Twee vrienden

[p. 86]

XIX

's Anderen daags gaat Frans even Mark opzoeken, brengt hem een paar kranten met artikels over het concert van gisteren. Mark heeft er ook toegezonden gekregen, schuift Frans, met een bitteren lach, een bijzonder onzinnige recensie voor en gooit dan alles in de scheurmand. Hij kan er geen belang in stellen, het goede dat over Semelé gezegd wordt laat hem net zoo onverschillig als de critiek: het leert hem toch niets; ge zwoegt maanden lang op uw werk, ge legt er uw hartebloed en uw ziel in, en die lui, die het voor de eerste maal vluchtig hooren, zijn dadelijk met hun oordeel klaar!

Hij is moe en antwoordt maar weinig op de geestdriftige uitlatingen van Frans. Van Mathilde wordt er niet gesproken.

Frans weet wel waarom: hij voelt zich wat verlegen, hij beseft dat hij wellicht gevaar loopt, hun ideaal ontrouw te worden, of liever, dat Mark dat begint te vreezen. Och! ‘ideaal’ lijkt hem een jongensachtig romantisch woord, maar het beteekent toch een werkelijkheid: zij zouden voor elkander leven, zonder eenig voorbehoud toegewijd aan den heldhaftigen dienst voor het groote doel, den nieuwen, vrijen mensch. En nu, is hij niet bereid, iets daarvan aan zijn eigen geluk te offeren?

Waar hij ook is, er gaat geen uur voorbij of hij rafelt aan dat vraagstuk: hij zal niet spoedig een leerstoel aan de universiteit kunnen krijgen, daar moet hij waarschijnlijk nog jaren op wachten, er blijft geen andere uitweg dan als geneesheer aan praktijk te doen: dan sluit hij volkomen vrede met zijn vader en wordt door hem geholpen. Aan zijn zuiver wetenschappelijk werk zal hij veel minder tijd kunnen besteden, maar hij moet het daarom niet opgeven. Zooveel hebben ze niet noodig, hij zal wel genoeg verdie-

[p. 87]

nen om geen gebrek te lijden, en er hoeft geen tegenstrijdigheid te zijn tusschen zijn verschillende bezigheden, het ontbreekt hem goddank niet aan moed en werkkracht, en in den kamp voor de revolutie van den geest, zooals hij die opvat, zal hij naast Mark blijven staan. Mogelijk zal er zelfs meer concentratie in zijn leven komen, meer rust om zich slechts op het noodzakelijke toe te leggen, geen pampoesachtige verstrooiingen meer...

Met Pampoes af te rekenen is 't gemakkelijkst; zonder eenige wroeging, want zij zal zich toch spoedig schadeloos stellen. Hij schenkt haar nog een mooie sjerp tot aandenken, en als hij haar alles kalm uitlegt, in het kleine café waar ze zoo dikwijls samenkwamen, begrijpt ze den toestand wel, maar de onvermijdelijke wijsheid moet er toch uit: ‘Zoo is het dan, ge geeft een man het beste van uw jeugd, en daarna...’ Ze snuift herhaaldelijk, als een klein meisje dat schreien zal, en wanneer Frans haar zegt: ‘Kom, snuit uw neus,’ gaan de tranen aan 't rollen. ‘Maak ons niet belachelijk,’ zegt Frans nog, en ze snuift maar dapper door. Frans is feitelijk aangedaan en heeft spijt genoeg, 't was ten slotte een braaf kind. Ze hebben goede oogenblikken gehad, er worden er enkele opgehaald, en bij de herinnering aan Philippine lacht ze weer naïef door haar tranen. Ze scheiden als kameraden en Frans is blij, dat al het mediocre van die betrekking nu van hem afgevallen is; weer een stap nader tot de echte vrijheid!

