Twee vrienden

XLI

Ondertusschen verveelt het hem danig, dat Mathilde in den laatsten tijd zoo veranderd is: lichtgeraakt, bitter soms; zal ze weldra bitsig als haar moeder worden? Ze kan alleen nog wat lachen wanneer ze met haar zoontje bezig is, heel haar leven schijnt daarop teruggetrokken. Ze klaagt niet, en richt geen verwijten tot Frans, hooghartig. Wat ze hem in den grond niet vergeven kan, 't is dat hij in dubbelzinnigheid leeft en zichzelf aldus vermindert. Aan zijnen kant meent Frans: ze wil niets laten merken, er is pose in die edelmoedigheid, een middel om mij te vernederen. Als haar blik zich op hem vestigt, voelt hij zich

[p. 173]

ongemakkelijk. Hij moet daarbij wel erkennen, dat de frissche glans van haar schoonheid langzamerhand verwelkt. Dat ligt allemaal aan die nieuwe zwangerschap, stelt hij zich gerust, dat zal ook overgaan; wat gaat er ten slotte niet over?

Feitelijk weet hij wel, dat hij niet fraai tegenover haar handelt, en dat maakt hem zelf ongelukkig en kregel. Hij zou met Irene moeten breken en kan er onmogelijk toe besluiten. Zijn neiging tot die betooverende Irene hoort toch op een geheel ander plan dan zijn liefde voor Mathilde en valt er niet mee te vergelijken. Wat houdt hem dan aan Irene geboeid? De mooiheid van haar onberispelijk gelaat, de kwikke lenigheid van lichaam en geest, haar literaire exaltaties, haar smaakvolle luxe, en ook wel de wijze waarop zij hem vleit. Maar daarbij beseft hij duidelijk dat zijn zinnen hier meer mee gemoeid zijn dan zijn hart, en dat hij vooral een verstrooiing gezocht heeft, een gelegenheid om even aan den cirkel van de gewone dagen te ontsnappen, om 't gevoel van zijn onafhankelijkheid te bevestigen, grenzen neer te halen. Het is maar spel? Juist daarom heeft hij geen reden, er van af te zien! Het lijkt wel tot niets te leiden? Juist daarom acht hij het plicht, haar tegenstand te overwinnen en haar onder zijn macht te krijgen!

Nu en dan maken ze in de auto een toertje door de eenzame winterstilte van het Zoniënwoud, bewonderen de Boekhara-tapijten van dorre blaren, den schemer in de dellingen, wasemig violet achter de strenge zuilen van de beukenstammen. Irene tatert honderd uit, is teeder en lief, weigert geen kussen, maar als Frans meereischend wordt, weert ze hem af met betuigingen van achting voor haar man, dien lummel! en met die versleten gemeenplaats die ze allen in den treure van elkaar overnemen: ‘Ge zoudt me daarna verachten!...’ Flauw! Dat loopt doorgaans uit op een lichte ruzie, die door kussen weer gesust wordt. Eigenlijk

[p. 174]

begint Frans er genoeg van te hebben, maar volhardt met de koppigheid van een man.

Het is wellicht de jaloezie van Mathilde die hem het meest aanspoort. Zijn vrijheid niet laten fnuiken, door al die kinderachtigheden! Mathilde valt hem wel niet lastig, doch voortdurend beschuldigt hem haar lijdend zwijgen. Hij kan haar niet ontduiken: ze schijnt het minste te raden dat er in hem omgaat. Hij heeft soms lust om voor die spraaklooze inquisitie te vluchten.

Eens dat hij te laat komt voor het avondmaal en iets bromt van ‘opgehouden door een verdrietigen vent,’ terwijl hij verstrooid in zijn brieventasch frommelt, zegt Mathilde kalm: ‘Ge komt van bij Irene’.

Hij ontkent het jezuïetachtig: ‘Ik kom van bij haar niet.’

- Gij hebt Irene gezien...

Hoe heeft ze 't geraden? Aan welke onnaspeurbare beweging? Het kookt in hem: ze wordt waarlijk een gevaar, met haar intuïties. Heftig antwoordt hij: ‘Ik heb ze gezien. En dan?’

Hij wil kort uitleg geven, maar Mathilde heeft zich met het hoofd in de handen op de tafel laten vallen en schreit als razend. Hij beijvert zich om haar tot bedaren te brengen, maar ze stoot hem krampachtig weg en loopt de kamer uit.

Frans blijft daar beteuterd staan, beproeft wat te eten, stapt dan somber heen en weer, in zichzelf mompelend: ‘Dat moet uit zijn!...’

Ja, maar hoe? - Hij zal er den nacht laten overgaan. morgen ernstig en eerlijk met Mathilde spreken. Hij zegt aan de meid dat ze mag afdienen, mevrouw is niet wel. En hij blijft op een divan slapen.

's Anderen daags vraagt Mathilde hem, of hij nu voornemens is, Irene niet meer te ontmoeten. ‘Maar waarom? antwoordt hij zwakjes. Luister eens, Mathilde, ge hebt ongelijk, laat me u zeggen...’

