Twee vrienden

V

Aan tafel vraagt Kervaan of Karel Morijn aan het maandblad zal meewerken. ‘Daar is hem niet om gevraagd, antwoordt Mark, hij staat er ver van af, hij stelt geen belang in die zaken; het is hem genoeg het werk te doen dat hem opgegeven is en geld te winnen door de werklui in Spanje te helpen uitbuiten.’

- Nou, zegt de vader, met de uitdrukking van een ouden kwajongen, ondertusschen laat ook gij u niets te kort komen, en geen van ons kan toch buiten de kapitalistische wereld, we teren er allemaal op, gij zoowel als Karel Morijn.

- Maar er kan gewerkt worden om er uit te geraken...

De toon van Mark wordt bitsig, het scepticisme van zijn vader ergert hem; hij denkt: het is alleen zelfzucht; pa veracht wel den bourgeois, globaal genomen, maar ook hij doet slechts het werk waar hij voor betaald wordt, die armzalige philologie is hem een voldoende reden van bestaan en hij verwijdert van zich alles wat zijn rust zou kunnen storen.

Sus vraagt langs zijn langen neus weg: of ze nu al een titel voor hun maandblad hebben. ‘Dat is meer waard dan de denkbeelden die ge verkondigen zult. Een titel moet een program zijn, daar heb-

[p. 25]

ben de menschen meer behoefte aan dan aan denkbeelden.’

Frans lacht: ja, ze hebben allerlei titels geprobeerd en verworpen; die zijn altijd te banaal of pretentieus. ‘Nu hebben we er een, die wellicht dienst kan doen: De Orde.’

- De Horde, meent Kervaan, dat past inderdaad bij den nieuwen inval van de barbaren, dien ge voorbereidt; de barbaren van onderaan...

- Neen: De Orde! Dat lijkt een grapje: de bourgeois zullen er zich eerst door laten verschalken, en in den grond beantwoordt het toch aan onze idee: de revolutie is een middel om eindelijk orde in de samenleving te brengen.

- De Nieuwe Wanorde zou eerlijker zijn, brengt Sus in het midden.

Kervaan laat graag het zonnetje in het water schijnen, met de geestdrift van zijn jongen is hij eigenlijk ingenomen, hij zelf is ook zoo geweest en dat gaat met de jaren wel over. Mark is nog jong genoeg om eenige stommiteiten uit te halen, doch Kervaan kan niet nalaten, even de taal van de gezonde rede te spreken: ‘Een nieuwe wereld, best! Maar onze wereld is een verduiveld ingewikkeld iets geworden... Honderden problemen... Ik word er duizelig van... Ge hebt wel sociale wetenschappen gestudeerd, maar wat beteekent dat? En ge zijt zelfs niet tot het eind gegaan!’

Met een bittere passie die zijn breeden mond wat scheef trekt, valt Mark schamper uit: ‘Afbreken is al veel! Den geest van opstand aanwakkeren, al het vooze, al het valsche en rotte vertrappen, om de menschen te bevrijden, ze de naakte waarheid onder de oogen te leeren zien...’

- Ho! ho! de Waar-heid! fluistert Sus, en knikt gewichtig met het hoofd en fluit eens, den vinger langs zijn neus.

- Ge moet toch weten waar ge naartoe gaat...

[p. 26]

- Als ge dat eerst in de puntjes moet weten, dan vertrekt ge nooit... Wat we willen? Voorloopig is het voldoende, dat we akkoord gaan over al datgene dat we niet meer willen! We willen niet meer, dat het geld alleen meester is, over alles, dat de groote hoop onderdrukt wordt, uitgezogen, in ellende omkomt... dat de kleine kinderen van gebrek krepeeren... dat de heele wereld onder ongerechtigheid lijdt... en verknechting... en leugen, leugen... Wat we niet willen, dat weten we bepaald...

- Braaf! Wind u niet op! Maar als alles in puin ligt, wat komt er in de plaats?

- Al was het maar wat meer ruimte, lucht en licht! En wat komt er in de plaats, als ge de cholera afschaft?

- Comparatio claudicat! Of is onze cultuur een ziekte? Dan is het menschdom altijd ziek geweest. En gij zult het genezen!!

Vader Kervaan heeft een tic, wanneer hij wat driftiger praat: het plots optrekken van de linkerwang, waardoor het linkeroog tot een knoopsgat versmalt. Hij vaart zenuwachtiger uit:

‘Zoo redeneerden ook een eeuw geleden de mannen van de Fransche Omwenteling, en wat is daarop gevolgd? Napoleon, de Restauratie! Uw vertrouwen in de natuurlijke wijsheid van bevrijde geesten is heel mooi, drommels mooi, - Jean-Jacques Rousseau!... Maar de menschen zijn beesten en blijven beesten.’

- Stel dat we ons vergissen, professor, brengt Frans in het midden, dan is het toch beter zich zóó te vergissen dan...

Mark valt hem in de rede: ‘Ons vergissen? Mogelijk... We gelooven niet per se aan een vaste leer, we zijn geen marxisten... Maar ik zal u zeggen wat in geen geval een vergissing is: we willen op waardige wijze leven... voor een hoog doel... ik zou niet anders kunnen leven...’

[p. 27]

De Sus, die al meermalen de flesch aangesproken heeft, schenkt zich nog een glas in, laat het in de zon flonkeren: ‘Goed zoo! Hoe kan een mensch leven zonder dronken te zijn? - van wijn, ideeën, kunst, al om 't even; ieder naar zijn eigen aard...’

Hij drinkt zijn glas in één teug leeg, en ziet er bij lange niet vroolijk uit.

Vader Kervaan, die van die woordenwisselingen niet bijster veel hebben moet, laat droomerig zijn hand door zijn zachte grijze haren varen en geeft het gesprek een andere wending door te gaan filosofeeren over de laatste goede wijnjaren; het schijnt dat de bourgogne van '95 voortreffelijk is, bijzonder ‘fruité’.

Dat hedonisme maakt Mark ongemakkelijk en geërgerd sluit hij zich in stilzwijgen op.