Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

La guerre, rien que la guerre!

Daladier viel als offer van een publieke opinie welke hijzelf liet maken, en de wachtwoorden die hij gaf zullen blijven

Parijs, 21 Maart [1940]

Niets kon de Franschen, geraakt in hun diepste gevoelens, het ongeluk van Finland doen vergeten, vergeven of ook maar vergoelijken. Een oud dramatisch geval, vanaf Abel antiek als het menschdom, was voor hen plotseling een brandende realiteit geworden, waar zij middenin stonden, en die den een tranen ontrukte, den ander vloeken en zuchten.

Het dramatische geval der Vermoorde Onschuld. Al het chevalereske en al het edelmoedige, dat hen in groote momenten eigen is vanaf de verste tijden, kwam met een ruk tot opstand. Het bracht ze buiten henzelf, dat zooiets mogelijk was in de twintigste eeuw: de Onschuld vermoord op een tooneel van tienduizenden kilometers, de Onschuld dood-bloedend in den bezoedelden sneeuw, die wegsmelt rondom haar vlammende woningen, terwijl alle geciviliseerde naties passieve toeschouwers zijn van deze afslachting en uit lafheid hun handen wasschen in het bekken van Pilatus. Het vervulde hen met woede, met weerzin, met die onaangename, ondraaglijke gewaarwording van malaise, van moreele misselijkheid, welke zij zoo goed kennen sinds den herfst van 1938, sinds München. Hun binnenste, hun geweten had die euveldaad niet willen beleven. Het kon ze niet aanvaarden, noch verzetten. Zooals die legendaire Frankische hoofdman, aan wien de Kruisdood op Golgotha verhaald werd, driftig uitbarstte: ‘Waarom was ik daar niet met mijn Franken!’ zoo herhaalde wrokkende iedereen na de instorting van het heldhaftige Finland: ‘Waarom waren wij niet daar met onze Fransche troepen.’

Daladiers opheldering pakte niet

Met die innerlijke rebellie viel niet meer te redeneeren. Zij had de groote meerderheid der Fransche natie aangegrepen, aangestoken, tot koken gebracht in een ommezien. De ophelderingen van Daladier hadden niemand overtuigd en nog minder gekalmeerd. Men kon bewijzen met cijfers, met data, met verklaringen van de Finnen-zelf, dat Frankrijk zijn vollen plicht deed, dat Frankrijk zich niets te verwijten had: het baatte geen steek.

‘Het moest er nog bijkomen’ werd overal geantwoord, ‘dat wij absoluut niets gedaan zouden hebben! Daar gaat het niet over. Wat wij deden had veel eerder, veel sneller, veel energieker, veel completer gedaan moeten worden. Waarom hebben wij drie maanden lijntje getrokken?’

Men had goed zeggen, dat Petsamo zich niet in de buurt bevond, dat 't in een streek lag zonder verkeerswegen, waar het veertig graden vroor, dat de equipeering van een Pool-expeditie geen kleinigheid was en niet in een paar dagen kon gebeuren, dat de Russen geen vloot hadden, maar zonder eenigen twijfel een massa zee-mijnen, dat de weg lang was naar Petsamo en verpest met duikbooten, dat de soldaten niet alleen te vechten zouden hebben, maar dat men ook moest denken aan hun ravitailleering in munitie, in mondvoorraad, in reserves, dat Zweden en Finland zooveel dichter lagen bij Duitschland dan bij Frankrijk, dat men volgens alle waarschijnlijkheid niet alleen de Noren, de Zweden, de Russen te bestrijden zou gehad hebben, maar op den koop toe ook Duitsche expeditie-legers welke zooveel gemakkelijker, zooveel veiliger geproviandeerd en versterkt konden worden dan de Fransch-Britsche hulptroepen, dat de tocht naar Finland dus alle kansen bood om een hachelijk avontuur te worden, zelfs om uit te draaien op een zeer dure halve of heele mislukking.

Al die deugdelijke argumenten overreedden geen sterveling. Er werd nauwelijks naar geluisterd. De verklaring van Chamberlain, dat Mannerheim 30.000 man gevraagd had voor de maand Mei en dat er eind-Februari een Fransch-Britsch expeditiekorps van 100.000 man klaar stond om op 't eerste sein van Finland te vertrekken, die aanvullende toelichting van Daladier's ophelderingen kwam te laat om de explosieve stemming der Franschen te verluchten.

