Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Angers, hoofdstad van Polen

De 23ste Januari, de datum waarop het verpletterde Polen zijn herrijzenis en voortbestaan manifesteerde tegenover de geheele wereld, is een dag om te onthouden

Parijs, 25 Januari [1940]

Er is op Franschen grond een Fransche stad waar de regeering van Frankrijk een gezant en een gezantschap onderhoudt bij een vreemde mogendheid. De Ambassadeur der Fransche Republiek legt daar, in 't hartje van Frankrijk, officieele bezoeken af bij een buitenlandsch staatshoofd. Hij ontmoet er den gezant der Vereenigde Staten, hij kruist er de gezanten van Brazilië, Egypte, Engeland, Uruguay, Chili, Estland. De Nuntius van den Paus is ernaar onderweg. De ambassadeurs van China en Portugal hebben zich laten aankondigen. De Noorsche Staten van de Groep Oslo hebben er een vertegenwoordiger geaccrediteerd, dien ze weliswaar onmiddellijk daarna naar huis ontboden hebben met vacantie, alvorens hij zijn geloofsbrieven kon overhandigen. Italië, België, Spanje, Japan, en enkele anderen, lieten nog niets van zich vernemen. De gezant van Tsjechoslowakije echter is er op zijn post. De soldaten die hem de wapenen presenteeren, dragen een uniform, dat hij zeer goed kent. Een jaar geleden had het volk welks representant hij is, nog gemeenschappelijke grenzen met de natie waarvan de president hem hier ontvangt volgens alle eischen van het protocol. Vandaag hebben beide landen hun gemeenschappelijke grenzen in Frankrijk.

Het is geen fictie en geen droom de buitenlandsche vlag, die daar op verscheidene gebouwen wappert in twee kleuren, wit en rood. Het is ook geen paradox. Het is de eenvoudige werkelijkheid. Wij zijn hier te Angers, op 300 km. van Parijs, in de hoofdstad van Polen. Franscher streek in Frankrijk is er niet dan Angers, middelpunt van het oude Anjou, bakermat der Plantagenets, gereputeerd om zijn pikanten wijn der hellingen van de Loire en zijn sierlijke kasteelen uit de Middeleeuwen en de Renaissance.

De nieuwe hoofdstad

Polen, hoofdstad Angers... Er is geen rechtgeaard Franschman, die dit zeggen kan zonder een aandacht waaruit tweevoudige emotie opwelt. Hij heeft voor deze provincie een genegenheid, die parallel loopt met de traditioneele voorkeur welke de lucht van Ile de France verwierf in de nationale verbeelding. En over de geschiedenis van Polen buigt hij zich vanaf de schoolbanken met een oneindig meewaren. Wat dat voor hem beteekent aan gewaarwording kan alleen de Franschman weten. In 't woord Pologne hoort hij een soort van tooverstem, die hem tot dezelfde voortvarende lyriek beweegt welke Chopin bezield heeft en Adam Mickiwiecz. Grootheid en ongeluk, zooals nog onlangs Georges Duhamel zei. Een bovenmenschelijk zich schrapzetten tegen een onverdiend en onverbiddelijk fatum. Ongerechte oorlogen zonder eind. Een gemarteld volk. Een onbuigzaam volk, dat weigert te sterven. Heldhaftig vertrouwen. Onvergankelijke hoop. Op elke dezer termen vibreert de Fransche ziel als op de exalteerende melodieën, jagende rhythmen, schemerende klaroenstoeten der Groote Polonaise. En bij Boleslas de Dappere, bij de Jagellons voegden zich de verdedigers van Warszawa, van de Westerplatte, van Hel, van Modlin, van Lwow, de martelaars van vorigen herfst, de martelaars van dezen barren winter, zonder eten, zonder vuur, in huizen zonder ruiten. Dat een zoo gerechte zaak, dat een zoo verscheurende tragedie haar toevlucht vond en haar ontknooping wacht onder den milden hemel van Anjou, dat een natie van 34 millioen zielen die leven wil, hier haar organismen redt en reconstitueert, is voor den Franschman een dier hoofdstukken zijner historie, welke hij zonder aarzelen zal schrijven met zijn eigen bloed. Wie daaraan ooit getwijfeld heeft, kent niets van de geschiedenis van Frankrijk, en niets van de Fransche inborst.

