Verzameld werk. Deel 3

[p. 877]

Aantekeningen bij Kunstgeschiedenis

Voor Scientia, - dat een vulgariserend Handboek der Wetenschappen wilde zijn -, schreef Vermeylen in 1938 de bijdrage handelend over de Kunstgeschiedenis.

De opdracht was ongewoon, zelfs voor iemand als Vermeylen die nagenoeg nooit voor een publiek van gespecialiseerde kunsthistorici schreef! Op een uiterst beperkt aantal bladzijden moest een overzicht gegeven worden van ... de gehele kunstgeschiedenis! Daarenboven een tekst die zeker niet eens uitsluitend bestemd was voor een artistiek voelend of artistiek geïnteresseerd publiek.

In de eerste zin, bedoeld als ‘inleiding’ tot zijn schriftuur, zegt hij dat de kunstgeschiedenis, om een begrijpelijk overzicht te bieden, tegelijk rekening houdt én met de invloed die de omgeving op de kunstenaar heeft én met de eigen innerlijke ontwikkeling van het vormgevoel.

Een beeld geven van ‘de eigen innerlijke ontwikkeling van het vormgevoel’ is steeds het opzet van Vermeylen's kunsthistorische activiteit geweest en werd op meesterlijke wijze uitgewerkt in zijn Geschiedenis der Europeesche Plastiek en Schilderkunst, in de tweede uitgave omgedoopt tot Van de Catacomben tot Greco. Hier echter wordt ‘de wijze van zien en uitdrukken’ pas in de tweede plaats geciteerd, na ‘de invloed die de omgeving op de kunstenaars heeft’. Daarin voelt men duidelijk zijn bekommering om de niet op het artistieke afgestemde lezers van Scientia - en die zullen wel het talrijkst zijn - niet door te uitdrukkelijk kunsthistorische beschouwingen van het begin af te ontmoedigen; hij poogt ze integendeel dadelijk voor zijn betoog te winnen, door aan de meest gangbare gemeenplaatsen de voorrang te geven en voor 't overige op de meest eenvoudige wijze de problemen van het louter formele aan te snijden.

[p. 878]

In tweeërlei opzicht is dit opstel belangrijk. Vooreerst: vergeleken met zijn Van de Catacomben tot Greco bestrijkt dit overzicht een veel uitgebreider stof. Het vangt aan met de voorhistorie en het eindigt met het hedendaagse gebeuren. En vervolgens: ook de bouwkunst wordt heel even behandeld.

Alle oud-studenten van Vermeylen zullen betreuren dat er behalve de vier bladzijden waarin hij ‘de voorhistorische tijden en de Oudheid’ (blz. 533-536) doorloopt, ternauwernood twaalf bladzijden resten om de stof samen te vatten die hij even goed beheerste als deze in zijn Van de Catacomben tot Greco behandeld: de Bloeitijd van de Barokkunst, de Late Barok, Neoclassicisme en Romantiek, Realisme, Impressionisme, Post-Impressionisme en Nieuwe Stromingen (558-570).

Dat hij ook de bouwkunst opnam in zijn overzicht van de kunstgeschiedenis was zijn plicht. Maar dan kan men de vraag stellen waarom hij de hiërarchie der kunsten niet in acht nam, - beginnend met de architectuur en daaraan ondergeschikt de plastiek en de schilderkunst, althans in die tijden en periodes waar het kunsthistorisch beeld zulks vergt: de voorhistorie, de grote historische beschavingen in de dalen van de Nijl, de Tigris en de Euphrates, de Indus, verder op Kreta, in Mykene én in Griekenland. Men heeft wel de indruk dat Vermeylen pas vlot op dreef komt, wanneer hij zijn uitverkoren stof, de West-Europese kunst, samenvat. Daar gunt hij de architectuur wel de haar hiërarchisch toekomende plaats.