[p. 175]

Doch Mathilde wil niets meer hooren en er komt geen opheldering.

De volgende dagen praten ze nu en dan met elkaar als gewoonlijk, in gedrukte stemming, en Frans voelt wel, dat hij voor Mathilde haast een vreemdeling is geworden.

Een week lang geeft hij Irene geen teeken van leven meer, dan houdt hij het niet meer uit, hij moet haar toch alles opbiechten. Irene, onder tranen, die haar nog aantrekkelijker maken, bezweert hem, zich om haar niet meer te bekreunen, en hij treurt, dat ook zij hem dan niet oprecht bemint. Het eindigt met droef, vurig gezoen, en de toestand blijft wanhopig onveranderd.

Thuis ziet hij Mathilde het spelend kindeken op haar zwaargeworden schoot troetelen, hij komt er bij en aait het zachtjes en doet het lachen. Mathilde kijkt naar hem op met een aarzelende blijdschap in den blik. 't Is waar, de zorgen hebben haar gezicht wat vermagerd en een plooi aan weerskanten van haar mond gegroefd. Frans kan zijn heimelijken wrok niet onderdrukken en moet daarbij toch denken: Feitelijk heb ik ze nooit zoo liefgehad! Ik ben een ezel, een ezel!

Er zijn daarnaast andere zorgen die zich op hem stapelen: zijn schoonouders verstikken onder schulden, vader Morijn moet de laatste effecten die hij bezit verkoopen tot delging van een hypotheek; hij prutst hardnekkig voort in zijn laboratorium-kelder, altijd even hoopvol gelijkmoedig, maar ge ziet er niets van komen, en zijn oogen beginnen den dienst te weigeren. Karel Morijn heeft Saragossa verlaten, is voor de Compagnie der Congoleesche Spoorwegen naar Matadi vertrokken en zendt vandaar uit geldelijke hulp, maar Frans moet toch bijspringen. Zijn praxis slorpt hem geheel op, hij heeft daarenboven aangenomen, dokter te worden van een rustoord voor herstellenden, door vak-

[p. 176]

bonden van de Werkliedenpartij gesticht, en met zijn nauwgezette plichtsbetrachting geraakt hij nog nauwelijks uit zijn werk. Mathilde zal nu wel begrijpen, dat ik geen tijd meer heb om me met Irene bezig te houden, redeneert hij, maar ondertusschen houdt hij zich ook met Mathilde niet veel bezig.

Tusschen Kerstmis en Nieuwjaar nemen ze hun intrek in de nieuwe woning, en op Oudejaarsavond wordt het ingehuldigd met een soupeetje waar Frans de gansche familie op uitgenoodigd heeft: zijn vader en zijn broers Jozef en August, dezen met zijn vrouw, en daarbij natuurlijk de Morijns en Mark. Door allen wordt de inrichting van het huis geroemd. Frans heeft het feestje als een echte pensenkermis geïnsceneerd: buiten hangt een varkensblaas aan een stok boven de deur, twee slingerfestoenen van bonte papieren kettingschakels hangen kruiselings boven de tafel, een vaatje lambiek rust buikig op een schraag en wordt in aarden kruiken afgetapt; de worsten en ribbetjes smaken heerlijk. Maar de kamer lijkt kaal, te groot voor de enkele oude meubels. Men mag nog zoo goed stoken, het huis is kil, niet genoeg bewoond, ongezellig, en er kan geen jolijt gewekt worden, al die menschen passen niet bij elkaar. Het is jammerlijk, vader Morijn daar zoo onbeholpen in zijn geveinsde vroolijkheid te zien: hij kan de afstanden niet meer berekenen en grijpt telkens mis. Mevrouw Morijn laat haar schaarsche woorden, toegeeflijk minzaam, uit de hoogte neerkomen. Vader Balders is sedert den dood van zijn vrouw erg vervallen en zijn Brusselsche geestigheden schieten geen sprankels. Mark verveelt zich en droomt. ‘Spijtig dat de Sus niet gekomen is,’ zegt hem Frans; Mark moest hem vragen, maar heeft hem niet willen meebrengen: ‘Hij is weer fel aan den drank en scheen vanmiddag bijzonder aangeschoten. Met al zijn gezonde philosophie is hij toch uit den haak!’ En hij voegt er aan toe: ‘Met al zijn gezonde philosophie

[p. 177]

heeft hij toch niet beter dan wij gevonden wat hij hebben moest...’

Op klokslag middernacht omhelzen allen elkaar met de beste en dolzinnigste wenschen. Al dat koude gejoel gaat langs Mathilde voorbij. Een jaar dat weer achter ons wegzonk, wat zal het nieuwe jaar brengen? Ze denkt alleen aan het kindje dat komen moet, uit haar vleesch geboren, en zoekt veiligheid in dien troost. Mark kijkt haar aan, afwezig, en drinkt. Er heeft nooit een mensch een ander mensch volkomen begrepen, een elk is altijd alleen.