Twee vrienden

XXV

Wat Dr. Frans Balders het meest tegensteekt, is de vuilheid waarin haast al die dorpelingen als geduffeld zitten. In het krot van den schaliedekker Verhuyck, die zat van de trap gevallen een arm gebroken heeft, is de garstige reuk zoo scherp dat ge er misselijk van worden zoudt. En die beddelakens! Het venster blijft altijd gesloten en de ruiten zijn sedert de Paaschweek waarschijnlijk niet meer gewasschen. Vier morsige kinderen, tusschen twee en zeven jaar, ravotten blootsvoets in verhakkelde lompen op den vloer. De moeder ziet er schraal en afgejakkerd uit. Wat kunt ge bij zulk een armoede anders verwachten? En 't is maar natuurlijk, dat de man drinkt. Doch ze zijn in hun nood zoo ingegroeid, dat ze niet meer pogen er uit te ge-

[p. 110]

raken. Het is ongeveer overal hetzelfde. En toch zijn ze echt, die stoere werkers, geheel wat ze zijn, zoo van binnen als van buiten, en 't is wel merkwaardig, dat ze in hun korte redenaties - als ze althans geen krantjes lezen, zooals de mannen uit de groote brouwerij of de papierfabriek, - nog meer gezond verstand aan den dag leggen dan de stompzinnige, pufferige notaris, die het pootje heeft, als een vrek huishoudt, en met de ruzietjes van de gemeentepolitiek zijn bloed vergalt. Na-enkele weken ondervindt Frans, dat er alleen met den pastoor, die voorloopig heel verdraagzaam lijkt, een redelijk woord kan gesproken worden. Net als een pastoor komt een dokter tot de ontdekking van al het verholen bederf dat soms in de schijnbaar fatsoenlijkste gezinnen achter de muren woekert. Pachters, boertjes, daglooners, winkeliers, fabrieksvolk, of menschen van beteren stand in de villa's of in de voorstad: wat overweegt daar allerwegen goorheid en bekrompenheid! Hij had zich nooit ingebeeld, dat de werkelijkheid zoo armzalig kon zijn. Het is ook waar, dat hij vroeger nooit in voeling met die werkelijkheid is geweest! Als hij in de herberg de kleine lui doende ziet, met een harden bons van de vuist de kaarten op tafel neersmakkend, en tierend, spuwend en vloekend, in den walm van slechte tabak, begint hij te gelooven dat Mark hierin gelijk heeft: van een moreele omwenteling in de kudde is niets te verwachten, ze moeten van buiten af tot de bevrijding gedwóngen worden; zooals Mark het uitdrukt, moet een minderheid de bedding zelf van den stroom veranderen. Een geniale volkstemmer ware wellicht nog het heilzaamst, maar op welken God daarvoor gerekend? En de macht van een alleenheerscher kan wel door nieuwe toestanden meer mogelijkheden van zelf-bevrijding scheppen, maar is knechtschap dan de geschikte school, om van die mogelijkheden gebruik te leeren maken? Frans is nooit zoo ontmoedigd geweest.

[p. 111]

Met Mark wordt er van zijn twijfel bijna nooit meer gerept, want als het toch gebeurt, spreekt Mark op zulk een sarcastischen dweeptoon, dat Frans alle lust ontgaat om verder te discussieeren, en wanneer Mathilde er bij aanwezig is, hindert het hem ook, dat hij misschien kleinhartig schijnt tegenover het brandend geloof van Mark. Rechtuit gezegd moet Frans wel erkennen, dat die vragen hem thans veel minder bezighouden. Dat is maar natuurlijk, verklaart hij zich: mijn werk slorpt mij haast geheel op, ik leef thans meer in anderen dan in me zelf. Hij merkt ten slotte dat hem dat rustiger stemt. Hij wist niet, dat hij tot zulk een werkdadige sympathie met de menschen bekwaam was en er zoo in opgaan kon, er zichzelf bij vergeten.

Daarbij sterkt hem het stille voorbeeld van Mathilde. Het is wel, alsof voor haar alles rondom hem wentelt. Ze kwijt zich van haar dagelijksche taak met steeds dezelfde kalme toewijding, zich nooit beklagend, en tevreden glimlachend als ze vermoeid is. Haar teederheid uit zich wel niet in woorden, en in geen ander gebaar dan dat ze soms, wanneer Frans door 't een of ander wat bekommerd daar zit, haar zachte hand op zijn voorhoofd legt, maar hij voelt zich voortdurend door de warmte van haar zwijgende liefde omgeven, en onder den zegen van haar verstandige oogen.

Hij ontwaart elken dag een nieuwe schoonheid in haar doen en wezen. Hij waande eerst, dat hij ze volkomen kende, en nu begrijpt hij dat ze in haar effen eenvoud veel menigvuldiger is dan hij ooit vermoeden mocht. Dikwijls moet hij moeite doen om ze zich weer voor te stellen zooals hij ze vroeger zag.

‘Arme jongen, zucht ze, zijt ge niet een beetje ontgoocheld?’

- Neen, Thilleken, ik heb veel meer gekregen in de plaats van al wat ik verzon. De droom was minder waard dan de realiteit.

[p. 112]

- Ik ben zulk een klein koppeken! Ge zegt toch dat ik altijd hetzelfde kind ben...

- Goddank, ge zijt altijd hetzelfde kind!

Wat hij daarbij voelt is zoo teer, dat hij het liever niet uitspreekt, de woorden hebben te vaste omtrekken; met een liefde die vereering wordt, bevroedt hij dat Mathilde door alle zinnelijkheid heen de ongerepte ziel blijft, eeuwige maagd voor wie geen zonde en geen schaamte bestaat: wat de menschen zonde noemen wordt door haar geheiligd. En hierin heeft hij zich zeker niet vergist: dat ze steeds even waar is, louter natuur.

‘Zulk een kind ben ik toch niet meer: ge hebt me al zooveel leeren zien en bevatten, waar ik niets van afwist...’

- Kind lief, ge kunt niet raden wat ge míj gegeven hebt! Met uw instinct zijt ge oneindig wijzer dan ik. Dit moet ik u toch zeggen: al wat ik slechts uit literatuur had, al wat niet zuiver van mij was, al den schijn hebt ge van mij doen wegvallen.

Iets verzwijgt hij nochtans: dat hij zijn vast evenwicht niet gevonden heeft. Soms maakt hij zich trouwens zoo boos voor nietigheden. Hij hoopt alleen, dal hij zich eens tot den vrede van Mathilde zal kunnen verheffen.

Een paar weken later, tegen het eind van den namiddag, zit Frans met een boek dat hij niet leest op het terras voor zijn kleinen tuin. De eerste rozen droomen in de Junizon, enkele witte wolkjes rusten in den doorschijnenden hemel.

Onhoorbaar is Mathilde naast hem gekomen. Een lichte blos verheldert haar gelaat, ze legt zachtjes een hand op zijn arm en zegt hem, met iets onzekere stem, dat ze een kindje zal krijgen.

De wereld is ineens grooter geworden. Het eerste gevoel van Frans is er een van vrees, voor dat ranke

[p. 113]

lichaam dat hij teeder in zijn armen houdt, maar zie, haar grijs-blauwe oogen zijn een zee van zaligheid.