Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

De Franschman op rantsoen

Op 3 Maart was er nog overvloed, op 4 Maart werd het vette leven plotseling afgesloten - waarom?

Parijs, 4 Maart [1940]

Met een ruk zijn de Franschen verplaatst van de vette jaren in de magere, van het tafeltje-dek-je naar het menu van keukenmeester schraalhans. Zonder overgang. Gisteren, in de zesde maand van een oorlog die totnutoe vooral economisch was, ontbrak er hier nog niets.

Alles wat men verteld kan hebben over schaarschte is pure fantasie. Zonder twijfel, ik heb de lange rijen menschen gezien die voor de kruidenierswinkels in 't gelid staan om een pond koffie te bemachtigen of een flesch slaolie. Maar als de Opéra-Comique een goedkoope uitvoering geeft van Carmen duiken de liefhebbers ook op in 't holle van den nacht en zetten zich op vouwstoeltjes in den rang bij de gesloten loketten. Queue maken bewijst alleen dat men op een bevolking van vier millioen menschen altijd enkele honderden idioten vindt die met hun tijd geen raad weten of die hij 't minste een keel opzetten. Niets is gemakkelijker te manoeuvreeren met gesmoesde geruchten van staliniaansche franctireurs dan dat bazige publiek van kippen zonder kop. En zij zijn buitengewoon actief geweest, de min of meer geheime agenten van Moskou. Wat echter mijn persoonlijke ondervinding betreft, en die van menig ander, ik ben nog geen boon koffie tekort gekomen zonder ook maar een half pond gehamsterd te hebben. Zoo is het met alles, letterlijk alles, wat er dagelijks in een huishouden omgaat. Alleen zou men kunnen noteeren dat de prijzen van sommige artikelen sneller stegen dan gewenscht was. Doch de verschillen zijn niet hooger dan waarop normaal gerekend kan worden na een zeer strengen winter en bij een danig verminderde productie, gedecimeerd door de mobilisatie en de oorlogsindustrie, terwijl de courante consumptie op 't zelfde peil bleef.

Ineens is het anders

Maar dat was gisteren. Vandaag is er niets meer. Heel die overvloed, dat gerief, die faciliteit verdwijnt. Een paar minister-raden, een toespraak van Paul Reynaud in de radio, op het thema, bevattelijk voor een kind, ‘wanneer men meer consumeert dan produceert wordt alles duurder, wat ons in den infernalen, vicieuzen cirkel zou brengen van de loonen die achter de prijzen aanloopen als een kat die haar staart achterna zit’, een toespraak van twintig minuten en de tijd van leven gelijk God in Frankrijk was afgesloten zooals een deur dichtvalt.

En de zaak wordt niet slapjes aangepakt. Het zijn geen halve maatregelen die men neemt. Het zijn ook geen vergulde pillen die men toedient. Het geeft ronduit een indruk van paardemiddelen.

Drie dagen per week geen vleesch. Drie dagen per week geen taartjes, koekjes, pasteitjes, roomijs en vla; alle banketwinkels dicht. Drie dagen per week geen alcohol, geen borreltje, geen bittertje, geen aperitief groen of geel, geen pierenverschrikkertje; maar de herbergen blijven open; men mag er een ‘chopine’, een ‘fillette’ drinken, roode of witte wijn. Geen luxe-chocolade meer, geen fondant, geen melk-chocolade, geen bonbons, geen suikergoed waarbij cacao te pas komt. Waarschijnlijk zullen we zelfs geen Paasch-eieren hebben. De fabrieken die daarin werken worden eenvoudig stopgezet, de verkoop verboden, alle dagen van de week. Geen luxe-brood meer, uitgezonderd beschuit en halvemaantjes. Een complete reglementeering voor de restaurants. Niet meer dan twee schotels, waarvan één met vleesch. Maar de soep en het hors-d'oeuvre (dat beperkt is tot vier soorten) tellen niet voor een schotel; ook de kaas telt niet, noch het tusschengerecht, noch het dessert dat kan bestaan uit vruchten, confitures, compote, marmelade en biscuiterie. Als de prijs per maaltijd hooger is dan 15 francs (circa 70 cent) heeft men recht op 150 gram brood; beneden de 15 francs op 300 gram. In de restaurants zal men dus voorloopig nog niet verhongeren. Het lastigste is de paperasserij. We krijgen voedselkaarten. Sinds vijf maanden reeds zijn ze gedrukt en liggen ze klaar. De benzine ontsnapt niet aan deze bureaucratie. Niemand heeft recht op een rantsoen voor meer dan één wagen, handelaars en industrieelen hoogstens voor twee; militairen met verlof tien liter per dag; de andere rantsoenen zullen berekend worden naar de benoodigdheden van den gebruiker.

