Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Ongelukken der neutraliteit

Noorwegen leert dat de onzijdigheid aspecten biedt welke men niet kan veronachtzamen zonder zijn land bloot te stellen aan schaden welke door een tijdige partijkiezing zeer aanzienlijk, verminderd hadden kunnen worden.

Parijs. 25 April [1940]

Gij weet waarschijnlijk, dat er niet enkel in Engeland, maar veel sterker nog in Frankrijk een strooming bestaat, die de neutraliteit, wat dezen oorlog betreft, beschouwt als een houding welke men zich bij een denkenden, voelenden, rekenenden mensch slechts met de grootste moeite kan verbeelden.

De lieden, die zoo oordeelen zijn geen idealisten, geen utopisten, geen politici, geen propagandisten (zij zouden liever hun hoofd onder de guillotine leggen dan een idee verkondigen voor geld of onder dwang), zij zijn geen patriotten, ze zijn zelfs geen anti-Duitschers, want deze term heeft voor hen noch zin noch uitzicht. Zij zijn moderne humanisten, van het slag Jules Romains b.v. of Joliot-Curie, menschen, die door hun kennis elke illusie omtrent hun tweevoetige soortgenooten verloren hebben, doch die de rechtbeenige medeschepselen wegens een stoïcijnsch plichtsbesef en ingeworteld solidariteitsgevoel niet kunnen overlaten aan hun lot. In een land van oude, diepe civilisatie als Frankrijk, zijn ze zeer talrijk en hebben geestverwanten in alle kringen der maatschappij. Het scheelt niet veel of zij vormen een der voornaamste elementen van de publieke opinie. Zij vertegenwoordigen het gezond verstand op wetenschappelijke basis.

De eerlijke zaak

Het spreekt vanzelf, dat zij de kwestie der neutraliteit in de eerste plaats onder 't oog zien van 't standpunt der moraal. Hoe kan een weldenkend mensch, zeggen zij, voor zijn geweten neutraal zijn, waar de zaak waarvoor gestreden wordt zoo zuiver is, en waar zooveel edels gevaar loopt voor altijd onder te gaan met de Franschen, mochten dezen bezwijken.

Tusschen de oorlogen van 1914 en 1939 noteeren zij dit fundamenteele onderscheid. In 1914 was de Fransche zaak ongetwijfeld rechtvaardig, maar niet zoo gelouterd, niet zoo puur als de strenge rede haar wenschen kon. In haar doeleinden, in haar drijfveeren, misschien zelfs in haar oorsprong, kleefden haar kleine smetten aan, verdachte vlekjes, troebele dubbelzinnigheden welke nooit opgehelderd zouden worden en die in laatste instantie onthieven van den plicht om partij te kiezen, wettigden om buiten of boven de warreling te blijven. Wat zij dan ook deden, ondanks den brand van Leuven, ondanks de stikgassen, ondanks de Kathedraal van Reims, ondanks alles, want zij admiteeren geen sentimenteele overwegingen. De Rede niets dan de Rede, die weegt en meet met de balansen en de maten van het laboratorium.

In 1939 nu kan er voor een rechtschapen geest van dit mentale voorbehoud geen sprake zijn. De zaak van Frankrijk is niet alleen onbetwistbaar rechtvaardig, zij is onbetwistbaar smetteloos. Bij de nauwkeurigste analyse kan men niet het flauwste spoor ontdekken van onreinheden. Dit land heeft alles beproefd om den oorlog te verijdelen. Het had zich achter zijn onneembare wallen afwachtend kunnen terugtrekken. Europa overlatend aan de geweldenaars welke het werelddeel gekweekt heeft in zijn boezem. Frankrijk, speculeerend op diverse mogelijkheden en voorloopig veilig achter zijn muur van beton, had de veroveraars kunnen laten betijen, en de tegenwerking welke het sinds twintig jaar allerwegen ondervond zou deze neutraliteit verklaarbaar gemaakt, zoo niet gewettigd hebben. Uit vrije verkiezing deed het dit niet. Frankrijk kon dit doen, maar het mocht dit niet doen. Het stelde zijn plicht en zijn verantwoordelijkheid boven zijn egoïsme. Zijn plicht om beginselen te verdedigen waaraan het geloofde. Zijn verantwoordelijkheid voor beginselen, die niet kunnen verdwijnen zonder dat het menschdom terugzinkt in oude duisternissen.

