Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Terugblik en vooruitzicht

Men kan niet zonder huivering terugdenken aan de mogelijkheden welke de Septembermaand den Duitschers heeft geboden met twee jaren Franschen achterstand in de bewapening.

Parijs, 8 April [1940]

Eerst Chamberlain, daarna Generaal Ironside, heeft deze week een deel van de groote beduchtheid geopenbaard die in de laatste dagen van Augustus en in het begin van September menig Engelschman, menig Franschman het hart omknelde met haar stalen greep, de groote beduchtheid welke sindsdien op hun herinnering weegt als een soort van gruwbaar geheim dat zij nooit geheel zullen kunnen onthullen, noch van zich afschudden.

Chamberlain zei 't met een dier populaire beelden welke de Britten in eere houden: ‘hij heeft de bus gemist.’ Wat wij zouden vertalen met: ‘het is zijn neus voorbijgegaan’ als wij over een regeerend personage durfden spreken in gewone termen. De Chef van den Engelschen Staf drukte zich niet minder begrijpelijk maar een beetje technischer uit: ‘als de Duitschers hun aanval hadden gelanceerd in 't begin hadden zij ons kunnen schaden. Nu zijn wij gereed om op alles te antwoorden wat zij kunnen uitdenken.’

Dat is nog vaag, zeer vaag. Maar al wat er steekt achter de voorzichtige woorden van een bevelhebber, alleen zij kunnen 't begrijpen die in de periode van den uitbrekenden oorlog min of meer rechtstreeks voeling hadden met de krachten welke in werking traden.

Logica

Zij wisten niet wat ging gebeuren. Zij hadden een onbestemden kijk op de krijgsplannen van den tegenstander, die trouwens op 't nippertje gewijzigd konden worden, waar de motoriseering der legers de concentratie van troepen zooveel verkort, en waar voor vliegtuigen de kwestie van afstand en uitvlucht practisch is opgeheven. Redeneerend vanuit den eenvoudigsten gezichtshoek, die bijna altijd de meest juiste is, oordeelden zij voor-de-hand-liggend en verstandig, wanneer iemand twee vijanden te bekampen heeft, een sterken en een veel zwakkeren, dat hij zich eerst afmaakt van den sterken om niet genoodzaakt te zijn daarmee af te rekenen nadat de strijd met den zwakkere het beschikbare potentieel verminderd heeft in een mate, die nooit nauwkeurig te becijferen valt, terwijl het potentieel van den sterke alle kans krijgt te vermeerderen. Dit is platvloersche logica, zonder eenig ornament, maar zij is onaanvechtbaar. Zij had gegolden in 1914, en dat zij schijnbaar faalde onder den rook van Parijs en in 't zicht van Calais kwam hoofdzakelijk omdat men haar niet trouw bleef, omdat men niet den moed had de ooren te stoppen voor het hulpgeroep der Oost-Pruisen, omdat men den Slag van Tannenberg leverde terwijl de Slag aan de Marne op komst was.

Doch logisch of niet logisch: als de Franschen in September 1939 niet met zekerheid wisten tot welk front de Duitschers zouden besluiten, naar welken horizon zij hun intact geweld zouden werpen, naar 't Westen of naar 't Oosten, de Franschen daarentegen wisten zéér goed wat zij zelf gedaan zouden hebben wanneer zij met de mentaliteit van hun vijand in de plaats geweest waren der Duitschers. Zij kenden de mogelijkheden van Duitschland. Niet zoozeer omdat zij betrouwbare gegevens bezaten aangaande de ontplooibare Duitsche macht. Daarover liepen geruchten waarbij het ergste geducht mocht worden, geruchten ook, steeds moeilijk te controleeren, die voor een deel tot de fabels konden behooren. Maar zij kenden de Duitsche mogelijkheden, zij overzagen ze, zij wikten ze, zij maten ze, omdat zij hun eigen Fransche mogelijkheden kenden.