Maar niet tegenover Mark. Er blijft een zonderlinge terughoudendheid, er ligt iets tusschen hen. Een avond dat hij hem is gaan opzoeken en ze op het boulevard slenteren, wil hij het gesprek vertrouwelijker maken, want dat Mark voortdurend en te opgewonden vroolijk doet, en zonder eenige elegantie vuile scherts verkoopt, lijkt hem niet natuurlijk. Frans verhaalt van zijn plannen, hij zou te Ukkel gaan wonen, aan

[p. 88]

den buitenkant, een huis met een tuin, daar is in die buurt nog geen dokter, ge zijt half op het land en toch vlak bij de stad, van daar bestrijkt hij Kalevoet, Drogenbosch, Verrewinkel, Linkebeek; en de praxis zal hem op verre na niet opslorpen: ‘Eigenlijk is er tusschen ons niets veranderd, Mark, we werken verder samen, meen vooral niet dat ik u alleen zou laten...’

Mark antwoordt niet onmiddellijk, zegt dan op onverschilligen toon: ‘Een mensch moet ook alleen kunnen leven...’

Na een stilte voegt hij er bijtend aan toe: ‘Wat mij betreft, ik geloof niet dat ik een vrouw ooit gelukkig kan maken. Al hebben ze minder noodig dan wij om gelukkig te zijn...’

Frans voelt den steek: ‘Het is niet het geluk dat ik zoek... Dat wil zeggen: ik offer niet een hooger leven op aan een geluk, waarin ik me gemakkelijk zou neervlijen... Ik denk er overigens niet aan, het hooger leven op te geven. Weten we trouwens, of het niet onze zedelijke wet is, naar het volle geluk te trachten, door... door de liefde? Maar ik zoek niet datgene wat gij nu wat verachtelijk het geluk noemt, neen! Ik gehoorzaam alleen aan de noodwendigheid van mijn diepste, van mijn echtste wezen... wat ik niet laten kan... begrijp dat toch! Waarom zou ik altijd tegen me zelf strijden?’

Ze zwijgen weer een korten stond. Dan pakt Mark hem directer aan:

‘Ik ben bang dat ze u, bijna zonder dat ge 't merkt, één voor één de beste pluimen uittrekken. Stelt ge u voor, wat u te wachten staat, met die bourgeois? Ge bezingt de opperste wijsheid van de heilige liefde, maar ge begint met u door den heer schepen te laten koppelen...’

- Hoe kunt ge daar eenig gewicht aan hechten?

- 't Is niet zonder gewicht. We moeten toch het

[p. 89]

voorbeeld van de opstandige houding geven! En dan: zoodra ge wat toegeeft nemen ze meer.

- Neen, ze nemen mij mijn ziel niet, noch mijn wil...

Mark lacht hoonend. Maar Frans laat zich niet uit den zadel lichten: ‘Vooreerst, de vrouw die niet wettig getrouwd is, blijft in onze maatschappij tegenwoordig ontwapend, overal bekneld, zonder rechten... En luister eens, Mark, er is iets dat me nu van oneindig meer belang lijkt dan al die wisjewasjes, waar gij het over hebt: dat is Mathilde, dat is onze liefde... Ik kijk slechts daarnaar, en verder mogen ze met mij doen wat ze willen, het raakt mijn koude kleeren niet... Ik zal u zelfs meer zeggen: ik stem er in toe, voor de Kerk te trouwen.’

Dat is Mark te veel, hij lacht niet meer en kijkt Frans verbluft aan, als had hij hem nog nooit gezien.

‘Wel ja, Mark! Ons kan die formaliteit niet schelen, en wat de menschen er over denken gaat ons niet aan. Maar waarom zou ik, uit eerbied voor het principe, mijn oude moeder zulk een doodelijke pijn aandoen? Ik wil haar illusie niet stukslaan; voor haar zou het erger zijn dan als ze mij zag doodvallen. Wat zijn die stomme principes daarnaast?

- Stomme principes... Och!... Enfin, ge zijt nu gelukkig.

