Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Een nieuwe commonwealth

Frankrijk en Engeland hebben voortaan dezelfde munt, dezelfde industrie, dezelfde ingenieurs, dezelfde generaals en admiraals, dezelfde economie en dezelfde volkshuishouding.

Parijs, 18 Maart [1940]

Wij hebben niet te weinig en niet te veel gezegd in November toen wij het Fransch-Engelsch besluit om al hun hulpbronnen bijeen te voegen tot gemeenschappelijk bezit, begroetten als een plechtig en heuglijk moment in de geschiedenis van beide volken, als een uniek feit in de historie van Europa, als een onmetelijk evenement.

Wij zouden het dithyrambische van onzen bijval voor de fusieplannen der firma's Frankrijk en Engeland nog sterker geaccentueerd hebben wanneer de overstelpende techniciteit van het beraamde ontwerp en het noodige wantrouwen in de menschelijke vermogens, in de continuïteit hunner pogingen, ons niet aangespoord hadden tot een restje van terughouding.

Die voorzichtigheid is ijdel gebleken tijdens de vier maanden welke verliepen na de aankondiging van het plan der gemeenschap van goederen. Men heeft de Westersche Democratieën dikwijls verweten dat zij klein zien, pietepeuterig concipieeren, voortzeulen in het nauwe kringetje van bekrompen en versleten routines, ondernemen zonder durf, zonder breeden kijk, met de enghartigheid van vermoeide, bloed-arme oude menschjes. Ofschoon wij er nooit iets van geloofd hebben is 't misschien dikwijls waar geweest. Doch hier in ieder geval staan wij voor iets groots, voor iets overweldigends, voor iets nieuws, en zonder eenigen twijfel voor een der dateerendste, beteekenisvolste mijlpalen in de evolutie der wereld. En als de unificatie van Duitschland of van Italië, van volken welke door zooveel geografische, ethnologische, linguïstische, economische en andere oorzaken op natuurlijke eenheid waren aangewezen, reeds aanspraak geeft op roem voor hen die deze eenheid tot stand brachten, hoeveel bewondering en erkentelijkheid verdienen dan niet de bewerkers der unificatie van Frankrijk en Engeland, van volken welke sedert eeuwen (en tot kort geleden) atavistisch, hereditair door alles van elkander gescheiden waren, door de geografie, door de ethnologie, door hun taal, door hun belangen, door hun temperament, door hun ethiek en door vooroordeelen nog moeilijker te overbruggen dan de zee?

Wat er gebeurde

Nadat Daladier en Chamberlain in November de grondslagen gelegd hadden tot 't grootsche plan heeft elke maand regelmatig bijgedragen tot zijn geleidelijke verwezenlijking en opbouw. In 't begin van December sloten de ministers Paul Reynaud en John Simon het accoord dat de munten van beide landen, de franc en de sterling, onverbreekbaar aan elkander hechtte. Men kon evenwel nog twijfelen aan de draagwijdte van het feit omdat een soortgelijke verbinding reeds in den oorlog van 1914 gefunctionneerd had, en omdat opnieuw aan den duur van de monetaire samenschakeling een limiet gesteld was die, evenals in 1914, niet verder reikte dan tot zes maanden na den vrede. Zooals men weet werd in 1919 de Fransch-Engelsche solidariteit niet voortgezet; integendeel.

Maar ook deze twijfel bleek ditmaal overbodig. In Januari reeds, na het bezoek van Raoul Dautry te Londen, waar dit organisatorisch genie als Minister van Bewapening de wederzijdsche industrieele productie geadopteerd, gecompleteerd, gecoördineerd had, kon de eminente persoonlijkheid die de Fransche oorlogsindustrie schiep, met voldoening uitroepen: ‘Er zijn geen geheimen meer noch grenzen tusschen Frankrijk en Engeland. Het belangrijke is niet dat ik alles verkregen heb van Leslie Burgin wat ik wenschte en dat mijn Engelsche collega alles van mij verkreeg wat hij wenschte, maar veeleer de geest waarin zich de besprekingen hebben ontwikkeld. Het is meer dan het werk van een ploeg, van een team; het is de samenwerking van een gezin; van een gezin waarin de arbeidsverdeeling geheel natuurlijk geschiedt en zonder horten.’

Frankrijk en Engeland hadden voortaan dezelfde munt, dezelfde industrie, dezelfde uitvinders en ontdekkers, dezelfde ingenieurs, dezelfde generaals, dezelfde admiraals.

