Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Een votum van vertrouwen

Het Comité Secret was een gevaarlijk experiment, maar het had een voortreffelijk en verbazingwekkend resultaat

Parijs, 10 Februari [1940]

Niemand kon eigenlijk zeggen waarom en vanwaar, maar sinds December sloop het idee van ‘Geheim Comité’ rond als een gehuil van nachtuilen, dat het holle donker vult zonder zich ergens te fixeeren.

Het klonk sinister. Wanneer een parlement met gesloten deuren wil vergaderen in oorlogstijd moeten er dingen bestaan waarvoor men niet openlijk durft uitkomen. Zij voorspellen niets goeds, anders zou men ze niet achterbaks houden, volgens de redeneering van den fameuzen man van de straat, met wien zelden te redeneeren valt.

Het klonk luguber, maar het hield niet op. Een gedekt smoezen murmelde over het land als een soort panisch rumoer. Men wist niet vanwaar het uitging; men voelde het overal tegelijk. Een ondefinieerbare, benauwende stemming pakte zich samen in de twee woorden Comité Secret. Léon Blum was ervoor, wat velen als een aanleiding beschouwden om er tegen te zijn. Daladier was er tegen wat anderen nog feller er voor maakte.

Want de oorlogstijd zet het gekonkel van couloirs en antichambres niet stop. Er is altijd iemand die gaarne de plaats inneemt van een premier; altijd iemand, die zich knapper acht dan de minister op wiens portefeuille hij loert. Ook als de vijand aan de poorten staat verliest in een democratie de politiek haar rechten niet. Doch waarom toonde Blum zich dermate gespitst op zijn Comité Secret? Waarom stelde hij de brave menschen, en bovendien de soldaten, juist in deze periode een raadsel, waarvan niemand iets begreep? Blum had niet de flauwste kans om opvolger te worden van Daladier. Hij had dus geen direct persoonlijk belang om het gouvernement te dwarsboomen en te verzwakken met een obscuur en enerveerend gestook. Wat kon hij te vertellen hebben dat het daglicht niet zien mocht?

Ongezonde sfeer

Er is menig vraagstuk waarover de opinies verschillen en dat uiteraard tot troebele, dubieuze verdenkingen voert, tot belachelijke of kwaadaardige geruchten, wanneer de gedachten en de feiten, de critieken, de klachten en zelfs de berichten niet geheel vrij kunnen circuleeren. De financiën b.v. De rantsoeneering. De leiding van den oorlog. De toestand der Militaire Luchtvaart. De hulp aan Finland. De arrestatie of de niet-arrestatie der resteerende communisten. De relaties met Rusland. De occulte propaganda van den vijand en zijn handlangers. Enzoovoorts. Bezat Blum aangaande deze punten, en andere, die ik oversla, bijzondere inzichten of inlichtingen welke den gang der gebeurtenissen konden wijzigen, konden verhaasten, en die misschien onmisbaarder waren voor de natie dan het ministerie Daladier? Men kan nooit weten hoe een koe een haas vangt. Maar zeker heeft Léon Blum, door weken lang te schermen met zijn Geheim Comité, bijgedragen tot 't scheppen en aandikken eener gistende onrust, welke hoogstens nuttig had kunnen zijn, wanneer zij niet volmaakt noodeloos gebleken was, en die ondanks haar ongemotiveerdheid langzaam uitdijdde tot een gevaar. De speciale mentaliteit van den beroepspoliticus in aanmerking nemende is het echter geenszins buitengesloten, dat Blum met volslagen onbewustheid heeft meegewerkt tot de vorming van dat zeer ongewenschte en ongezonde klimaat.

