Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

De stem uit het graf

Een bloemlezing van Bainville's journalistieke artikelen vormt een dertigjarige voorspelling die zich thans onder onze oogen bewaarheidt.

Parijs, 18 April [1940]

Het was op 9 Februari 1936 dat Jacques Bainville stierf en toen hij naar het kerkhof geleid werd kon men meenen dat zijn werkzaamheid op deze wereld was geëindigd en dat hij voortaan slechts zou voortleven onder de schimmen van de Elyseesche Velden der bibliotheken. Op den dag zijner begrafenis was zijn lijkstoet in botsing gekomen met de auto van een hoog politiek personage die hetzelfde jaar het bewind zou nemen over Frankrijk om het in de kortste keeren te sturen tot de randen van den afgrond.

Wie neiging had tot voorteekens, die niet altijd vlammende kometen behoeven te zijn en regens van bloed, kon hier de aanwezigheid bespeuren van verontruste, wakende geesten. De botsing, gemelodramatiseerd als aanslag welke den aanstaanden premier een verhooging van populariteit zou bezorgen, was in dubbelen zin symboliek. Hier werd voor de laatste maal de man die zich steeds vergiste geconfronteerd met den man die zich nooit vergist had. Hier ook, en hoe dreigend voor de toekomst, scheen in de herrie van een opstootje alles wat Bainville belichaamd had, een nederlaag te lijden welke definitief was. Hij ging heen als iemand die zijn gedachten, helder als parelen (margaritas ante porcos), tevergeefs had uitgestrooid, en die nimmer zou terugkeeren, zelfs niet om te spoken.

Herrezen

Maar neen, men had 't mis. Het voorteeken bedroog niet, doch het was slechts geldig voor een zekere spanne tijds. Ziedaar Jacques Bainville, herrijzend uit zijn tombe. Niet in den neveligen middernacht als de vader van Hamlet, prins van Denemarken, om te bewijzen dat er iets rottends is geweest in het regiment der volkeren, doch op klaarlichten dag en elk uur van het etmaal. Hij gaat rond in de redactie-zalen der kranten, in de bureaux der tijdschriften. Hij is in 't Parlement, als op de dagen van groote zittingen. Hij is in de Commissies voor Buitenlandsche Zaken van Kamer en Senaat. Hij is tegenwoordig bij de besloten deliberaties der regeering. Hij is op straat. Hij is in den volksmond. Hij is zelfs in Engeland en in de Vereenigde Staten, waar men hem nimmer gedacht zou hebben. En hij leeft reëeler dan ooit toen hij in leven was. Allen luisteren naar hem die hem nimmer hebben willen hooren. De doode grijpt de levenden en laat ze niet meer los. Er is geen sprake van verzet. Geen denken aan om tegenstand te bieden. Het geval is dermate evident, zoo verblindend van klaarheid, zóó verpletterend overtuigend! Het zou pure waanzin zijn om daarover nog te willen discuteeren.

Deze wezenlijke herrijzenis welke Jacques Bainville niet alleen eindelijk maakt tot den actueelsten der politieke schrijvers maar bovendien tot een auteur die onbetwistbaar gezag uitoefent, deze wonderbare verrijzenis werd teweeggebracht door een bloemlezing zijner journalistieke artikelen, loopend over een tijdsbestek van dertig jaren, en in twee boekdeelen vereenigd onder den titel L'Allemagne.

Bloemlezing

Een simpele bloemlezing. Maar wat voor een bloemlezing! Twee boeken van courant formaat. Maar terwijl men ze leest, bladzijde voor bladzijde, strijkt men zich de hand over 't hoofd alsof men zich vergewissen moet dat zij van gewoon papier zijn, gedrukt met gewonen inkt, en niet met de substantie waarmee de vurige letters geschreven werden op de muren der feestzaal van Balthazar. Want men staat tegenover een voorspelling die dertig jaren onafgebroken geduurd heeft en die zich onder onze oogen bewaarheidt.

De voorspelling van de rampzalige gebeurtenissen welke wij beleven, welke wij nog zullen beleven, en die afgewend hadden kunnen worden als deze man niet gesproken had in een woestijn, als zijn verkondigingen niet overstemd waren geworden door alle muziek en apen-geschreeuw waarbij men danste op den vulkaan.

Een voorspelling die men leest terwijl tientallen naties, met haar millioenen soldaten, en de honderdduizenden die reeds gemerkt zijn met het onzichtbaar teeken, haar gaan vervullen.

