Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

‘Eérst een politieke vrede’

De Fransche reactie op Roosevelt's door Sumner Welles overgebracht economisch vredes-memorandum

Parijs, 11 Maart [1940]

Bij zijn vertrek uit Parijs heeft Sumner Welles, de Bode van de Nieuwe Wereld, een memorandum achtergelaten, dat de Amerikaansche desiderata vertolkt betreffende den internationalen handel van na den oorlog, en de voorwaarden tot een economischen vrede.

Hij heeft zijn document eveneens gedeponeerd te Rome, te Berlijn en te Londen. Zoo min echter als de Afgezant van President Roosevelt zich naar Moskou begaf om het gouvernement der Vereenigde Staten in te lichten omtrent het standpunt der Sovjets tegenover Finland en andere Europeesche kwesties, zoo min heeft de Bode van Amerika de verlangens zijner regeering in zake economische politiek doen toekomen aan de heerschers van het Kremlin.

Dit verzuim beperkt dermate de draagwijdte der Amerikaansche bemoeiing, het vernauwt dusdanig haar werkingskring dat Roosevelt's onderneming vanaf haar oorsprong beschouwd mag worden als misvormd en verzwakt in haar doel en in haar middelen. Wie de wereld-economie saneeren wil en niet provisorisch maar definitief, en niet tennaastenbij maar radicaal, die moet niet beginnen met een gebied te verwaarloozen dat één vijfde beslaat van de aardoppervlakte, een gebied waar sedert twintig jaren alle arbeids- en productie-voorwaarden verwrongen, ontwricht en vervalscht zijn, een gebied dat een der enormste reservoirs is van grondstoffen, een gebied waar alles verknoeid wordt door de willekeur, den eigendunk, de waanwijsheid, de onkunde, de experimentatie-woede zijner tyrannieke beheerders, een gebied dat door zijn zwaartekracht en door de openlijk geafficheerde intenties zijner bestuurders de rest der wereld-economie uit haar lood haalt en uit haar voegen tracht te rukken.

Bij een ordelijke, weloverwogen gezondheidskuur, die tot genezing kan leiden van het door-en-door verziekte internationale organisme passen geen halve maatregelen meer, noch lapwerk. Niets kan beredderd of gered worden alvorens de destructieve expansie-zucht van Moskou beteugeld is en weggewerkt als haard van onevenwicht, als factor van universeele sabotage.

Niets daarenboven kan geregeld worden alvorens de exorbitante constructie-drift van Tokio bedwongen is en geleid in rationeele banen. En evenmin aan Japan werden de desiderata, der Vereenigde Staten overhandigd als aan Rusland. Zij richten zich dus waarlijk tot een te gereduceerd auditorium en voor de eerste maal schijnt Amerika klein te zien in plaats van groot.

Het oordeel te Parijs

Het zou stellig de moeite loonen om Roosevelt's Memorandum woord voor woord te analyseeren. In Frankrijk werd 't algemeen beschouwd als een compendium van economisch liberalisme, dat op staanden voet door het Fransche gouvernement aanvaard is als een basis van opbouw en saamhoorigheid. De Engelsche regeering zal ongetwijfeld hetzelfde doen, wanneer zij het niet reeds gedaan heeft. Misschien zelfs, hoewel 't in wezen en in strekking anti-autarkisch is, zal het Amerikaansche Memorandum onderschreven worden door Rome en Berlijn. Want het berust op beginselen die voor iedereen, hoe autarkisch hij zich ook waant en roemt, niet enkel aannemelijk zijn maar wenschelijk. B.v. normale toegang voor alle naties tot de grondstoffen der gansche wereld; onbelemmerde export-mogelijkheden voor elk surplus van productie; geen controle der valuta: geen kwantitatieve reglementeeringen van den import; geen overmatige en onredelijke douanetarieven; geen exclusieve of onderscheidmakende bilaterale arrangementen.

Dat alles is voortreffelijk. Doch als de principes uitstekend zijn, het memorandum laat volslagen in 't duister hoe zij toegepast moesten worden en hoe men een verschil van interpretatie, een verdraaiing, een verwringing der uitgangspunten zal verhinderen. Wat is b.v een ‘normale’ toegang tot de grondstoffen?

Zoolang Duitschland herbewapende, vanaf den aanvang zijner hermilitairiseering tot aan eind-Augustus 1939, hebben de Duitschers vrije, normale beschikking genoten over het Fransche ijzererts van Lotharingen en Briev, zonder welke zij de helft hunner kanonnen niet hadden kunnen gieten, of hadden moeten vervaardigen tegen aanzienlijk hoogere kostprijzen. Zoolang Duitschland zich voorbereidde op een komend conflict en voorraden insloeg, hebben de Duitschers vrijelijk, normaal kunnen beschikken over de hulpbronnen van den geheelen aardbol. Nooit of nergens is een Duitsche bestelling geweigerd, noch onuitvoerbaar gemaakt door opbod, contingenteering, inbeslagneming of opkoop. Heeft dit redelijke liberalisme, deze normale toegang tot de grondstoffen, het uitbreken van den oorlog ten slotte verijdeld? Zou de ramp afgewend zijn geworden wanneer Duitschland die grondstoffen bezeten had op eigen territorium of in eigen koloniën? Dit is meer dan onwaarschijnlijk. Want er is geen land ter wereld, zelfs de Vereenigde Staten niet, zelfs Frankrijk niet, noch Engeland met al hun koloniën, er is geen land dat alle grondstoffen bezit zonder uitzondering, dat zich op dit punt ten volle bedeeld kan achten en in voldoende hoeveelheden.

