Twee vrienden

XX

De twee vrienden loopen nu zenuwachtig over de drukke straat; Mark fluit halfluid een idioot deuntje, en bij de Beurs troont hij Frans mee in een Engelschen bar. Ze drinken whisky en rooken sterk geparfumeerde Amerikaansche sigaretten, die Mark op zak had maar die Frans weinig lust.

Aan het tafeltje naast hen zit een Engelsche meid, fel geblanket, met vlammend ros haar en groenachtige koude oogen. Mark wisselt met haar enkele woorden, blaast den blauwen rook van zijn sigaret voor zich uit en murmelt de verzen van Baudelaire:

Les amants des prostituées
Sont heureux, dispos et repus...

[p. 92]

‘Is ze niet mooi?’ vraagt hij Frans.

- Weet ik niet, antwoordt die kregelig: ge zoudt ze eerst moeten afbikken.

Wat niet belet, dat Mark ze uitnoodigt, bij hem te komen zitten. Er kan echter niet veel gepraat worden, want ze kent bijna geen Fransch en het Engelsch van Mark is erbarmelijk. ‘Love... begint hij. - A fiddlestick!’ valt ze hem in de rede. Hij nijpt haar zachtjes in den nek en haar lach schettert valsch. Hij merkt op: ‘Ik ben overtuigd, dat ze sadistische instincten heeft.’ Frans heft verveeld een schouder op. In de schaduw van het lampje kon ze even voor een sfinx doorgaan, - een van die esthetische sfinxen à la Fernand Khopff, - nu heeft ze meer weg van een koe. ‘Gaan we?’ stelt Frans voor. - Neen! Mark wil nog whisky hebben. En Frans blijft zitten, oneindig laf. De whisky begint te werken.

‘Ziet ge, zegt Mark, ik krijg een zwak voor lichtekooien, als ze maar niet sentimenteel doen. Er is geen beter symbool van het leven waarin we allemaal ploeteren. De heele beschaving is hoererij, onder veel blanketsel. En de meiden zijn ten minste wat ze schijnen... Ze dragen een masker, zooals alleman, maar moesten ze haar masker afdoen, ze zouden zoo echt niet meer zijn..’

Hij drinkt zijn derde whisky ineens uit.

‘Een symbool,’ gaat hij voort, ‘maar ook een werkelijkheid, die van dienst kan zijn voor degenen die, zooals ik, de eer niet hadden, de Groote Zuivere Liefde, met hoofdletters, te ontmoeten. Voor degenen onder hen die zich aan geen illusies willen overgeven is de snol nog het echte, het ware...’

- Och kom, Mark! 't Is zoo lang niet geleden dat ge me vertelde van uw walg, toen ge in een bordeel verzeild waart.

- Ik was toen tot de hoogere wijsheid nog niet

[p. 93]

geklommen... Het leven is een zwijnerij... Ik wil me door niets meer laten beetnemen...

- You are two jolly good fellows! neuriet de meid, terwijl ze op den rand van de tafel klavier speelt, dit juist op het oogenblik dat de twee vrienden somber zwijgen.

- No, zegt Mark met een ijzigen blik naar haar toe, we are not.

- Mark, brengt Frans plots in het midden, al wat ge hier uitkraamt gelooft ge zelf niet, in den grond... Ja, laat me zeggen, ge liegt als een hoer. Als er iets is dat we niet betwijfelden, dan toch dit: dat we de eenheid van ons wezen moesten...

Hij zoekt naar het woord: ‘Be-werk-stelligen,’ helpt hem Mark potsierlijk doctoraal.

- Och spot niet... We hebben altijd getracht naar de eenheid van ons zelf... en nu, met uw theorie van de snol, vervalt ge weer in dat... dualisme, ja, het christelijk dualisme van lichaam en ziel...

- Kwestie of dat niet de werkelijkheid is. Ge zweeft in Episychidion, en dan gaat ge toch naar de w.c....

Dat is Mark niet meer! Het is Sus in zijn deerlijkste dagen! Hij is diep ongelukkig, denkt Frans, ongelukkig omdat hij meent, mijn liefde kwijt te zijn...

‘Eigenlijk hebt ge geen ongelijk, Mark, in dezen zin dat we stommeriken zijn, als we per se willen vasthouden aan een eenheid die wij zelf met ons verstand gefatsoeneerd hebben; dan is daar weer een dualisme, tusschen datgene wat we werkelijk, wat we onvervreemdbaar zijn, en de theorie of het... ideaal, dat we met ons armzalig brein verzonnen hebben... Logica en leven zijn hetzelfde niet. Wat ons allen vereenigt heeft met redeneeringen niets te maken...’

- Goed! Hoofdzaak is, dat we 't eens met ons zelf blijven...

