Twee vrienden

[p. 198]

XLVII

Niets heeft mogen baten: al heeft Frans zijn schoonvader bij den besten oogmeester gebracht, en al geeft die voor dat alle hoop nog niet verloren is, Morijn schuift die praatjes aan kant met een ontmoedigd gebaar: ‘Ik ben blind, ik onderscheid nog min of meer licht en donker, maar ik zie geen steek meer.’

Toch verbiedt hij, dat men in den kelder zijn laboratorium zou opruimen, verwijlt daar soms nog uren lang, zijn flesschen, retorten en comfoortjes bevoelend, vertwijfeld droomend van onmogelijke uitvindingen. Hij kan niet stil blijven, strompelt gejaagd en voorzichtig van kamer tot kamer, den nek recht, de kin vooruit, tastend met de hand, ongedurig omdat de kleerborstel weer verlegd of die kam weer zoek is.

Zelfs bij druilerig weer staat hij er op, dat ze op wandel zouden gaan, door de stad of in het Bosch, hoe zijn vrouw ook sputtert, dat ze al haar werk niet kan laten steken. En onderweg moet zij hem alles vertellen wat ze tegenkomen.

Een nieuwe eigenaardigheid is, dat Morijn nu soms naar de kerk wil; wat haar toch verheugt, want zij zelf vindt er gevoelens uit haar vrome jeugd terug; terwijl haar man verbergt, dat het aan een behoefte van zijn hart beantwoordt; hij verontschuldigt zich liever: ‘'t Is toch ook een verstrooiing...’ Hoe vreemd, overweegt hij, dat we ons schamen voor het diepste dat in ons ligt; we leven zoo lang naast elkaar, en we schamen ons altijd, dat diepste elkaar toe te vertrouwen... Maar feitelijk, zij heeft me altijd den duivel aangedaan...

Elken Zondag eten ze bij Mathilde; hij troetelt dan het kleine mormeltje, maar kan vooral, haast zelf een kind geworden, zoo stil en zacht spelen met het knaapje, dat begint te loopen en er een bijzondere pret in heeft, aan zijn baard te trekken. Moeder Morijn zucht, dat

[p. 199]

ze hun huis en hun mooiste meubelen zullen moeten verkoopen; 't is hard op hun leeftijd, hun oude woning te verlaten, Karel zendt wel wat uit Congo, maar dat helpt niet lang. Frans stelt haar gerust en biedt nog eens geldelijken steun, wat haar zoo vernedert, dat ze onder tranen op norschen toon dankt: ‘Zeg het maar niet aan vader...’ Ze jammert dat die meer dan ooit op een verzorgde kleeding gesteld is, de oude sok, en zooveel centen verkwist aan kravatten en parfum en zulke wisjewasjes: ‘Wat heeft hij daar nog aan?’ En dan weer als een refrein: ‘De miseries nemen geen eind!’

Dat is waar ook: nu heeft ze ontdekt, dat haar een bolletje boven de rechterborst gegroeid is, dat lijkt wel een gezwel. ‘Gij moet ook altijd klagen!’ moppert Morijn. Zij zwijgt, maar bedenkt dat haar moeder aan een gezwel gestorven is, dat was in den buik.

Het bolletje wordt dikker en ze laat het Frans zien. Die neemt er met een buisje een klein staal van en stelt bij de ontleding kanker vast. ‘Dat is niemendal, komt hij zeggen, maar het is beter, het weg te nemen.’ Ze schrikt fel voor de operatie, wil daar eerst niet van hooren, maar laat zich ten slotte paaien. ‘'t Is gauw over, en ge zijt er dan definitief van af.’ Ze glimlacht droef bij het woord ‘definitief’.

Morijn wordt bij Frans opgenomen en zij naar de kliniek gevoerd. In die witte, koud-glanzende zaal, voor den chirurg in witte blouse, kan ze niet anders meer dan zinneloos bidden en bidden, totdat ze onder de chloroform in het niet verzinkt.

...De operatie is uitstekend geslaagd, maar ze hebben de borst tot onder den oksel moeten wegsnijden. ‘We hebben haar een flink verlengstuk gegeven, schertst de chirurg tegen Frans: ze kan het zoo misschien nog een paar jaren trekken.’ Voor Morijn en Mathilde wordt de waarheid verdoken, doch de verminkte oude vrouw ontveinst het zich niet, en kil als een mes staat

[p. 200]

het in haar hart geplant: ze zal niet lang meer leven.

Ruim twee weken later ligt ze weer thuis op een luierstoel, haar man in een zetel naast haar; de werkster, die beneden de gang schrobt, hooren ze halfluid zingen; en Morijn zegt: ‘Nu zitten we hier als de blinde Tobias en zijn vrouw, wachtend op hun zoon, maar die zoon blijft in Congo, en genezing kan hij toch niet brengen.’

- Het is nu al vier maanden dat hij geschreven heeft. Nog een jaar voordat hij eens kan overkomen. 't Is lang!...