Waarover gezwegen wordt

Er bestaat dus geen noodzakelijk verband tusschen normalen toegang tot grondstoffen en oorlog, tenzij dit: dat een te liberale bereikbaarheid van grondstoffen een oorlog kan bevorderen en verhaasten. Maar als het Amerikaansche memorandum onvolledig, foutief, of minstens geriskeerd deze kwestie aanroert, het zwijgt daarentegen over een groot aantal gewichtiger, fundamenteeler vraagstukken en hun onderlinge verhouding. Het veroordeelt de excessieve, onredelijke douanetarieven (wat uitmuntend is) maar het rept met geen woord over de honderd manieren van dumping, welke de laatste tien jaren getierd hebben op kolossale schaal en die menige natie stelden voor de keuze tusschen algemeene ruïne of een beschermende barrière. Het Amerikaansche memorandum rept met geen woord over de enorme verschillen tusschen loons-standaard en levens-standaard in diverse streken van den aardbol, verschillen welke de prijzen zoodanig beïnvloeden dat zij menige gezonde, menschwaardige economie weerloos gemaakt zouden hebben tegen de schaamtelooze exploitatie van goedkoope arbeidskrachten wanneer de douane-barières geen protectie verschaft hadden. Tarieven, helaas, zijn nooit een oorzaak geweest. Zij waren altijd het gevolg van een of ander misbruik.

Nochtans, hoe ontoereikend, hoe simplistisch, hoe teleurstellend het Amerikaansche programma ook is. Parijs accepteerde het en vermoedelijk zullen Londen, Rome en Berlijn het niet willen verwerpen. Een logisch gevolg op dit initiatief zou dus voor de hand kunnen liggen. ‘Wanneer allen accoord gaan met de economische fundamenten der toekomst’ kan Roosevelt zeggen na de gezamenlijke acceptatie van zijn memorandum, ‘wat belet dan het sluiten van den vrede?’

Voorbarige consequentie.

De Franschen, en zonder twijfel eveneens de Engelschen, hebben zich op deze voorbarige consequentie reeds ingesteld. Pardon, antwoorden zij. Herinnert u, om elkaar goed te begrijpen, de woorden in 't Britsche Parlement gesproken over een billijke verdeeling der grondstoffen, het koloniale probleem, etc., woorden die in Frankrijk uitdrukkelijk bekrachtigd werden door Daladier. Wanneer Duitschland dat Britsche plan ernstig in overweging had willen nemen, zouden alle voorwendsels tot verovering en alle aanspraken op Lebensraum vervallen zijn. Ook Van Zeeland had een weidsch en intelligent, economisch wereld-systeem in elkaar gezet, dat de instemming verwierf van Londen en Parijs. Na de eerste onderhandelingen daarover is er echter iets gebeurd, heeft zich een belangrijk feit voorgedaan. Dat feit is de oorlog, met voorbedachten rade ontketend door Duitschland, dat successievelijk de onafhankelijkheid gegarandeerd en geschonden had van Oostenrijk, Tsjechoslowakije en Polen.

Waar de gunstigste plannen en de beste bedoelingen niet voldoende waren om een oorlog af te wenden kunnen zij onmogelijk bruikbaar geacht worden om aan den oorlog een einde te maken.

Uit eigen verkiezing verplaatste Duitschland het probleem van economisch naar politiek terrein. Het maakte van de oplossing een kwestie van macht en geweld. Wij grepen de wapenen zeggen de Franschen, primo om Duitschland te noodzaken het geroofde terug te geven aan zijn rechtmatige eigenaars, secundo om Duitschland te verhinderen opnieuw te beginnen. Geen enkel commercieel, financieel contract kan voortaan een militaire overwinning en haar ‘materieele, positieve waarborgen’ vervangen. Want niemand kan voortaan bouwen op woorden en beloften van een man die zoo dikwijls door daden staafde wat hij zei tot Hermann Rauschning: ‘Ik ben bereid om alles te parapheeren en te signeeren wat men wil. Ik zal alle concessies doen om vrij te blijven mijn politiek voort te zetten. Ik zal alle grenzen garandeeren. Ik zal alle non-agressie-pacten sluiten. Een mensch met scrupules, die zich verplicht voelt zijn geweten te raadplegen, is een uilskuiken.’

De economische vrede? Natuurlijk, zeggen de Franschen. Maar de economie is op 't oogenblik niet de voornaamste zorg. Eerst de militaire en de politieke vrede, gegrondvest op de wetten eener geciviliseerde, bewoonbare wereld.

[verschenen: 30 maart 1940]