Het grootste gevaar

Dat Daladier zich uitsprak tegen het Comité Secret is verklaarbaar op gronden, die probaat zijn en loffelijk, hoewel ze niet als argumenten konden dienen tegenover het Parlement. Geheel terzijde latend, dat het voorstel van een Geheim Comité een verzwegen motie van wantrouwen ten opzichte van zijn gouvernement inhield, vooral onder de beschreven omstandigheden, kon Daladier terecht de gevolgen duchten van bedoelingen, die op zichzelf desnoods uitstekend waren. Sinds de muren ooren hebben, zijn de inconveniënten van ‘Gesloten deuren’ notoir. Men behoeft de betrouwbaarheid der afgevaardigden niet eens in twijfel te trekken. Maar men geeft hen de gelegenheid om de geheimste onderwerpen aan te roeren en het recht om een duidelijk antwoord te eischen op de confidentieelste en onvoorzichtigste vragen. En reeds een geheim, dat tien personen bewaren is zeer précair. Wat zal er worden van het best versloten geheim, dat meer dan vijf honderd député's leeren kennen? De een en de ander, gepolst door vrouw, vriendin of vriend, laat een stukje los, dat hij onbeduidend oordeelt. Een fragmentje, een detail zonder beteekenis. Juist de kunst echter en de taak van hen die den tegenstander hebben in te lichten (en zij mankeeren nooit) bestaat hierin, dat zij al die geïsoleerde brokjes zelfs de onschuldigste indiscreties, groepeeren, combineeren tot een verstaanbaar en onthullend geheel. Als een puzzle. Behalve de afgevaardigden zijn er nog de stenografen. Een paar weken voor den oorlog werd een officieel stenograaf, per ongeluk socialist en geheeten Amourelle, in hechtenis genomen. Gedurende maanden, denkt men, had hij het verslag van alle ministerieele conferenties woord-getrouw uitgeleverd aan Duitschland, wat de legendaire ‘intuïtieve vermogens’ van iemand wiens naam op ieders lippen ligt, niet weinig vergemakkelijkte en de legende bevorderde. Afgezien evenwel van de vrouwen en vriendinnen der député's, aangewezen prooi voor spionnen, afgezien van de stenografen, had de Fransche regeering ten overvloede tijdens den oorlog van 1914 de onaangenaamste ondervindingen opgedaan met de volksafgevaardigden zelf. Een zekere Turmel verkocht in 1917 complete rapporten der toenmalige Geheime Comité's aan Duitschland, werd gearresteerd aan de Zwitsersche grens en had de tegenwoordigheid van geest om te sterven in de gevangenis. Dergelijke precedenten zullen altijd een waarschuwing blijven.

Doch sedert de Britten hun Geheim Comité gehouden hadden waren Blum en de overige aanhangers van de gesloten-deuren-methode onweerstaanbaar geworden. Zooals bekend is, verscheen er in het Hamburger Fremdenblatt van 10 Januari een zoogenaamd volledig verslag van die geheime Engelsche debatten. En echt of vervalscht, geheel of gedeeltelijk verzonnen, zulk een publicatie laat een slechten indruk achter en kan de vertroebeling der gemoederen slechts vermeerderen. Ook deze overweging ontmoedigde noch Blum noch de andere voorstanders van besloten beraadslagingen. Zij wilden hun Geheim Comité. Zij kregen het. Met een geringe meerderheid weliswaar van 35 stemmen; 262 tegen 227.

Verrassend resultaat

Wat sommigen gehoopt en verwacht hebben van dit Comité Secret, in Duitschland, in Italië, in Amerika, wellicht in Frankrijk, zal tot het domein der hypothesen behooren. Men kan 't hoogstens gissen naar de commentaren welke per radio aan 't evenement voorafgingen. De uitslag heeft hun zonder twijfel opnieuw geleerd, dat Frankrijk nog steeds het land is der verrassingen. Bij een der huiszoekingen, welke hier tamelijk regelmatig verricht worden, en zeer kort voor deze gewichtige parlementszitting, was de politie een vragenlijst der Gestapo in handen gevallen, waarop de dienaren van Himmler informaties verzochten, omtrent volgende kwesties: ‘Is Daladier bemind onder de massa's van het volk? Hoeveel stemmen zou hij verwerven bij een votum van vertrouwen? Welke groepen zouden zijn aftreden zien met een gunstig oog? Wie zou zijn eventueele opvolger zijn? Heeft hij tegenstanders in den boezem van het Cabinet of van de Kamer? Wat denken de volksmassa's van den oorlog?’ En zoo verder.

Op die vragen ontvingen de lastgevers een antwoord, dat welsprekender en instructiever is dan alle rapporten, alle berekeningen van betaalde agenten. Na een geheim Comité van twee dagen bevestigde het Parlement bij openbare zitting en met algemeene stemmen Eduard Daladier voor langen, zeer langen tijd in zijn veelvuldige functies van hoofd der Fransche Regeering. En men mag veilig gelooven, dat de argumenten waarmee Daladier deze unanimiteit afdwong, dezen overrompelenden triomf behaalde, zeer krachtig geweest zijn. Zij bleven totnutoe een ongeschonden geheim. Maar gerust mag men hun waarde evenredig oordeelen aan het voortreffelijke en verbazende resultaat.

[verschenen: 4 maart 1940]