Het was ook te Angers, hoofdstad van Polen en wettige zetel van het Poolsche gouvernement, met zijn ministeries, zijn Nationale Bank (uit de catastrofe werden 200 millioen gouden zloty's aan de plundering onttrokken), zijn ambassades, het was in een Fransch kasteel, dat de opening had moeten gebeuren van wat de vluchtelingen bescheiden genoemd hebben hun Nationalen Raad en die het Parlement is, het wetgevend lichaam van het Poolsche volk. Maar Paderewski, die door zijn roemrijk verleden en door de hooge waardigheid welke hij bekleedde in de Poolsche Republiek, aangewezen was om de plechtigheid te presideeren, Paderewski, tachtig jaren oud, ziek teruggekeerd uit Amerika, gebroken onder de rampen, die zijn vaderland troffen, kon de reis niet ondernemen. En misschien ook om diverse complicaties en mogelijke discussies van diplomatischen of juridischen aard te vermijden, vond de ceremonie plaats in een der weidsche, onmetelijke salons van het vroegere paleis der Princes de Sagan in de Rue Dominique te Parijs, drie jaar geleden door Polen aangekocht om er zijn Ambassade te installeeren, en bijgevolg onbetwistbaar Poolsch gebied.

De plechtigheid

Voor de eerste openbare uiting waarin het verpletterende Polen zijn herrijzenis en zijn voortbestaan manifesteerde tegenover de wereld, was de morgen gekozen van 23 Januari. Het is een datum om te onthouden, een datum, die nog met vuur en staal gebrand, gebeiteld, bevestigd moet worden in de annalen van Europa.

Aan een der wanden van de prinselijke zaal, onder een plafond beschilderd met somptueuze arabesken, hing een levensgroot portret van Foch, Maarschalk van Frankrijk, Engeland en Polen, naast de beeltenis der wonderdadige Lieve Vrouwe van Astro-Brama. Tegenover de miraculeuze Madonna was een altaar geïmproviseerd, waar Mgr. Gawlina, groot-aalmoezenier van het Poolsche leger, wiens eene wang nog het lidteeken toonde der wonde, ontvangen bij het luchtbombardement van een gehucht in Wolhynië, de Mis zou opdragen. Allen waren aanwezig, de President der Poolsche Republiek, de ministers, generaals, officieren, diplomaten, afgevaardigden, toen Paderewski, de eerste, die het herboren Polen geregeerd heeft, binnentrad, gesteund door twee vrienden. Parijs had den grooten patriot niet gezien sedert verscheidene jaren, en voor 't eerst kwam hij er zonder de piano welke hem overal vergezelde. Men herkende hem nauwlijks, zoo verrimpeld en ingevallen is zijn gelaat onder de witte, vlokkige haren, die hem als leeuwenmanen in den hals golven, maar met een diepe ontroering hervond men het symbool van Polen in den glans der vonkelende oogen. Met een ondefinieerbare, bijna mystische bewondering, keek men op tot den grijsaard, die na een halve eeuw van triomfen alles verwoest zag, verwoest zijn land, verwoest zijn volk, verwoest de monumenten, die hij stichtte, verwoest zijn werk, en die in zijn blik het levende teeken behouden had der onverwoestbare Poolsche hoop.

De verantwoordelijken

De openingszitting van dit Parlement, dat niet talrijk was, maar volledig, dat slechts negentien leden telde (allen, onder wie een vrouw, ontsnapt aan hun overweldigers), maar waarin alle partijen en alle provincies vertegenwoordigd waren, is vereeuwigd door de bioscoop. Eén passage van Paderewski's redevoering is te citeeren en te onderstrepen als richtinggevend voor de toekomst:

Ik ben ervan overtuigd, dat de gouvernementen der laatste dertien jaren grootendeels verantwoordelijk zijn voor het lot, dat Polen getroffen heeft en ik geloof niet, dat ik in deze meening alleen sta. Wij strijden niet voor een heerrechtelijk Polen, niet voor een kapitalistisch of socialistisch Polen, niet voor een Polen van groot-eigenaars of boeren. Wij strijden voor een onverdeeld, eenig, groot en onafhankelijk Polen, voor een Polen, dat een moeder zal zijn voor zijn trouwe kinderen, voor een Polen, dat onze groote mystici gedroomd en aangekondigd hebben, voor het Polen doordrenkt van het bloed zijner helden.

Hij sprak aan een tafel beladen met microfoons, ‘over de loopgraven heen, over de landen der vijanden heen’, en misschien waren er ginds nog enkele ongelukkigen, die in hun hongersnood en ruïnes een radio-toestel gered hadden om deze eerste beloften op te vangen der bevrijding, deze eerste trillingen eener lichtstraal in hun donkeren, ijzigen kerker.

[verschenen: 16 februari 1940]