- En daarbij rekening houden met wat er werke-

[p. 94]

lijk bestaat, wat de menschen rondom ons werkelijk zijn. We moeten dat eindelijk wel aannemen: de anderen, de over-overgroote meerderheid, zij zijn anders dan wij. Meent ge niet, dat ze de illusie noodig hebben, de leugen zoo ge wilt, dat is hun natuurlijke atmosfeer, ze zijn gemaakt om te gehoorzamen. Voor ons zelf moeten we ons aan de illusie onttrekken, maar waarom zouden we onzen kop gaan stooten tegen de onwankelbare illusie van de menigte? Wat ze traditie noemen, wat door geslachten geworden is, waarom zouden we ons afmatten om daar nutteloos aan te rukken, als zij het zonder dat niet kunnen stellen?

- Maar er is een andere traditie: dat in elken tijd... ja, eeuw aan eeuw, een ononderbroken traditie... dat in élken tijd mannen de sleur en de leugen onder hun voeten hebben vertrapt. Het hoogste wat het menschdom volbracht heeft, het essentieele, dat is toch het werk van die opstandige genieën, die ‘über sich hinaus schaffen’, naar het woord van Nietzsche, ja, dat is toch het verlangen naar het vaderland van de vrije geesten, waarin die elkaar kunnen herkennen. De wil van die opstandelingen berust op iets even positiefs als de lafheid van de menigte.

- Maar we moeten ons eigen kennen en de werkelijkheid, om niet het onmogelijke te willen...

De oogen van Mark blinken: ‘En toch, Frans, wie weet? is ons verlangen niet eerst waarlijk schoon, zijn we niet eerst werkelijk menschen, als we 't onmogelijke willen?’

Ze bezien elkaar nu weer met vasten blik. Ze voelen alleen nog de liefde, die ze sterker dan ooit aaneensnoert. Mark betaalt, ze staan op en verlaten den bar zonder zelfs naar de rosse sfinx-koe om te kijken.

Het plasregent en iets verder moeten ze onder een portaal schuilen, gedrukt tusschen andere menschen, wat hun het zwijgen oplegt. Het ‘onmogelijke’ willen, denkt Mark, zooals hij dat zei kleeft er wel iets

[p. 95]

van rhetoriek aan, het is niet juist wat hij bedoelt, maar hij hoort er de stem van zijn diepste natuur in, en tevens, uit zijn herinneringen aan Goethe, klinkt toch het woord ‘Entsagung’ er doorheen, met een bedwingende klaarte. Er is geen verschil: de plicht van zijn natuur is afstand doen, om tot een reinere schoonheid op te groeien; - het ‘onmogelijke’, 't is wellicht wat de geloovigen heiligheid noemen; het snoeimes moet in het vleesch kerven, wil de vrucht volrijp worden; lijden is de onafwendbare eisch van de eindelijke vervulling. Hij zal zichzelf offeren, voor Frans, en voor Mathilde, en zoo zal hij zichzelf winnen.

Frans mijmert naast hem: hoe droef, dat voor Mark de liefde onmogelijk is, hoe droef! Hij zal hem bijstaan, uit al zijn krachten. Er werkt in Frans, nog meer dan zijn liefde voor Mathilde, een gevoel waarvan die liefde voor Mathilde slechts de kern is. Het leed van zijn vriend drukt hem, midden in al zijn eigen geluk, en hij bevroedt duidelijker dat er iets meer is dan dat geluk; de weg van den mensch gaat onder den steek van het leed naar nieuw bewustzijn, en vandaar naar nieuw heimwee, dat weer lijden doet; en de weg gaat steeds hooger...

Ze staan naast elkaar, in het groepje dat onder het portaal schuilt, er is niets vreemds meer tusschen hen. Ze voelen zich klein tegenover de macht van nood wendigheid, die het menschdom tragisch naar heerlijker bestemming voert, maar hun geest kan dat oneindig lot weerspiegelen.

Ze zien de dunne striemen van den regen glimmeren in het licht van een lantaarn, de vensters die onbekend leven achter zich sluiten, dat is alles zoo gewoon en toch, in zijn gewoonheid zelf, bijna fantastisch; het stadsdecor heeft geen beteekenis op zichzelf meer, het is alleen een uiterlijk requisiet van een andere wereld, die de hunne is, die zij de echte weten, en waar hun

[p. 96]

liefde voor elkaar en hun liefde voor Mathilde, boven vreugde en smart, opgenomen is in het voorgevoel van iets dat onuitspreekbaar blijft.

Als de regen ophoudt glinsteren weer enkele sterren in de lucht. De twee vrienden stappen nog een eindje naast elkaar, ze hebben niets meer te zeggen, maar bij het scheiden ligt er een stille mildheid in hun fikschen handdruk en hun stem: ‘'n Avond, Mark. - 'n Avond, Frans.’

...'s Anderen daags is Frans bij 't opstaan wat loom. Te veel whisky gedronken? Kom, daar kan hij gewoonlijk tegen. Maar de stemming van gisteravond is eenigszins vertroebeld. Waarom heeft Mark hem doen twijfelen? Er blijft iets van wrok. Die Mark kan ten slotte nooit den intellectueel van zich afschudden...