De Franschen acclimatiseeren zich dus voorgoed en in ernst aan den oorlog. Zij verklaren zich bereid den gordel een beetje strakker aan te halen, tenminste pro forma, en tot we onze porties zullen kennen zelfs voor de grap, wat hen nog uitnoodigt te gekscheren, ‘maak je niet dik, want dun is de mode’. Zij nemen 't op van den lichten kant, want zij zijn nog lang niet toe aan de surrogaten en zelfs op den dag dat hunne chemisten aangewezen zouden zijn op de soja-boon om er ommelettes van te fabriceeren, spek, worst, kunst-rubber, zeep, koffie, melk, kaarsen, papier, foto-films, geglaceerde kastanjes, bouw-materialen, ganzelever en automobielcarrosserieën, op dien dag zal het hun niet aan soja-boonen mankeeren. Als ze ooit brood moeten maken van katoen, of eieren, of boter, zij zullen tenminste katoen hebben in overvloed. De hemel en de oorlogsvloot beware ons overigens zoo lang mogelijk voor dit systeem waaraan de beste kenner van de Spaansche griep, Eugène Folley. de oorzaak van een menigte ziekten, sloopende kwalen en epidemieën toeschreef. Neen, de Franschen kunnen zich nog ruim voldoende voeden met natuurlijke voortbrengselen. Hun rantsoeneering is meer een soort opmaking van inventaris, een voorzorg voor de toekomst, een probaat middel om prijs-stijging te verhinderen, om ieder te geven en te garandeeren wat hem toekomt, veel meer een vrijwillige organisatie der economie op voet van oorlog dan een onvermijdelijke, dwingende of urgente noodzakelijkheid, of de consequentie van een verre of nabije onderbreking, verstoring der proviandeering.

Zenuw-oorlog

Mijn opinie is dan ook dat de rantsoeneering, bij al haar nut voor een gezonde, zuinige economie, pas haar eigenlijke en ware beteekenis verkrijgt onder den gezichtshoek van den zenuw-oorlog. Reynaud trouwens heeft niet nagelaten daarop te zinspelen.

Als de restricties voor de Franschen een last zijn die zij gaarne gemist hadden, voor sommigen gelijk de koekebakkers zelfs een zware dobber, voor hun Duitsche tegenstanders zijn ze een duw die stellig niet zacht aankomt. Nog altijd heeft de Duitscher moeite om te gelooven dat het meenens is bij de Franschen. Hij geloofde het niet in Augustus, hij geloofde 't misschien nog minder in deze maand van Maart.

Steeds nog verbeeldt hij zich Parijs te kunnen scheiden van Londen. Er gaat geen dag voorbij of ergens in Frankrijk worden tractaatjes rondgestrooid, uit de lucht en op den beganen grond, om den Franschman aan 't verstand te brengen dat hij een huurling, een slachtoffer is van het perfide, mercantiele, hebzuchtige Albion. Dag aan dag wordt hetzelfde refreintje in 't Fransch afgezaagd door de Duitsche radio. Nog altijd rekent de Duitscher met een ommekeer in Frankrijk met beroeringen, ineenstortingen, moreele inzinkingen, schielijke wijzigingen in een gedragslijn welke hij voor kunstmatig houdt, opgezwollen en geforceerd. Nog altijd hoopt de Duitscher dat de affaire tusschen hem en Frankrijk met een sisser zal eindigen. Hij kan zich de Franschen niet voorstellen als onwankelbaar. standvastig, tot elk offer bereid. Hij heeft steeds getwijfeld, ook al vond hij daartoe slechts aanleiding in het economische leven dat kalm zijn gang ging, of de Franschen zich zouden willen organiseeren, zouden kunnen organiseeren voor een oorlog van onbepaalden duur, of zij zich zouden leenen tot tucht, tot straffe beperkingen, tot het dwangbuis, of zij zich zouden onderwerpen aan wat zij hun voorspiegelde als zoo gemakkelijk afwendbaar. Want nog altijd waant de Duitscher dat de Franschen enthousiasme noodig hebben om oorlog te voeren. En misschien was de rantsoeneering voor de Franschen werkelijk een dier laatste loodjes welke het zwaarst wegen. Maar als zij het opnieuw aandragen zonder een schijn van enthousiasme, zij leggen het in de weegschaal met een onwrikbare vastberadenheid. Wie dit blijk en teeken van waarheid en echtheid nog noodig had, die heeft het.

[verschenen: 28 maart 1940]