- N... neen, Mark, gelukkig ben ik niet... nog niet... Ik weet wel dat ik voor mijn vrijheid hard zal moeten vechten; en Mathilde begrijpt dat uitstekend en zal me hierin helpen, met haar ben ik nog sterker... Maar er is wat anders: die... zeggen we die ‘formaliteiten’, - och! ik misprijs ze te veel om er iets van mijn energie bij te verkwisten, - zij zijn niets bij dat geweldige feit, dat twee levens, vat ge dat, dat twee levens nu vereenigd worden: háár leven met het mijne... Ik denk niet alleen aan het mijne, ik denk nog meer aan het hare. Ik ben bijna bang voor die liefde, 't is alles

[p. 90]

zoo buiten mijn berekenend verstand gebeurd. Voor haar sta ik als voor een afgrond, zij is toch een leven op zichzelf; en in mij zijn er nog zooveel raadsels... Voor haar vrees ik alles wat ik in me zelf niet ken... Is zij niet te zuiver voor mij, en begrijp ik ze wel?... Ik zeg u dat ik bang ben, Mark...

- Ja, Frans, murmelt eenvoudig Mark.

Ze loopen nu stilzwijgend, en in Mark welt er een zonderling gevoel op, is het niet een onvermoede blijheid?... Is hij nu nog jaloersch om Mathilde... of om Frans?... Het is liefde voor beiden die hem overstroomt. En juist daarom, zonder dat hij zelf het goed beseft, priemt in hem een lust om Frans te tergen.

Wat verder houdt het amoureus gestoei van twee honden hem op en geeft hem gelegenheid tot krasse grapjes. Hoe kan hij nu op dit oogenblik zoo flauw doen? mort Frans in zijn eigen; wat heeft hij vandaag in het lijf?

Hij weet het wel: niet zijn woorden zoozeer, maar al wat Mark níet gezegd heeft, dat is het wat hen van elkaar vervreemdt. Eindelijk wordt het gesprek door Mark hervat:

‘Wanneer ik zei dat een vrouw gemakkelijker dan wij tot het geluk geraakt... of tot de tevredenheid... dan bedoelde ik eigenlijk dit: zij leeft minder voor zichzelf, zij hangt altijd meer aan iets anders, buiten zich; zij heeft het noodig, van zichzelf min of meer afstand te doen om zich aan iemand anders te wijden, en het is wellicht minder moeilijk, het daarmee eens te worden dan met zichzelf... Wij daarentegen voelen ons altijd het middelpunt van onze wereld...’

- Ge praat nu zoo apodictisch... en ik zie niet goed in...

- Ik meen alleen, dat een vrouw zich lichter aanpast dan wij, wij vechten steeds met ons zelf... Het gevaar ligt in uw eigen, gij hebt dat wel ingezien. Ge beweert het toch ook: ge kent u zelf niet genoeg...

[p. 91]

Zult gij u met háre liefde steeds tevreden stellen? Uw leven kan zich nog zoo uitbreiden, allerlei nieuwe mogelijkheden omvatten...

- Maar waarom zegt ge me dat, Mark?... Kijk eens, al dat... intellectualisme, 'k heb er mijn meug van... Waarom moeten we altijd denken en denken?... Ik weet alleen nog dit: dat ik met heel mijn wezen naar die... die liefde gedrongen ben... Ik voel ze als de wet van mijn leven... van het leven in mij... Ik gehoorzaam en geef me over aan het leven... Al de rest is literatuur!

Hij verwijt zich, dat hij dit met eenige verbittering heeft uitgesproken, het had zoo niet mogen zijn, ook niet tegenover zichzelf. Waarom drijft Mark in hem dien twijfel, die hem bijna verzwakken zou? Mark gelijkt nu te veel op zijn broer Sus, den Geist der stets verneint, maar achter het cynisme van Sus vermoedt ge een grond van goedheid, en Mark is harder.