In Februari, door de gesloten overeenkomsten tusschen Gentin, den Franschen Minister van Handel, en Sir Andrew Duncan, president van den Board of Trade, kregen zij dezelfde economie, dezelfde volkshuishouding. Het verdrag dat geteekend werd veroorloofde een vrije ontplooiing van het handelsverkeer tusschen beide landen en hun wingewesten. Een groot aantal prohibitieve beperkingen betreffende import en export, veroorzaakt door den oorlogstoestand, werden opgeheven. De twee landen stelden een gemeenschappelijke doctrine op van uitvoer, waarvan de princiepen uitgebreid zullen worden tot de Britsche dominions. Op de afzetgebieden die vacant kwamen door de uitsluiting van Duitschland, Tsjecho-Slowakije, Polen, en op de overige markten, wordt elke Fransch-Engelsche concurrentie gesupprimeerd. Fransche en Britsche industrieelen vereenigden zich te Londen en te Parijs om het programma in alle onderdeelen uit te werken en de toepassing te regelen. Beide landen zullen weldra één salaris-politiek, één prijzen-politiek volgen. En dit is meer dan de juxtapositie, meer dan de uitwendige samenzetting en samengroei van twee machtige, autonome economieën. Het is de wederzijdsche verstrengeling, doordringing, vervloeiing van twee volkshuishoudens, een inwendige, intieme vermenging die, wanneer zij eenmaal in gang is, tot onontbindbare samenwevingen zal leiden.

Hinderpalen

In November, December, Januari en Februari ontwierpen en bevestigden de Fransch-Engelsche regeeringen, die sinds menschenheugenis antagonistisch geweest waren, deze nooit-gedachte, ongehoorde en kwasie-hersenschimmige gelijkwording, samenvlechting harer gewichtigste nationale organismen en bedrijvigheden. In Maart was de tijd en waren de geesten rijp om den grooten opzet te bekronen met een progressieve assimilatie van het Britsche Empire en het Fransche Empire, met een methodische amalgameering der twee reusachtigste en overvloedigste grondstoffen-reservoirs van het aardrijk.

Het probleem, aan welks oplossing de groote ‘kolonialen’ van beide mogendheden, een Lyautey, een Gouraud, een Allenby, ondanks de ups en downs in de relaties hunner gouvernementen, ondanks de chronische decepties, altijd hun beste krachten gewijd hebben; het probleem is ontzaglijk, bijna niet te omvatten, en haast onontwarbaar in zijn tallooze complicaties. Ongetwijfeld kon het slechts in vogelvlucht, in zijn meest schematische lijnen benaderd worden op de conferenties welke Malcolm MacDonald, de hooge ambtenaren van het Colonial Office, en Georges Mandel, bijgestaan door de experts van het Fransche Ministerie van Koloniën, gedurende drie dagen vereenigd heeft te Parijs. De beide landen ondernemen een taak welke niet alleen maanden doch jaren lang de activiteit zal absorbeeren van een dubbelen Staf deskundigen welke de twee gouvernementen moeten toevoegen aan hun koloniale departementen. Voortdurend en overal zullen kwesties oprijzen die niet alleen het bestek Frankrijk-Engeland maar ook het Europeesche kader waartoe men zich tot nu toe beperkte, verre overschrijden. Eigenaardige stroomingen, zelfs storingen kunnen over de twee halfronden opvonken door de nadering en het directe contact van zulke machtige, massale velden van energie, door al die samengebundelde opgehoopte radiaties van goud, ijzer, nikkel, fosfaat, wol, katoen, rubber, olie en petroleum.

Doch wat doet 't er toe of de twee wegen die naar de eenheid voeren bezaaid zijn met hinderpalen? De gouvernementen van Parijs en Londen bezitten een eeuwenoude ervaring, een honderdjarige traditie van liberalisme en redelijkheid, een gewoonte van universalisme welke hen bekwaam zal maken om alle moeilijkheden te ontwijken of te overwinnen. Hoe echter de aangevangen transformatie zich ook moge ontwikkelen, langzaam of snel, met schokken of over effen banen, het probleem der unificatie, der vereenzelviging der Fransch-Engelsche koloniën, met zijn onafzienbare consequenties, is niet alleen gesteld, het is niet enkel in overweging, maar het is vanaf deze week in systematische behandeling en moet buiten kijf beschouwd worden als de intrinsiekste modificatie welke ons werelddeel, onze planeet sinds vele eeuwen ondergaan heeft.

Wij beleven dus, achter de Ligne-Maginot, achter de Engelsch-Fransche oorlogsvloten, achter de millioen Fransch-Engelsche soldaten die verzameld zijn in het Nabije Oosten, wij beleven de organisatie van een nieuw Europa, van een nieuwe aarde. Men zou daarbij de vraag kunnen stellen waarom de Geünifieerde Franschen en Britten niet openlijk hun ideaal van een Gefedereerd Europa proclameeren, de vruchtbare, vreedzame, actieve, altruïstische coöperatie van alle volkeren, waarom zij niet onmiddellijk en rechtstreeks een plan ontvouwen dat hun automatisch den steun zou verschaffen van alle naties die, evenals zij streven naar een gelukkige, harmonische samenwerking? De afkondiging, liever vroeg dan laat, ligt inderdaad in de bedoeling van Londen en Parijs. Maar alvorens zij met vrucht geschieden kan moet eerst de aarde verlost worden van de terreur die elk vrij oordeel belemmert en verstikt. Tot deze bevrijding volbracht is kunnen wij ons slechts verheugen dat achter de kanonnen een orde wordt opgetrokken waar plaats zal zijn, met vrijheid en onafhankelijkheid, voor alle naties van goeden wil.

[verschenen: 8 april 1940]