Achterstand

De Franschen wisten wat het beduidde een achterstand te hebben van twee jaren in de bewapening en in haastige organisatie te verkeeren van een oorlogsindustrie, die pas begon te draaien terwijl de fabrieken van den vijand sedert lang werkten op vollen stoom. Zij wisten welke bombardementsvliegtuigen zij in 't gevecht konden brengen, en hoe weinig, hoe verschrikkelijk weinig moderne. Zij wisten welke jagers zij voor de eerste linie hadden, en na hoeveel dagen, wanneer de strijd zich uitvierde in een normaal-denkbaar tempo, de machines welke voor nuttig mochten gelden, tot de laatste reserves zouden zijn uitgeput. Zij hadden hun luchtafweergeschut geteld en zij hadden ook geteld de anti-tank-kanonnen die opgewassen waren tegen de nieuwste blindeeringen. Zeker, zij hadden de Ligne-Maginot. Maar haar Noorder flank was nog zoo goed als ongedekt en haar Zuid-Oostelijke flank was bedreigd door een nabuur die elken dag tegenstander kon worden. Voor een vijand, onder wiens generaals zich misschien een Napoleon zou vertoonen (waarom niet?), voor een veroveraar die zich realistisch en zorgvuldig had voorbereid op een foudroyanten Napoleontischen veldtocht (want de eigenlijke uitvinder van den Blitzkrieg is Bonaparte) lagen alle wegen in September nog open. De weg naar het Nauw van Calais. De weg naar den Balkan en de Zwarte Zee. De weg naar Suez en Bagdad.

Twee jaar achterstand! Men kan niet terugdenken, zonder een rilling in den rug te voelen, aan die uren en dagen, toen het lot schommelde als een kompasnaald alvorens zich te fixeeren in zijn richting. Nooit zal men kunnen zeggen welke taal voor sommigen de eerste sirenen gesproken hebben die loeiden over Parijs. Nooit zal men kunnen weergeven met welke gedachten in de stilte van den laten zomeravond de zwaar-geladen treinen gevolgd werden die steunend voortkropen langs de gezichtseinders.

Zonder twijfel, toen eenmaal tot de worsteling besloten was, en alle mogelijkheden kennende, heeft men steeds geloofd, met een onwankelbaar vertrouwen in de overwinning. Maar als hij zeven maanden geleden niet ‘de bus gemist had’, als hij zich in plaats van op Polen onmiddellijk geworpen had op Frankrijk, met de middelen waarmee de faam hem toetuigde, zou alles zooveel hachelijker geweest zijn en zoo onnoemelijk veel dichter op het randje der paniek. Uit alles wat verwezenlijkt is tijdens den expectatieven herfst en winter, uit de transporten van tienduizenden, honderdduizenden manschappen, uit de equipeering en exerceering van nieuwe legers, uit den aanleg van nieuwe versterkingen, uit den bouw van honderden reusachtige fabrieken, uit de enorme leveranties van Amerikaansch luchtvaart-materieel gevoegd bij de eigen productie die nauwelijks haar maximum bereikt, kortom, uit talrijke activiteiten welke wij niet duidelijker mogen omschrijven, kan men afleiden hoe ontzaglijk veel geïmproviseerd had moeten worden onder een vuurbrakenden hemel wanneer de eerste bliksemslagen gevallen waren in het Westen. Stellig zijn de Franschen ongeëvenaarde meesters in de improvisatie. Nu echter zal deze zelfde onwaardeerbare eigenschap hen niet minder dienen, doch onder oneindig gunstiger omstandigheden.

Het keerpunt

Want volgens de meeste waarschijnlijkheid naderen wij het psychologisch keerpunt waar de daad onvermijdelijk moet voortvloeien uit de opgegaarde energieën. Maar of de uitbarsting, welke men ons voor de zesde maal aankondigt met de zon der komende dagen, schijn blijft of werkelijkheid wordt, maar of 't galgenhumor is of een ernst die daarnaar zweemt wanneer de Duitschers den datum der intrede te Parijs berichten van hem die de bus miste (de gedenkpenningen eener keizerlijke intrede op 1 September 1914 waren reeds geslagen...), als op een dezer dagen de oorlogswerktuigen zich in beweging zetten welke in zulke hoeveelheden werden opgestapeld dat zij nauwelijks nog hanteerbaar lijken, zullen de Franschen over het kritieke stadium en over alle beduchtheden heen zijn. Zij kunnen onvervaard en onverstoorbaar voorwaarts zien.

[verschenen: 26 april 1940]