Twee vrienden

XI

De artikels, die Mark van verschillende medewerkers voor het maandblad al bijeengekregen heeft, zal Frans liever nog niet lezen: te Brussel wil hij aan den arbeid gaan, ‘dat de lappen er afvliegen’, maar thans van die korte vacantie volop genieten. Wat niet wegneemt, dat de twee vrienden telkens weer in discussies vervallen. Mark gelooft niet, dat de Werkliedenpartij naar het doel voert, zij verlamt den revolutionnairen drang door haar bureaucratie en broksgewijzen strijd door hervormingetjes. Koppig herhaalt hij: de omwenteling is ondeelbaar, - ook de Vlaamsche beweging is daar slechts een onderdeel van, - en zij zal door een kleine, klaarziende en vastberaden minderheid doorgedreven worden, eerst in de vakbonden, die de nieuwe economie zullen regelen, en in het leger, om elken weerstand te ontzenuwen. Daarentegen vertrouwt Frans op een heel ruime organisatie, die de groote massa bewerken moet, daardoor zal het bewustzijn van de

[p. 52]

omwenteling zich in de breedste lagen vruchtbaar verspreiden. Maar hierover zijn zij het eens: de omwenteling is onvermijdelijk en ze zal een van de geweldigste schokken in de geschiedenis van het menschdom zijn, een algeheele wedergeboorte; niet het werk van den een of anderen bewusten wil, maar een noodwendig van binnen uit opstuwend getij van het gezamenlijke leven. Frans roept het uit: ‘Wat een geluk dat we in dezen tijd geboren zijn... de schoonste die er ooit was... en dat we voor zulk een taak staan!...’

- En dat we wéten wat een geluk het is, deel te hebben aan iets dat oneindig grooter is dan wij, en dat veel verder leven zal dan wij... er geheel in op te gaan, met alles wat we zijn...

Hij denkt: er geheel in op te branden, heiligen der Idee! Maar dergelijke woorden klinken bombastisch, en op redelijker wijze vervolgt hij: ‘We zijn werktuigen, met ontelbare anderen, van iets dat we niet in zijn ganschen omvang kunnen vatten. Maar als we de idee dienen, naar onze beste krachten, en al konden we slechts in de kunst of in de wetenschap iets daarvan verwezenlijken, - dat zijn toch twee wijzen om het essentieele leven te grijpen, - dan hebben we onze bestemming volbracht, en dat is het eenige van belang!’

Hij draagt in zich het beeld, onuitgesproken: Opbranden! Dat kán niet nutteloos zijn! En we zullen toch een schoone vlam gegeven hebben!...

Vader Kervaan mag wel eens goedmoedig schertsen, uit de hoogte van zijn romantisch omlokten kop, zijn sierlijke zinnen met schilderachtige vloeken kruidend, beweren dat hun cogitaties hoegenaamd geen practisch nut hebben en dat trouwens niemand zeggen kan waarom wij op aarde zijn, - de Sus voegt er aan toe: ‘Wellicht zijn we maar wat schimmel op de natuur, en misschien is het leven zelf maar een ziekte van het goddelijk heelal,’ - Mark en Frans hoeven daar niet

[p. 53]

over te twisten; al weten ze niet juist waar ze geraken zullen, ze weten beslist wat hun plicht is en begrijpen elkaar volkomen, meer hebben ze niet noodig.

Mark moet voor een paar dagen naar Brussel, om Rommens zijn verbeterden tekst te brengen en met hem de muzikale begeleiding te bespreken. Hij heeft ten slotte maar weinig aan zijn gedicht veranderd, klaagt dat hij musicus had moeten worden, hij blijft nog te veel in woorden steken, woorden zijn al te stoffelijke benaderingen van wat hij geven wilde. Frans kan hem ditmaal niet opmonteren en na het vertrek van Mark voelt hij zich ook vreemd lusteloos. De bewolkte hemel drukt laag, lucht en zee zijn even dof. In de kamer van Mark snuffelt hij wat in boeken over staathuishoudkunde. Neen, dat is niets voor hem, het lijkt hem nog ingewikkelder dan zijn biologie; hij zal maar beter doen, dat geheel aan Mark over te laten. Den tweeden dag stelt hij vast, hoe belachelijk het is dat hij reeds naar Mark verlangt en hem niet missen kan.