Deze partij-kiezing ontsnapte dermate aan de berekeningen der courante politiek, dat gedurende langen tijd zijn vijand en de gansche toeschouwende wereld niet hebben kunnen gelooven aan zulk een kordaat en belangeloos besluit. Het was de stem van zijn geweten, die den Franschen soldaat naar den strijd riep.

Neutraal blijven tegenover het juk, dat voor Europa gereed gemaakt werd, neutraliteit tegenover de plat-materialistische of vooze argumenten waarmee men dat juk trachtte te rechtvaardigen stond gelijk met degradatie van zichzelf. En dat een groot deel van Europa, een ruim deel der aarde, die stem van het geweten niet gehoord heeft, of haar smoorde, of haar ontweek, is voor de Franschen, die de gedragingen der volkeren gadeslaan vanuit den hoogen gezichtshoek hunner rationeele objectiviteit een der verontrustendste symptomen van een algemeene moreele decadentie, waarbij zij verbaasd, verbijsterd alarm zouden willen slaan als dit nog iets hielp nu de fataliteit met al haar factoren reeds in beweging is.

Neutraliteits-verdwazing

Doch het vraagstuk der neutraliteit heeft ook een utilitaristischen kant, die niet minder ontstelt dan de moreele. Naast den waanzin van hen, die den oorlog ontketenden, bespeuren de Franschen de verdwazing van hen die den oorlog verlengen. Het was na 1914 een axioma, dat de oorlog de belligerenten ruïneert. Het is na 1939 een axioma, dat de oorlog ook ruïneus is voor de neutralen, grooten en kleinen. Een Belgisch geleerde, professor aan de Universiteit van Leuven, heeft becijferd wat het den belligerenten kost om den oorlog te voeren en wat het den neutralen kost om den oorlog buiten hun grenzen te houden: 9 Belgische franken per hoofd en per dag aan een Duitscher; 9,50 aan een Franschman; 15,30 aan een Brit; 1,50 aan een Belg; 3,10 aan een Hollander; 5,20 aan een Zwitser; de Zweden, de Roemenen, de Joegoslaven, de Turken, Italianen en de rest navenant.

Deze cijfers zijn reeds enkele maanden oud en stellig stegen zij nog na de recente beroeringen in Scandinavië. Zij kunnen niet verminderen. Hoe langer de oorlog duurt, hoe meer de bedreigingen toenemen, des te regelmatiger zullen zij klimmen, des te harder zullen zij ruïneeren. Het niveau, dat zij bereikten toen de statistiek werd opgemaakt, is ondertusschen indrukwekkend genoeg om een practische overweging te motiveeren. De Zwitser om met het geweer aan den schouder te staan betaalt de helft, de Hollander één derde van den Franschman en den Duitscher, die schieten. Is er een handel, is er een industrie in Zwitserland of elders, die tegen zulke improductieve verspillingen van het nationale vermogen kan opwegen? Dat bestond nog in 1914. Dat bestaat niet meer in 1940. De blokkade belet bijna elke circulatie van koopwaren. Het wordt dus een simpele vergelijking van cijfers of de neutralen belang erbij hebben de blokkade te aanvaarden of haar te verwerpen. Want hoe directer het nuttig effect is van het blocus, hoe sneller de oorlog zal eindigen. Het ligt voor de hand, dat men deze thesis niet welsprekend genoeg, maar ook niet voorzichtig genoeg kan verdedigen. Dit neemt echter niet weg, dat zij op degelijke fundamenten berust en dat de conclusies welke eruit voortvloeien statistisch controleerbaar zijn. Zij verdienen des te meer de aandacht wijl de invasie van Noorwegen en Denemarken bij verscheidene neutralen de overtuiging gevestigd moet hebben, dat de beste bedoelingen om van den oorlog afzijdig te blijven, de oprechtste verlangens om vriendschappelijke relaties te onderhouden met de eenige mogendheid die als invaller in aanmerking kan komen, dat de vooropgezette wil zelfs om de geallieerden te contrarieeren, in werkelijkheid niet de geringste bescherming biedt en niets baat voor de handhaving der elementairste rechten.