Doch ware zij vroeger gekomen zij zou evenmin iets gewijzigd hebben in het broeiende humeur. De aangegrepenheid om het tragische en nuttelooze lot van een klein volk was zoo algemeen, zoo aanstekelijk en zoo domineerend, dat een klassiek, academisch jurist als Georges Scelle, professor aan de Rechtsfaculteit te Parijs en vermaard als advocaat van den Negus, de extravagante thesis ontwierp - om een desnoods gewelddadige interventie door Noorwegen en Zweden te wettigen - dat het huidige conflict in wezen geen botsing was tusschen naties als zoodanig maar een burgeroorlog tusschen de bewoners van een continent, en dat er bijgevolg van neutraliteit geen sprake en geen kwestie meer kon zijn.

Daladier als zondebok

Bij dergelijke veralgemeende passionneele gemoedstoestanden was een zoen-offer onvermijdelijk geworden en zoo overkwam het Daladier, sedert vier jaar Minister van Oorlog en sedert 33 maanden Premier (bijna een record) om als zondebok beladen te worden met alle fouten van Israël. Zonder buitengewoon paradoxaal te willen zijn, zou men kunnen zeggen, dat hij als offer valt eener publieke opinie welke hij zelf maakte en liet maken, als offer dus zijner eigen censuur. Hij heeft de laagheid, de misdadigheid van de Russische agressie geschandvlekt en geen enkelen diplomatieken, politieken maatregel getroffen tegen de Sovjets. Men verdroeg deze dubbelslachtigheid met moeite. Hij heeft 't heroïsme der Finnen laten verheerlijken en hield zich doof voor de begeesterende echo's, welke deze exaltatie wekte in het Fransche hart. Hij heeft het thema Petsamo laten aanheffen door militaire journalisten (die goed schrijven hebben) en geen Fransch bataljon ging naar Petsamo. Van alle kanten heeft hij om initiatief laten roepen en het niet genomen; om mobiliteit, om actie, om daden, om energie, en hij verroerde geen pink. In de geheele Fransche pers waren er slechts drie weinig-gelezen bladen welke om obscure, huichelachtige, suspecte redenen de Fransche non-interventie probeerden te verdedigen; in de week der Finsche capitulatie verloren ze ongeveer al hun lezers. Vandaag scheelt het niet veel of men beschuldigt Daladier, in ieder geval sommige leden van zijn gouvernement, dat zij aan zulke verwonderlijke en ergerende stemmen hun steun, hun medeplichtigheid verleend hebben!

Zoo kwam de ongenade van Daladier ten slotte voort uit een te juiste, te voortvarende interpretatie zijner eigen consignes. Uit een misverstand.

De val is des te krenkender voor den Premier, daar hij kort geleden nog voor populair gold. Behalve dat echter, het persoonlijk grievende, is er niets in dit aftreden wat den man, die Frankrijk moreel en materieel voorbereidde tot den oorlog, onder wiens bestuur de oorlog begon, dien hij uit alle macht gepoogd had af te wenden, is er niets wat Daladier verhindert om in triomf terug te keeren tot het bewind. Vroeg of laat moet het tot de hersens der publieke opinie doordringen met het scherpe licht eener zonneklare waarheid, dat het per slot niet de schuld van Daladier was, wanneer de Finsche regeering het herhaalde malen gevraagde signaal niet gaf en dat hij moeilijk een expeditiekorps kon dirigeeren naar een land, welks regeering zich bij nader overleg op die hulp niet gesteld toonde.

Maar of die terugkomst van Daladier geschiedt na korten of langen tijd, al de wachtwoorden, die hij gaf, blijven. Zij klinken elken dag luider, dringender, dwingender: Initiatief, actie, energie. Het zijn gevaarlijke woorden.

Zij zullen iederen politicus doen struikelen die zich niet strikt houdt aan hun zin, die ze niet omzet in daden, die niet alles instinctmatig herleidt tot den oorlog, en die niet in alle omstandigheden zeggen kan gelijk Clemenceau, met een stem welke kraakt gelijk een salvo: Je fais la guerre, je fais la guerre.

[verschenen: 4 april 1940]