Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Nieuwe oorlogskreet

Hitlers leuze ‘weg met de plutocratieën’ deugt tegen Frankrijk in geen enkel opzicht, en heeft dan ook geen macht en geen vat op eenige Fransche klasse.

Parijs, 3 April [1940]

Een woord dat klinkt als een klok, die de menschen samenroept en samenhoudt is altijd noodig geweest sinds de volken oorlog voeren. Het is even gewichtig als de vlag waarvan het de beteekenis vertolkt in een korte, pakkende leuze. Voor de goede en de kwade momenten moet het werken als een klaroenstoot die de levenden doet opbruisen en zelfs de half-dooden.

Het is raadzaam de leuze met zorg te kiezen want niet alleen dient zij vóór iemand, maar ook tegen iemand, en in beide richtingen moet zij een kracht kunnen ontwikkelen waarop de tegenstander geen of weinig vat heeft, waartegen hij niets of weinig kan inbrengen. De Franschen, die altijd knap waren in 't redigeeren van wachtwoorden (Pour le Droit; On les aura; On ne passe pas; La Liberté ou la Mort), de Franschen, die bij ondervinding de waarde kennen eener kernachtige zinspreuk, hebben met de grootste aandacht geobserveerd hoe 't bij hun vijanden gesteld is met een factor, welke des te gevaarlijker is daar hij de eenen kan aanvuren en de anderen demoraliseeren.

De oude slogan

Een paar dagen voor het uitbreken van den oorlog hadden de Duitschers nog een motto, dat in Frankrijk allesbehalve gerustheid verwekte en dat de worsteling plaatste onder de ongunstige auspiciën: het anti-bolsjewisme. Wat Mussolini op 't heetst van den Spaanschen burgeroorlog uitdagend noemde: de Barricade. De Barricade welke West-Europa gesplitst had in twee onverzoenlijke kampen. Links de Franschen en de Engelschen; rechts de Duitschers en de Italianen. De partij liet zich zeer slecht aanzien. Het leek fataal en absurd om haar onder zulke voorwaarden te beginnen. De meerderheid der Fransche natie immers voelde even antibolsjewistisch als Hitler en Mussolini. Het zou een ware ramp geweest zijn en volslagen krankzinnig om zich in oorlog te storten met een vijand die ten opzichte eener fundamenteele levenskwestie dezelfde positie innam als zijn tegenstanders. Redelijkerwijze kon niemand van het overwegende meerendeel der Franschen vergen dat zij een greintje enthousiasme zouden toonen om goed en bloed te geven voor de verdediging en de redding van het verfoeide bolsjewisme. Zij bevonden zich aan dezelfde zijde der barricade, zij zouden gevochten hebben, ja; maar zonder hoop en met den dood in 't hart.

Wat zou de nieuwe zijn?

De formidabele coup de théâtre van het Duitsch-Russisch accoord wentelde voor de Franschen dit tragische, loodzware dilemma van de schouders en van de gewetens. Het dubbele verraad verminderde weliswaar niet de gevaren maar het maakte een aantal ideeën vrij en schonk de vrijheid aan ideëele drijfveeren welke de beste Franschen niet konden missen noch konden negeeren zonder zich verminkt te voelen en beklemd. Zij waren en bleven antibolsjewistisch. Gelijk zelfs Léon Blum schreef: ‘Wij moeten een gewapend conflict met de Soviets niet schuwen, maar ook niet zoeken.’ Zoolang de Engelschen niet volledig gemobiliseerd zijn heeft Frankrijk inderdaad genoeg hooi op den vork met de Duitschers alleen. Tegenover de Russen echter hadden de Franschen voortaan geen enkel sentiment meer te fingeeren. En rechtuit, eerlijk te kunnen denken, zonder gehuichel, zonder gedraai, zonder leugens en bedrog, opende voor de meeste Franschen een toekomst welke hun offers waard was; het gaf hun volle, onbeperkte beschikking over een geheel arsenaal van moreele, spiritueele beweeggronden die een oorlog aannemelijk maken en elk offer motiveeren. Het ontbreekt in Frankrijk dus niet aan wachtwoorden welke ieder rechtschapen mensch kunnen bezielen in alle omstandigheden waar het hoogste gebod, het hoogste moeten de harde taak veredelt en verlicht.

Naarmate echter het anti-bolsjewisme in Duitschland uit de mode ging, naarmate Hitlers philippica's en imprecaties tegen de roode pest verstomden, groeide in Frankrijk de nieuwsgierigheid om de leuze te kennen welke den ouden, aangrijpenden oorlogskreet der Nazi's zou vervangen. De vraag was des te spannender wegens het risico dat de meesleepende afgedankte slogan had opgeleverd, en des te meer spitste men zich op het nieuwe parool daar Hitler en Goebbels doorgingen voor zeer vernuftige, vindingrijke en ongegeneerde meesters op het gebied van propaganda. Het zou overdreven zijn te zeggen dat de Franschen zich tijdens de zeven verloopen maanden uitgesloofd hebben in gissingen. Niettemin scheen de zaak van belang wegens alles wat kon afhangen van een goed-gekozen leuze.

En veilig mag men beweren dat het eenige opluchting verschafte toen met zekerheid kon worden vastgesteld dat zij, de voormalige judaïsche marxisten, zij, de communiseerende revolutionnairen, zij, de trawanten der bolsjewiseering van Europa, zooals de Franschen tot September geheeten hadden op alle nazistische manifestaties, waren omgedoopt in plutocratieën en plutocraten. Met de Engelschen natuurlijk.