Gelukkig komt er bezoek van Karel en Mathilde, zij brengt het boek terug dat Mark haar geleend heeft. Ze heeft toch mooie oogen; ja: net van hetzelfde grijs als de zee; en nu hij haar de hand drukt, - hij was vergeten dat hij die al bewonderd had, - voelt hij hoe mooi die hand is. De Sus kust het topje van haar vingeren, roekoet een madrigal. Zij lacht opgewekt, noemt hem Socrates en zegt ‘dag Sus!’ tegen zijn dogje, dat zich bij uitzondering streelen laat. Haar stem is helder en zacht, ze schijnt vroolijker gestemd in de grijze atmosfeer van vandaag dan in het schetterend zonnefeest. Dat duivenhalskleurig moiré staat haar goed, bij haar rozige bleekheid. Wat is ze kinderlijk frisch, en in al haar bewegingen zoo natuurlijk, haar hand zoo licht; hoe heeft hij dat niet dadelijk gezien? Haar luttele gebaren zijn spontaan, ja, maar tevens teruggehouden, bijna weifelend soms; ze hebben, juist

[p. 54]

daardoor wellicht, een eigen gratie; ze kunnen eventjes linksch schijnen en vergissen zich toch nooit; alles spreekt bij haar zoo vanzelf.

Het is geen weer om te wandelen. De Sus haalt uit de kast een kristallen karafje met port en stelt Karel een partij poker voor. Hun spel wordt weldra door luide uitroepen onderstreept.

Frans kijkt met Mathilde naar prentbriefkaarten die daar in een schaal liggen. Zij is nooit buiten het land geweest, ziet hem met groote oogen aan, hem die al zooveel van de wereld afgeloopen heeft. Hij zal haar toch ook prentkaartjes zenden, als hij nog op reis gaat? (Een echt kind, denkt Frans). Zij heeft een kleine verzameling, en het is prettig, zich door de verbeelding alles voor te stellen; ze is daarmee ook tevreden, en glimlacht: ‘Soms is het misschien schooner zoo dan in de werkelijkheid?’

Frans vraagt zich af, of zij, in de stilte van haar leventje, niet even rijk kan zijn als hij zelf. Wat is er allerlei geheims aan het worden in zulk een jongemeisjesziel? Is het een schuchtere blos van haar ziel zelve, die de teerheid van haar wangen even komt kleuren? Haar altijd wat verwonderde oogen lijken hem ineens zonderling doorschijnend.

En daar heeft ze juist een kaartje van Brugge. Brugge kent ze, ze houdt er innig van, het is voor haar de schoonste stad die er bestaat; de edelste, voegt ze er aan toe, en voor Frans slaat het woord op haar zelve terug; een kind, wellicht... maar dan toch een fijn en edel kind!

Ze heeft een roman gelezen, Bruges-la-Morte: wat is dat valsch! Hoe kan men Brugge doodsch heeten? Alsof leven alleen gewoel was...

Dat vindt Frans bijzonder sympathiek. ‘Daar hebt u het bij het rechte eind,’ zegt hij vief en nogal nadrukkelijk. Zij denkt: Wat is die zeker van zijn stuk! Iemand in den aard van Karel, die altijd weet waar hij

[p. 55]

naartoe gaat en flink zijn slag weet te slaan. Ze is blij dat hij haar zoo gul bijvalt en ze stelt vertrouwen in hem, maar waarom zegt hij dat zoo beschermend, bijna professoraal, terwijl er in zijn open blik iets als verrassing is: pijnlijk vermoedt ze, dat ze door hem als een klein meisje behandeld wordt.

De kaartspelers worden intusschen zoo luidruchtig, dat Frans en Mathilde voor het breede raam gaan staan, om te zien of het weer niet opklaart. Neen, steeds dezelfde lauwe grijsheid, en ginder, onder wolken zonder vorm, de kleurlooze zee.

Hij waagt het nu, haar te vragen of ze die gedichten van Poe gelezen heeft. ‘Ja, maar ik kan er niet veel van zeggen, ik weet niet hoe dat uit te drukken, die verzen lijken op geen andere... Ge leest ze eigenlijk niet, ge ondergaat ze als muziek, ge hoeft ze niet letterlijk te begrijpen om te voelen wat ze beduiden...’

Frans, ietwat onthutst, knikt haar een belangstellende bevestiging toe, en zij schaamt zich even, dat zooals ze dat daar gezegd heeft, hij haar van literaire pose zou verdenken.

Maar het kaartspel is uit, ze komen terug bij de tafel. De Sus heeft gewonnen en viert zijn zegepraal, het laatste glas port hooggehouden, met een hymne op den verslagene.