Andere neutraliteitsschaden

Het voorbeeld van Noorwegen toont daarenboven aan, dat de neutraliteit aspecten heeft welke een gouvernement niet kan veronachtzamen zonder zijn land bloot te stellen aan schaden welke door een tijdige partijkiezing zéér aanzienlijk verminderd hadden kunnen worden. Menschelijkerwijze was het niet mogelijk voor de Noorsche regeering om te beletten, dat haar gebied een der slagvelden werd van den huidigen oorlog, want de beslissing daarover hing niet af van Noorwegen. Nadat de Duitschers konden binnenvallen, was de oorlog in alle opzichten voor Noorwegen onafwendbaar, of dit land zich onderwierp aan den invaller, of zich verzette. Doch wat zou er gebeurd zijn, wanneer een Engelsche troepenmacht, met instemming der Noorsche regeering, had kunnen landen alvorens de Duitschers de vijandelijkheden verlegden naar dit tooneel! Primo: Nimmer hadden de Duitschers kunnen denken aan een landing in Noorwegen. Secundo: Nimmer had bijgevolg Noorwegen de Duitschers te bestrijden gekregen op zijn eigen bodem, met alle onontkomelijke verwoestingen daaraan verbonden. Tertio: Alle vliegvelden, alle strategische posities welke vandaag geravageerd moeten worden met Engelsche en Fransche bommen, zouden onmiddellijk en automatisch stellingen geworden zijn vanwaar geallieerde vliegtuigen onder bedreiging van représailles de Duitsche luchtmacht in bedwang konden houden, zooals zij dit doen in Engeland en in Frankrijk. Enkel door den schrik welke een bombardementsvloot vermag in te boezemen zouden den Noren alle gruwelen welke zij heden lijden volgens alle waarschijnlijkheid gespaard zijn gebleven. Een tijdige protectie van Engeland zou onder elke denkbare omstandigheid oneindig minder gekost hebben dan nu de redding vergt en de bevrijding. Meteen zouden de geallieerden in Noorwegen de veiligheid en de onafhankelijkheid gegarandeerd hebben van Denemarken en geheel Scandinavië.

Tegen deze consideraties valt niets aan te voeren dan het juridische begrip, dat wij hebben van neutraliteit. Dit begrip echter, dateert pas van Huig de Groot. Is dat oud genoeg om onveranderlijk te zijn en te gelden als natuurwet? Gelijk alle vindingen van menschelijken oorsprong berust het idee neutraliteit op een conventie en is aan schommelingen onderhevig.

Waar twee landen, Frankrijk en Engeland, worstelen voor de geestelijke en stoffelijke vrijheid van Europa, ja van de aarde, en waar de uitdrukking pro-geallieerd door de macht der feiten synoniem werd met pro-Noorsch, pro-Zweedsch, pro-Belgisch, pro-Hollandsch, etc. daar behoorde het begrip neutraliteit, zoo meenen tenminste de Franschen, in ernst en van meetaf onderzocht te worden, al was 't enkel om zich niet te vergissen in de raming der schade welke kan voortspruiten door een neutraliteit te verbreken of haar verbroken te zien.

[verschenen: 9 mei 1940]