend.
Myn vriend, Leen is uw bruid.... en ik, ik ben uw vader!....
S. Willems en E. Stroobant.
|
|
Auteursrechtvrij