Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

De geschiedenis oordeelt

Het Fransche Geel-Boek boeit als een roman, een film vol spannende emoties en hallucineerende tooneelen.

Parijs, 24 December 1939

Onmiddellijk na de publicatie der gewone editie van het Fransche Geel-Boek, een volume in groot-octavo van 349 pagina's, heeft de Quai is d'Orsay een populaire uitgaaf doen verschijnen die wegens den geringen prijs in 't bereik ligt van ieder. Een dergelijke eer viel nog nimmer te beurt aan een verzameling diplomatieke bescheiden. Als een diplomaat van den ouden stempel nauwelijks gedacht zou hebben, dat zijn dépêches en telefoon-gesprekken, welke doorgaan voor grauw en vaag, de breede lagen der volksmassa's konden interesseeren, hij zou nooit hebben durven droomen, dat er met zijn rapporten een succes viel te behalen. En afgezien van alle historisch, documentair belang is dit de merkwaardigste eigenschap van het Fransche Geel- Boek. Het boeit als een roman, welke men niet neer kan leggen tot het laatste hoofdstuk en de laatste bladzijde gelezen is, hoewel men bij den aanvang het einde reeds kent. Zonder iets in de rangschikking der episodes te veranderen, zou men er zelfs een goed-geconstrueerd drama, een zeer sensationeele film van kunnen maken, welke in de duizenden bioscopen van den aardbol een onmetelijk publiek zou trekken en die het met spannende emoties zou overstelpen alsof een groot meester den gang der handeling geregeld had.

‘Eerewoorden’

Die film zou kunnen beginnen met een voorspel, ontleend aan de korte inleiding welke getiteld werd ‘Eerewoorden’. Een geanimeerde receptie met bal bij Maarschalk Goering op 11 Maart 1938. Vooravond van den inval in Oostenrijk. Het geheele diplomatieke corps is aanwezig. Tusschen twee dansen neemt Goering den gezant van Tsjechoslowakije even ter zijde en verzekert hem op eerewoord dat Duitschland, wanneer het besluit Oostenrijk binnen te trekken, de onafhankelijkheid en de territoriale integriteit van Tsjechoslowakije zal eerbiedigen. Baron von Neurath bevestigt deze verklaring met zijn eigen eerewoord, en, in naam van den Führer, met het eerewoord van Hitler. Goering en von Neurath spreken de hoop uit, dat Tsjechoslowakije, niets te vreezen hebbende van Duitschland, niet zal mobiliseeren. De gezant verwijdert zich een oogenblik uit het gezelschap om zich in verbinding te stellen met Praag. Na een kwartier keert hij terug en kan Goering mededeelen, dat zijn gouvernement zich verheugt in de vriendschappelijke verklaringen der Duitschc regeering. Tsjechoslowakije mobiliseert niet en een etmaal daarna is Oostenrijk geschrapt van de kaart van Europa. Zes maanden later, waarin de atmosfeer gezuiverd werd van de electriciteit der Sudeten-affaire. Tsjechoslowakije is verminkt, maar zijn grenzen en zijn vrijheid zullen gegarandeerd worden. De herfst strooit zijn gouden loovers over een wereld die herademt met nieuwe hoop.

In Hitlers arendsnest

Een auto beklimt snel en geruischloos een slingerenden, in de rots gehakten bergweg der Beiersche Alpen. Hij houdt stil voor een onderaardschen gang, gesloten met een dubbele bronzen poort. De eenzame reiziger die uitstapt, is André François-Poncet, gezant van Frankrijk. Aan 't einde van het ondergrondsch gewelf vindt hij een breede lift, waarvan de wanden belegd zijn met koperen platen. Door een verticale put, geboord in de rots, wordt hij 110 meter hooger gevoerd en belandt in een galerij, geschraagd door romaansche zuilen, die leidt naar een enorme glazen rotonde, welke naar alle kanten uitziet op de sneeuwige kimmen van een overweldigend grootsch en eindeloos berglandschap. In 't midden van den glazen koepel een monumentale tafel met dertig stoelen. Langs de wanden een reeks elegant en comfortabel gemeubileerde zij-salons. In den reusachtigen schoorsteen vlamt een vuur van geheele boomstammen. Door alle ruiten duikt het oog in peillooze ruimten als vanuit een vliegtuig. Aan den verren horizon, tusschen wouden, grasvlakten en lichtende bergtoppen bespeurt men Salzburg temidden der omringende dorpen.