En hier is niet enkel alles gegarandeerd echt, doch gezegd in de ondubbelzinnigste, duidelijkste taal. Bainville orakelt niet als de Delphische Apollo, als Tiresias, Cassandra of de eik van Dodona. Hij noteert in de helderste, nuchterste termen het kiemen van een onheil, zijn groei, zijn uitbotten in twijgen, al den omvang van de verstikkende schaduwen die het over de aarde spreidt en al de moorddadigheid der vruchten welke het zal afwerpen. Hij localiseert het in het organisme van Europa dat het langzaam overwoekert, waaruit het alle levenskrachten opslorpt, dat het verlamt, begoochelt, bedreigt, bedot, terroriseert en verderft alvorens te verdelgen. Hij spreekt echter niet in neutrale beelden. Hij geeft aan het monster, aan de verschillende gestalten welke het in den loop der jaren aannam, aan de diverse gedaanten waarachter het zich poogde te vermommen voor de doorborendste blikken, hij geeft aan al die huichelende, booswillige maskers, beurtelings onderdanig en arrogant, kruiperig en protsend, hun naam en toenaam.

Superieur intellect

Met de jaren mee defileeren een aantal staatslieden, de eenen koest als geslagen honden en bedelaars, de anderen hun opgekropte razernij ternauwernood kunnende verheimelijken, maar allen bezeten met denzelfden verborgen, kwaadaardigen wil die naar nergens leiden kon dan naar een catastrofe. Zij worden als insecten ontleed tot in hun geheimste roersels. Bainville's oog in een microscoop. Niets ontgaat hem in de harten en nieren der satanische acteurs die onder universeel applaus geparadeerd hebben op de diplomatische estraden, geregeerd in een gouvernementsgebouw met bedoelingen of bijbedoelingen die geen ander eindpunt konden hebben dan de negen cirkels van Dante's hel. Want Bainville voorspelt niet uit de planeten, gesmolten lood, kristallen bol of koffiedik. Hij is geen wichelaar, geen fakir, geen necromant. Het zou hem geërgerd hebben wanneer men hem een profeet genoemd had, wat een soort van buitengewone inspiratie vooropstelt. Maar met een superieure intelligentie, niet met intuïtie of instinct maar met verstand en zuivere rede, zonder andere privileges dan een mensch te zijn die zich methodisch geoefend heeft om juist te zien en zoover vooruit te zien als het gebeurlijke voorzienbaar is, voorspelde Bainville uit de karakters en wat ze voor permanents hebben, uit de politieke structuur, uit de geografie en uit de ervaring, voor welke de eeuwen van het verleden tellen in de uren en dagen van het heden.

Het is een zonderlinge gewaarwording in deze twintigste eeuw, zoo tuk op horoscopen, die weg en aanwijzingen gezocht heeft in de onontcijferbare divinaties van een Nostradamus, van middeleeuwsche visionnairs, van kaartlegsters, astrologen en somnabules, een voorspeller te ontmoeten die over een langen tijdsduur de geleidelijke wording openbaart der afgrijselijkste tribulaties welke zich ooit boven het menschdom samenpakten, die ten overvloede de middelen suggereert om ze te verhoeden, en die ten slotte een schrijver bleef wiens vermaningen noch de menschen noch de evenementen geraakt hebben. Nog zonderlinger is dit wanneer zulk een stem oprijst uit het graf.

Men kan een voorspelling terwijl zij gedaan wordt en zoolang ze niet in vervulling treedt om honderd redenen terzijde schuiven. Maar een voorspelling welke de gansche aarde bezig is te staven, aan welker bevestiging wij zelf deelnemen met ons goed en bloed, met onze soldaten onder wapenen, verwerft, wanneer zij verifieerbaar is in elken regel, in alle détails, de onontkoombare kracht van een godsoordeel.

Wij citeeren niets uit deze twee boeken omdat wij moeilijk iets zouden vinden wat voldoende harmonieert met een neutraliteit die gebiedend is wanneer het teksten betreft welke het lot regelen van een rijk. Wij willen echter dit nog zeggen om het effect weer te geven van een auteur die al zijn bevindingen registreerde met een volmaakte objectiviteit, zonder haat, zonder misprijzen, zonder wrok, zonder een zweem van passie: Hoe meer er gebeurt van wat Bainville voorzag, hoe verder het voorspelde cataclysme met zijn gruwelen en verschrikkingen zich zal uitbreiden, hoe meer verwoestingen zij aanrichten, des te zwaarder zal het vonnis wegen, des te noodzakelijker en rechtvaardiger zal het vonnis zijn dat in deze boeken reeds geveld werd toen de ramp nog moest aanvangen.

[verschenen: 4 mei 1940]