Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

De grillen van het lot

Wie kende nog de enkele weken geleden gestorven Latibeuf, wiens uitvinding, de duikboot, zich tenslotte keerde tegen zijn vaderland?

Parijs, 1 Januari 1940

Wie kende nog, buiten marinekringen, het bestaan van Alfred-Maxime Laubeuf toen hij vorige week stierf? Bijna niemand. Toch personifieerde deze naam den man, die op het zee-wezen een onmetelijken invloed heeft uitgeoefend, die alle admiraliteiten de kwellendste zorgen berokkende en die aan de natuurlijke perfidie der oceanen een nieuwe trouweloosheid heeft toegevoegd.

In den tijd toen de Fransche taal nog onderscheid maakte tusschen ‘submersible’ (onderdompelbare) en ‘sousmarin’ (onderzeesche) was Laubeuf de uitvinder van de duikboot. Eigenlijk niet zoozeer de uitvinder, want het idee om onder water te varen had het Europeesche brein gefascineerd vanaf de zeventiende eeuw, als wel de ingenieur die aan het sinds lang gesteld probleem een practische oplossing gaf, welke niet alleen bruikbaar was, maar definitief.

En wie zal zeggen hoe lang het menschdom zonder Laubeuf gespaard ware gebleven voor een vijand, die als de geest van het Arabische sprookje sedert onheuglijke tijden in een flesch gevangen had gezeten? Een idee moge van den hoogsten oorsprong zijn, het is nauwelijks meer dan een schim, een droom, die in 't bereik ligt van iedereen, zoolang het zich niet gemanifesteerd heeft in een stoffelijken verschijningsvorm. Niets was gemakkelijker op 't einde der vorige eeuw om zich een onderzeesch vaartuig te fantaseeren, vooral na den Nautilus en zijn kapitein Nemo van Jules Verne. Niets was moeilijker dan het denkbeeld in toepassing te brengen en tot uitvoering.

Een prijsvraag

In die dagen, alvorens Laubeuf zich openbaarde, bezat de Fransche Marine twee onderzeeërs, de Gymnote, welke niet de geringste militaire waarde had, en de Gustave Zédé, genaamd naar een ontdekker, die zich vruchteloos met het vraagstuk had beziggehouden en wiens realisaties geen voldoening verschaften aan de specialisten der Admiraliteit. Het Ministerie van Marine echter, waargenomen door Eduard Lockroy, de exécuteur-testamentaire van Victor Hugo, en onder suggesties die dateerden van Trafalgar en Waterloo, die zelfs de figuur van Kapitein Nemo haar anti-Engelsche tendentie gaven, het geheele Ministerie van Marine had zijn zinnen gezet op een torpedo-boot welke manoeuvreeren kon onder water. Het was in de jaren, dat Frankrijk en Engeland, Marchand en Kitchener, elkaar trotseerden aan de bronnen van den Nijl, kort voordat Marchand de vlag moest strijken. Te Fachoda, en om de verwezenlijking eener met passie gekoesterde gedachte te bespoedigen schreef men een prijsvraag uit. De jury bekroonde drie ontwerpen welke alle drie op stapel werden gezet, de Morse, de Farfadet (later verongelukt) en de Narval van Laubeuf, symbolisch genaamd naar den eenhoornvisch welks linker-bovenkaak is gewapend met een priem van een paar meter lengte. ‘De bouw, zei het rapport, van den autonomen onderdompelbaren torpedo-boot van Laubeuf, biedt een voordeel van grooter onmiddellijk belang dan die der niet-autonome onderzeeërs waarvan het ontwerp in beginsel aanvaard kan worden, doch waarvan de uitvoering schijnt te kunnen worden uitgesteld.’ Zelden heeft een jury van louter vakmannen, zoo deskundig, zoo zakelijk en onpartijdig geoordeeld. Dat geschiedde in 1898 en Laubeuf, geboren in 1864 op het platteland van Poissy (Seine et Oise), was 34 jaar.