Hier is 't onbereikbare Arendsnest van Adolf Hitler. Ben ik in 't Kasteel-Monsalvat der Ridders van den Graal? vraagt zich de gezant, verstomd van bewondering en verbazing. Ben ik op een Mont-Athos, bewoond door kluizenaars? In een burcht van gemoderniseerde roofridders? Is dit de conceptie van een normaal brein of de fantasie van een geest, gekweld door grootheidswaanzin, bezeten door heerschzucht en misschien door spoken van vrees?

André François-Poncet is gekomen om afscheid te nemen van den Rijkskanselier, want hij is overgeplaatst naar Rome en zal vervangen worden door Robert Coulondre. Hitler is in een goede bui en, behoudens enkele vlagen van heftigheid tegen Engeland, in een kalme, sentimenteele periode. Samen recapituleeren zij München en overleggen het gewenschte vervolg dat gegeven kan worden aan deze blij geëindigde tragedie. Het resultaat van hun gesprek is het Fransch-Duitsche pact van goede nabuurschap, dat Ribbentrop op 6 December met groote staatsie gaat teekenen te Parijs.

Wéér zes maanden later

Nogmaals zes maanden later, Maart 1939. De grenzen van Tsjechoslowakije ondanks drie eerewoorden, ondanks den uitroep van Hitler ‘Ik wil geen Tsjechen’, zijn nog steeds niet gegarandeerd. ‘Zouden wij deze historie niet in 't vergeetboekje kunnen bergen?’ suggereert Von Weiszacker, de secretaris-generaal der Wilhelmstrasse aan Robert Coulondre. Een Fransche nota van 8 Februari 1939 wordt met aanzienlijke vertraging beantwoord op 2 Maart. De weigering is nauwelijks verbloemd. Meer nog. Het Duitsche gouvernement ontzegt aan de Westersche mogendheden het recht van inmenging in het Oosten van Europa.

De eerste aangrijpende scène van het drama, Shakespeare waardig, en gerapporteerd door Coulondre, vindt plaats op 14 Maart. Hacha, President van Tsjechoslowakije, is dringend naar Berlijn ontboden. Hij arriveert in den avond vergezeld van Chvalkovsky, zijn minister van Buitenlandsche Zaken, wordt ontvangen met militaire eer en zonder verwijl naar de Kanselarij geleid, waar Hitler, Goering en Ribbentrop, met enkele andere personen, hem wachten. Op een tafel ligt een document uitgespreid. Vóór de tafel zit Hitler, die te kennen geeft, dat zijn geduld is uitgeput, dat Bohemen en Moravië een Duitsch protectoraat worden. Het document dat voor hem ligt stelt het statuut vast van dat protectoraat. Geen enkele discussie is toegelaten. Hitler teekent en trekt zich terug, Hacha en Chvalkovsky overlatend aan zijn vertegenwoordiger. De Tsjechen protesteeren met kracht tegen deze in-slavernijvoering, feit zonder precedent in de annalen van blanke naties.

Maar de Duitsche ministers toonen zich onverbiddelijk. Zij achtervolgen de twee Tsjechen in de kamer, grijpen hen vast, sleuren hen naar de tafel, stoppen hun de pen in de hand, schreeuwen hun toe, dat zij moeten teekenen, dat Praag verwoest zal worden door bommen van vliegtuigen, die klaar staan en aan welke order gegeven is om uit te zwermen op zes uur in den ochtend. Hacha, een grijsaard, heeft een zwak hart. Temidden van deze wilde bestormingen valt hij in zwijm. Doch de Nazi's hebben aan alles gedacht. De ‘andere personen’ die aanwezig waren blijken geneesheeren te zijn en dienen Hacha een injectie toe. En de worsteling wordt voortgezet.