De benaming was niet vreemd. Mussolini gebruikte haar sinds een paar jaren en om zijn grenzelooze minachting uit te drukken sprak hij zelfs van demoplutocraten. De Franschman had daar met een glimlach zijn schouders voor opgehaald omdat het uit Italië kwam en dus toegeschreven kon worden aan zuidelijke uitbundigheid. Maar alles wat uit Duitschland komt heeft een anderen inslag, wordt opgenomen met den grootsten ernst, geanalyseerd als op een chemisch bureau, getoetst als de tekst van een papyrus. De Franschen doen dat oudergewoonte, omdat zij de Duitschers van oudsher beschouwden als een volk van degelijke, verstandige lieden.

De analyse

Zij analyseerden dus ook den term plutocraat en plutocratie. In engen zin beduidt dat, volgens de woordenboeken, een gouvernement van rijkaards en geldmannen. Voorbeeld: Carthago was een plutocratie. Maar de enge zin ging hier niet op.

Want daargelaten het raadsel hoe een natie die kortelings nog bolsjewiseerde eensklaps en zonder regeeringswisseling (Daladier, de bakkerszoon, was nog niet vervangen door Reynaud, de bazaar-eigenaar) kon metamorphoseeren in een plutocratie, hadden de Franschen nimmer een Minister van Buitenlandsche Zaken gehad, die milliardair was gelijk Graaf Ciano, nimmer een dictator van Economie en Luchtvaart die, gelijk Hermann Goering enorme interessen had in de staal-industrie.

Het Fransche regeerings-personeel, het personeel van leger, vloot, administratie, diplomatie, van laag tot hoog, wordt bijna uitsluitend gerecruteerd uit den kleinen en gemiddelden burgerstand. Slechts bij uitzondering ontmoet men er een lid van den adel, nog zeldzamer een grondbezitter, een kapitalist. Zelfs in het cabinet van den ‘plutocraat’ Reynaud zetelt nog een authentieke ketellapper en een ex-onderwijzertje. Het is waar dat er ook een Mandel zit die tot den stam der Rothschilds behoort. De een weegt op tegen den ander. De ‘muur van geld’ zooals de Radicalen zeggen, is geen seconde onbedreigd. De ‘Twee Honderd Families’ (nog een term van de Radicalen) maakten geen hooge sprongen in 1937. Geen enkel regeerder zal het hier in zijn hoofd halen om zich door een toovervogel uit Duizend-en-één-Nacht een Arendsnest te laten bouwen, of de Karinhall van een oosterschen nabab. Geen enkel geeft zich bloot aan de beschuldiging van zijn geld naar 't buitenland in veiligheid te brengen. Geen enkel strijkt reusachtige tantièmes op. Werkelijk, alle Fransche députés en ministers mogen geen heilige boontjes zijn, de groote trusts mogen probeeren hen te laten dansen naar hun pijpen (waar gebeurt dat niet?), maar het gouvernement van Frankrijk is geheel iets anders dan een plutocratie in engen zin. Het is precies 't tegenovergestelde: een anti-plutocratie. Dikwijls zelfs, en men kan 't betreuren, een pauperocratie, waar de luxe, de fantasie, de kunst, de wetenschap, de sport, verwaarloosd zijn, verbannen, of teren op eigen middelen.

Begrepen in wijderen, in zijn uitgebreidsten zin past de term ‘plutocratie’ evenmin op Frankrijk. Goebbels, Hitler en Mussolini bedoelen misschien dat de Franschen bulken van 't goud? Dat is bijna reeds oude geschiedenis. Wanneer de oorlog een paar jaartjes duurt zal al het Fransche goud, en ook het Engelsche, verhuisd zijn naar de Vereenigde Staten. Op den ganschen aardbol zal geen andere plutocratie overblijven dan Amerika. Misschien bedoelt de Duitsche en Italiaansche propaganda met plutocraten de mogendheden die bij de overwinning van 1918 het leeuwenaandeel in de wacht sleepten? Maar dan is Italië oneindig plutocratischer dan Frankrijk. Want in Europa kreeg Frankrijk niets dan de 13.000 vierkante kilometer zijner herwonnen provincies Elzas en Lotharingen, terwijl de Italianen 28.000 vierkante kilometer bemachtigden van het vroegere Oostenrijk, een reeks eilanden in de Egeïsche Zee, een stuk van Tunis bijna gelijk aan de helft van Italië, en verschillende geenszins te versmaden grens-wijzigingen in Oost-Afrika! Bedoelen de Duitsch-Italiaansche propagandisten met ‘plutocratieën’ wellicht de koloniale grootgrondbezitters? Dan zijn België, Portugal en Holland, alle proporties in acht genomen, de grootste plutocraten. En zijzelf, Duitschers en Italianen, zouden uit afschuw voor de plutocratie, alle koloniale verwervingen (Ethiopië b.v.) met verontwaardiging van de hand moeten wijzen!

Onder geen enkelen mogelijken gezichtshoek dus deugt de nieuwe oorlogskreet ‘Weg met de Plutocraten’ tegen Frankrijk. Hij heeft geen macht. In geen enkele klasse der Fransche natie roept hij sympathieke trillingen op.

Wie links is vindt hem huichelachtig en opportunistisch; wie rechts is vindt hem belachelijk en ongerijmd. Maar dat is niet alles. Gesteld dat de leuze in eenig opzicht steek hield dan hebben de Franschen nog genoeg gezonde logica en helder verstand om te bedenken dat er in Europa geen naties bestonden die minder plutocratisch waren dan het naarstige Polen en het sobere Finland, wat geen van beide volkeren gespaard heeft voor de gruwelen van den oorlog. Plutocraat of niet-plutocraat, dat was voor de overweldigers en hun rampzalige prooien hetzelfde liedje, met begeleiding van bommen.

[verschenen: 18 april 1940]