Mathilde is opnieuw voor het raam gaan staan, alleen, staart naar de zee, de verlaten, steeds eendere zee. Meeuwen fladderen over die wijde eenzaamheid. Wat voelt ze zich zoo nutteloos, en waarom die lust om te weenen, dien ze bedwingen moet?...

Bij het afscheid lijkt ze weer op een afstand te zijn, ondoordringbaar koel, ondanks haar lieven glimlach. Die smalle, zoete hand... Frans beseft, dat hij niet erg schrander geweest is en dat hij op dit oogenblik nog tamelijk lomp doet, tegenover haar bevallige zelfzekerheid. Hij weet nu, wat Mark met haar ‘gezond verstand’ bedoelde, en dat ze door-en-door ‘waar’

[p. 56]

is. Domkop! scheldt hij zichzelven uit, ge zult dat moeten goedmaken!

Wat later merkt hij, dat hij geen enkel maal aan haar lichaam gedacht heeft: haar oogen, haar stem, haar glimlach hebben hem gansch in beslag genomen.

Langs het strand op weg naar Sint-Idesbald hebben Karel en Mathilde het over de Kervaans. Met dien Sus kan Mathilde het niet recht vinden: ‘Ge weet nooit of hij u niet voor den aap houdt.’

- Waarom niet? Hij houdt gelukkig zichzelf voor den aap. In den grond is hij niet gekker dan Mark, of dan Frans Balders. Hij heeft alleen wat minder pretentie.

- Mark zegt altijd dat die Balders zoo vreeselijk geleerd is? Met zulk een geleerden bol durf ik bijna niet praten. Hij ook schijnt zoowat andere menschen voor minderwaardig te houden...

- Maar ge praat wel met Mark.

- Dat is hetzelfde niet, dien kennen we al zoo lang...

Ze voelt dat ze meteen bloost, zonder reden, en dat ze iets meer zeggen moet, opdat Karel haar bedremmeldheid niet merken zou: ‘Hij ziet er toch een goeie jongen uit...’ Daarop buigt ze zich gauw om naar schelpen te zoeken en een oogenblik later kijkt ze haar broer lachend in zijn gezicht aan, terwijl ze hem een fraaien pecten toont dien ze ontdekt heeft: met zoo een aardig klein vleugeltje aan één kant.

Dien avond komt Mark vermoeid terug. De besprekingen met Rommens hebben hem neergedrukt; hij beweert dat zijn gedicht niet deugt, al is Rommens vuur en vlam. De muziek van Rommens snapt hij niet altijd, doch wat hij er van snapt bewijst hem, dat het oneindig beter dan zijn eigen woorden uitspreekt wat hij zeggen wou.

Ook de volgende dagen kan Frans tegen die moedeloosheid niet oproeien. En het regent voortdurend. Het

[p. 57]

leegloopen begint te vervelen, hij heeft weer trek naar het werk, in zijn laboratorium, ook wel eenigszins naar Pampoezeken. Er wordt overeengekomen dat Mark, na het vertrek van Frans, nog slechts een paar weken aan zee blijft, hij zal het ook niet langer kunnen uithouden, hij haakt naar den dag dat ze zich te zamen aan de zaak van het maandblad zullen spannen.

Frans gaat te Sint-Idesbald afscheid van de Morijns nemen. Het regent onbarmhartig. Mark vergezelt hem, blij dat zijn vriend ook Mathilde thans weet te waardeeren. In het pensionnetje treffen ze alleen mevrouw Morijn en haar dochter aan. Er kan maar weinig gepraat worden, de Juno-facie van mevrouw Morijn beheerscht den toestand, maar het doet onaangenaam aan, dat ze niet vriendelijker met Mathilde is. Deze schijnt het zelfs niet gewaar te worden, altijd even op haar gemak, stil bekoorlijk. Wat spreekt haar gezicht van goedhartigheid en verstand! Frans zou haar zoo graag willen toonen dat hij ze hoog stelt, maar hoe is dat hier nu mogelijk? En wat kan hij haar zeggen? In zichzelf prevelt hij het vers van Gezelle: ‘...Al wat gij doet is blomme zijn.’ Maar hij brengt het niet verder dan ceremonieele beleefdheid en bij het weggaan belooft hij haar, in zijn onbeholpenheid, dat hij prentkaartjes zal zenden.

‘Ik ben voor hem toch maar een klein meisje,’ mijmert Mathilde. Er zweeft een lichte droefheid in haar glimlach.