Plannen kwamen in Duitsche handen

Dat de duikboot, waarop de ingenieur Holland vergeefs ploeterde in Amerika en Laurenti in Italië, niet alleen afgehangen heeft van het doorzicht eener jury, doch van het vernuft van een enkeling, bewees het vervolg der evolutie van Laubeuf's ontwerp. De Narval, die 117 ton verplaatste aan de oppervlakte en 212 ton in duiking, die 10 knoopen liep boven water en 6 bij onderdompeling, die 4 torpedo's meevoerde, bleek direct na de eerste proeven een oorlogsschip van buitengewone militaire waarde en met kwaliteiten, die zijn type een geleidelijke ontwikkeling verzekerden voor de toekomst. Alle Marines der wereld inderdaad sloten zich van lieverlede aan bij de conceptie van Laubeuf. Pas vijf jaar echter na de verschijning van den eersten Franschen submersible lukte het den Duitschers een bruikbaren onderzeeër te construeeren en al hun duikbooten welke opereerden gedurende den oorlog van 1914 stamden in rechte lijn af van een der volgende, verbeterde modellen van den Narval. Wat was er gebeurd? De Duitschers waren eenvoudig geslaagd de plannen te bemachtigen van Laubeuf's jongste type, dat tot heden toe in principe niet meer zou veranderen. Over deze ontfutseling, veel belangrijker dan de heele er mee parallel loopende Dreyfus-Affaire, en veel geduchter in haar consequenties, hebben de Fransche autoriteiten altijd de grootste discretie betracht en ternauwernood kwam zij tot openbaarheid.

Zoo arbeidde Laubeuf door een gril van het noodlot ten slotte tegen zijn vaderland. Hij meende zijn natie met een wapen toe te rusten, dat haar een onbetwistbare superioriteit zou verleenen boven de vloot van den heriditairen mededinger, die de oceanen beheerschte.

Doch de politieke conjunctuur welker obsessie den Franschen onderzeeër het aanzijn gaf, deed zich nimmer voor. Zij werd tot geluk der menschheid en tot heil der civilisatie door bezonnen geesten, zoowel Engelsche als Fransche, verijdeld en afgewenteld. Diametraal tegenovergestelde combinaties daarentegen ontwikkelden zich in den boezem van den chaotischen, nog lang niet uitgebranden Europeeschen vulkaan. Wie had zich omstreeks 1898 ooit kunnen verbeelden, dat geen twintig jaar daarna, in het tweede trimester van 1917, toen Duitsche onderzeeërs 2.200.000 ton handelsschepen in den grond boorden, dat niet alleen Engeland, maar ook Frankrijk aan den rand van den ondergang gebracht zouden worden door middel eener Fransche uitvinding? Dat wederom een kwart eeuw daarna, in 1939, de twee bondgenooten, vereenigd door de dwingendste en heiligste noodzaak, tot aan hun brooze levensdraden bedreigd zouden worden door de ontdekking van een Franschman? Reeds in 1908 weliswaar, in een brochure getiteld ‘Les Luttes Maritimes prochaines: Etats-Unis et Japon, Angleterre et Allemagne’ had Laubeuf voorspeld, dat de onderzeeërs de toekomstige navale tactiek zouden bepalen van Duitschland. Maar toen was het te laat. Ondanks zichzelf had hij medegewerkt aan de hachelijkste beproeving, welke twee onvermoeide geallieerden zouden ondergaan.

De gevaren overmeesterd

Laubeuf, aan wien zijn landgenooten per slot weinig dank te zeggen hebben, is tenminste niet gestorven zonder de troostende zekerheid mee te nemen naar zijn hiernamaals dat ook voor den tweeden keer de doodelijke gevaren overmeesterd werden, welke hij, en niemand anders dan hij, te voorschijn geroepen had. Na vier maanden oorlog, terwijl de Canadeesche en Australische soldaten ongedeerd landen in Engeland, terwijl het Britsche expeditiecorps zonder hinder het Kanaal oversteekt, kon hij dat veilig constateeren. Wat de Duitschers torpedeeren in 1939 haalt in de verste verte niet bij wat ze konden torpedeeren in 1917, terwijl de verliezen, die zij lijden niet minder fnuikend zijn. De macht, de mogelijkheden, de middelen, de tactiek, de kwetsbaarheid van den aanvallenden duikboot bleven stationnair, maar de afweer van den verdediger met zijn al-hoorende luister-apparaten, met het oog der vliegtuigen voor welke de zee transparant is als een glasruit, met zijn verwoestende granaten, maakte vorderingen welke men eenigen tijd geleden nauwelijks durfde hopen. Au fond hebben de Duitschers nimmer iets begrepen van den onderzeeër en pas wanneer alle kansen verkeken zijn, zullen zij misschien inzien, dat zij hun primitieve, rudimentaire gebruiksaanwending van dit instrument moeten wijzigen. Gelukkig compenseert het een ook hier in zeer ruime mate het ander. En een der laatste echo's dezer vreemde wereld welke Laubeuf zonder twijfel met voldoening in zijn eenzaamheid vernomen heeft, waren de fanfares waarmee de Fransche torpedo-boot Sirocco gehuldigd is, die binnen één maand (feit zonder precedent) op zijn eentje drie onderzeeërs naar den kelder joeg waar zooveel wrakken hen wachtten.

[verschenen: 24 januari 1940]