Ze zwijgen beiden. Dan halen ze herinneringen op uit den eersten tijd van hun huwelijk, van Karel en Mathilde, toen die nog klein waren. En zwijgen weer. De beelden duiken uit een verre deemstering op, maar ook het naastbijliggend verleden schijnt zoo ver, er is iets dat hen daarvan nu gescheiden heeft, als gaapte er een afgrond tusschen dat jongste verleden en wat ze heden zijn, - wat ze morgen zijn zullen.

‘Weet ge nog...?’

Eindelijk zegt hij: ‘We hebben toch ook goeie dagen gehad, Lize...’ (Wanneer heeft hij haar nog bij haar voornaam genoemd?) Aarzelend voegt hij er aan toe: ‘We hadden mekaar lief...’

- Schoon dingen duren niet lang, antwoordt ze spijtig bits. En dan herhaalt ze droeviger: Schoon dingen duren niet lang... We hadden een ander leven kunnen hebben... We hebben ons leven verbrod...

- Is dat mijn schuld?

- Ja, en ook de mijne. We zijn zoo dom geweest.

...Karel heeft ons verlaten, omdat het hier waarlijk niet plezierig was, met dat eeuwig gekrakeel. En Mathilde zou zoo gauw niet getrouwd zijn, als ze hier in een andere lucht groot geworden was. Nu zitten we alleen.

- We hebben ze nog, ze is goed voor ons...

- 'k Zeg het tegendeel niet, maar we tellen zooveel

[p. 201]

niet meer mee. Ze heeft haar eigen gezin... haar kinderen. Dat moest er natuurlijk wel van komen. Maar nu zitten wij alleen... ouwe menschen, gij blind, en ik, die weldra...

Hij tast langs haar arm en neemt haar hand vast, zonder een woord te kunnen spreken. In zijn duisternis opgesloten dubt hij over vragen, die hem thans in ongemeen klaar licht voor den geest staan. Stil, als voor zichzelf, zegt hij dan: ‘Ik heb u altijd liefgehad, Lize, innig liefgehad, altijd.’

- Dat hebt ge niet altijd bewezen...

- Och, waarom zou ik nog liegen? Ik heb vroeger andere vrouwen gekend... Vluchtige verzoekingen!... Gij beweerde toch dat álle mannen zoo waren, en ge gaaft niet zooveel om mij, dat is de reden... Ik heb er toen meer onder geleden dan gij... En eigenlijk vind ik dat nu zoo heel erg niet meer: het had toch niets met liefde te maken.

- Gij redeneert er over als een man; een vrouw voelt dat anders.

...Maar ik heb er nu veel over nagedacht, ik gaf u toch het geluk niet dat ge zocht...

Hij glimlacht even, ietwat pijnlijk: ‘Ge waart soms zoo... puriteinsch... Maar dat heeft nu ook zoo weinig te beteekenen... Het geluk dat ik zocht heb ik nooit elders gevonden. Praat daar niet meer over...

...We kibbelden maar door, en we konden mekaar toch niet missen. Het was net of we mekaar in den weg stonden en elk alleen wisten we geen raad, konden uit de voeten niet... Wij wilden altijd wat beters, wat anders...’

Na een poos: ‘Gelooft ge niet, Lize... ik begin dat nu te bespeuren... dat we mekaar dikwijls hebben geduveld, juist omdat we mekaar zoo liefhadden?’

Zij drukt zijn hand in de hare: ‘Ik meen dat ge gelijk hebt, Jan...

...Ik hing ook aan zooveel, dat geen belang had. Dat

[p. 202]

was verkeerd. De schuld die ik mij verwijt... wilt ge iets weten?... ik heb me vergist, ik zie dat nu wel in... Neen, laat me spreken... Ik heb u niet genoeg begrepen, en nu is het te laat... Ik maakte me boos, om uw opzoekingen en dat alles... Dat was toch uw leven... En al ons geld verdween daarin. Ik wilde rijk zijn, mijn socialen stand hebben... Al dien schijn!... En wat is dat, het aanzien van de menschen!... We hadden gelukkig kunnen zijn, hadden we willen erkennen waar ons echt geluk lag. Het ware zoo eenvoudig geweest... Een beetje goedheid... En nu is het te laat, te laat.’

- Het is niet te laat, Lize...

Maar zij weet dat ze er weldra niet meer zijn zal.

Hij mijmert over die woorden, die licht in haar stem trilden: ‘Een beetje goedheid,’ en achter zijn gesloten oogen, in zijn nacht, hoort hij dat ze nu geworden is tot niets anders meer dan wat ze, in den grond, altijd was; en hij zelf bevroedt, dat al het nuttelooze van zijn leven van hem weggevallen is. ‘Nu sta ik naakt voor God’: die woorden wellen van heel diep in hem op, niet zeer duidelijk omlijnd, veeleer als een schemering van hoop. Maar dergelijke dingen spreekt men zoo toch niet uit. Zij blijven beiden dus zwijgen en elkaars hand houden. Hun onherroepelijke treurnis wordt overdauwd door het voorgevoel van een vredig, weemoedig geluk.