Als zij niet teekenen - maar teeken dan toch! - gaat Praag op in vlammen. Hacha krijgt een nieuwe flauwte. Hij wordt opnieuw bij kennis gebracht. Hij probeert tijd te winnen en zegt dat hij niet kan teekenen zonder zijn overige ministers te raadplegen. Geen bezwaar, antwoorden zijn beulen. Men verwittigt hem dat een speciale telefoon-verbinding met Praag is aangelegd door de Duitsche minoriteit. Ondertusschen werd het half vijf in den nacht. Nog anderhalf uur, sissen hem de Duitsche ministers toe, en Praag is een puinhoop.

Te half vijf, tusschen twee piqûres, - en vrijwillig zooals de Duitschers daarna beweren - teekent Hacha het einde der Tsjechische onafhankelijkheid.

Alvorens dit hallucineerende tooneel zich afspeelde had Coulondre, een oudstrijder van 1914, reeds begrepen in welke lijn het fatum zich voortaan zou bewegen. Bij hun eerste onderhoud had Hitler, die niet altijd zijn gedachten meester is, zich laten ontvallen: ‘Meen niet dat Elzas-Lotharingen niets beduidt voor mij. Alleen wijl er veel Duitsch bloed gestort zou moeten worden om Straatsburg te hernemen, heb ik besloten een einde te maken aan den Fransch-Duitschen twist.’ Onthullende bekentenis van een somnabule, welke gelijkstaat met: ‘Alleen zoolang Frankrijk sterk genoeg blijft kan het veilig zijn.’

En nog eens een half jaar later

Wederom zes maanden later, tijdens welke het Duitsch-Russisch complot gesmeed wordt, waarover de Franschen van twee kanten berichten opvangen (uit Sofia en van een der intiemste medewerkers van Hitler) zonder eraan te kunnen gelooven, want op 7 Februari 1933 signeerde Ribbentrop nog een zeer categorische antibolsjewistische verklaring. Het conflict met Polen, geopend op 1 April, direct na de overweldiging der Tsjechen, is in die lente- en zomer-maanden hoe langer hoe acuter geworden. Op 20 Augustus beginnen de Duitschers hun troepen te concentreeren rond de Poolsche grens. Op 26 Augustus heeft Coulondre zijn laatste onderhoud met den Rijkskanselier, die den menschelijk ontroerenden brief heeft ontvangen van Daladier, waarin de Fransche premier hem tracht te overreden tot vreedzame besprekingen met de Poolsche regeering.

Het is de tweede, vermurwende, huiveringwekkende groote scène van het Fransche Geel-Boek. Gedurende veertig minuten commenteert Coulondre den brief van Daladier. Hij zegt Hitler alles wat zijn hart als mensch en als Franschman hem ingeeft, Hij bidt hem om deze laatste kans niet te verwerpen. Hij bezweert hem tegenover de Historie, tegenover de Menschheid om geen bloed te storten, hij die een Rijk gesticht heeft zonder een druppel bloed, hij wiens prestige groot genoeg is buiten Duitschland om een gebaar van verzoening te doen, zonder dat zijn roem zal tanen. Degenen, die hem duchten zullen zich verwonderen, maar tevens bewonderen. Ontelbare moeders zullen hem zegenen wegens hare kinderen. Hij smeekt hem om schrikbarende verantwoordelijkheden niet op zich te laden alvorens zich nog eenmaal vergewist te hebben of het onheil vermeden kan worden. Maar alles, alles is vergeefs. Alles stuit af op een onbuigzamen onwil: ‘Ik heb hem misschien ontroerd, zoo besluit Coulondre zijn relaas van dit poignante gesprek, maar ik heb hem niet bewogen.’

Dan het slot-tafereel na een simulatie van tegemoetkoming in extremis. Zonder oorlogsverklaring vliegen de Duitsche bombardeerders bij den dageraad van 1 September aan op de Poolsche steden en dorpen, onschuldigen, weerloozen, vrouwen en kinderen doodend bij honderden, duizenden. De Furiën zijn losgelaten. Maar ook de Gerechtigheid is onderweg. Frankrijk neemt de wapens op. Een dag later, op 2 September, zegt Daladier in de Fransche Kamer: ‘C'est la France qui commande.’ Op 3 September neemt Coulondre afscheid van Ribbentrop met de woorden: ‘De Geschiedenls zal oordeelen.’ En iedereen kan gerust zijn onder het gevaar: De Geschiedenis heeft reeds geoordeeld.

[verschenen: 12 januari 1940]