De muziek dat wonder

[p. 51]

Het nut van muziek

O neen, het is op geen stukken na waar, wat de Britse componist Ralph Vaughan Williams eens aan de journalisten verteld heeft: 'De eer en de roem van onze grote kunst is, dat zij volstrekt en volledig nutteloos is.'

Geloof er geen letter van! De oude Williams debiteerde een aardige paradox welke voor hem, die met een kast vol ongespeelde partituren zit, een schijntje waarheid bevat, maar zelfs voor hem is het niet meer dan een schijntje. Bach en Schubert hadden op het eind van hun leven ook zo kunnen praten, maar zij deden het niet, en zij hadden gelijk.

Kijk eens even rond. Als er geen muziek was, hoe zouden wij dan dansen? Hoe zouden wij in onze kerken de Heer der Heerscharen, die de sterren bij de teugels leidt, loven en prijzen zonder muziek? Hoe zouden wijzelf, soldaten en burgers, in 't gelid marcheren, als wij geen muziek hadden? Hoe zouden wij de stilte der dingen, en dikwijls de barstende volheid (of leegte) van ons eigen hart verdragen als wij geen muziek hadden om elke stilte, ook de treurigste, de dofste, te laten zingen?

Stel u even de wereld voor zonder muziek. Zonder dat duizendvoudige rumoer van melodie dat dag en nacht uit alle hoeken van dorp en stad, van huis en hut opklinkt? Welk een woestijn! Welk een verlatenheid! Welk een doodse boel! Welk een verveling! En iemand zou willen beweren dat muziek volstrekt en volledig nutteloos is? Hoe zouden wij kunnen feesten, kunnen rouwen, kunnen arbeiden, zonder muziek? Waarmee zouden wij ons kind in slaap sussen? Vroeger genas men met muziek wonden en allerlei kwalen; vandaag doen wij 't dikwijls op dezelfde manier, ofschoon meestal zonder het te weten. Vroeger bouwde men een stad op de klanken van een lier, en dat was legende; tegenwoordig lopen de machines van fabrieken op begeleiding van muziek, maar dit is werkelijkheid.

[p. 52]

Meen niet onderwijl, dat muziek enkel nut oplevert van morele, ethische, psychologische soort. Het is onschatbaar, doch daarbij blijft het niet. De brave Bach die met zevenhonderd daalders per jaar moest rondkomen en blij was met de extra's van begrafenissen, vertegenwoordigt op z'n eentje al langer dan een eeuw een kapitaal dat in milliarden guldens niet valt te becijferen. Mozart, Schubert, Beethoven en nog een aantal anderen dito, dito. Niet slechts verschaffen zij aan miljoenen mensen verpozing en opbeuring. Op de koop toe bezorgen zij door middel van de twaalf tonen welke hun ter beschikking stonden, en door hun vonkje genie van raadselachtige oorsprong, heden ten dage nog aan honderdduizenden mensen kost en inwoning. Zulk een wonderdadige macht uit te oefenen kan ook Ralph Vaughan Williams wellicht te beurt vallen. Deze eer en roem zij hem vergund, ofschoon hij de muziek belasterde met een boutade die even onjuist is als onwijs en misleidend.

Helaas, het ontbreekt sinds ettelijke jaren niet aan composities die met voorbedachten rade vervaardigd worden om volstrekt en volledig te dienen tot niets. De auteurs er van wanen en beweren, dat een logische vorm door zichzelf volstaat. Zij willen niet meer 'toveren', niet meer beïnvloeden. Zij willen de hoorder laten gelijk zij hem zien: met geen andere kameraad en waarnemer dan het intellect. Dat zou kunnen als wij zelf niet verder waren dan het rijk der mineralen, der planten en der dieren, welks onovertrefbare schoonheid stom bleef zolang het niet gezien werd door een mens. De mens echter is niet enkel waarnemer, doch ook waardemeter. Dat behoort nu eenmaal tot onze menselijke conditie; dat werd onze functie. Wij onderscheiden. Wij nummeren. Zelfs de atomen. Wij geven aan alles een rang. Ieder ding is in zich zelf ontegenzeggelijk perfect. Wij mensen echter vinden de ene bloem mooier dan de andere bloem, de ene steen bekoorlijker dan de andere, het ene dier liever dan

[p. 53]

het andere. Alleen voor de maker van alles bestaat een absolute geldigheid, en zover kwamen wij nog niet. Wij kunnen ons theoretisch verbeelden zover te zijn. Wij gaan dan terug in plaats van vooruit. Wij worden dan weer als de stenen die er waren toen de aarde ophield te branden, toen de psyche nog beginnen moest. Onmachtig, ongevoelig, maar perfect, als een steen.