Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

De weg naar de overwinning

Frankrijk en Engeland: twee empires, één roeping; twee volken; één doel; twee legers, één commandant; twee vloten, één admiraal; twee vliegmachten, één bevelhebber; twee hoofden, één zin, één wil, één overwinning.

Parijs, 20 November [1939]

Het is een merkwaardig moment, een plechtig moment in de geschiedenis van beide volken, het is een gelukkig moment, de beslissing van den Oppersten Krijgsraad der Geallieerden om de macht en de middelen van Frankrijk en Groot-Brittannië te vereenigen onder één beheer, te versmelten tot een condominium, tot een gemeenschap van goederen, geestelijke en stoffelijke, in wel en wee, for better for worse.

Men behoeft niet ver terug te keeren in de geschiedenis om het zeldzame, het luistervolle, het beloften-rijke te waardeeren van dit heil-spellende oogenblik.

Jeanne-d'Arc en Napoleon, de Fransche Heilige en de Fransche Held, zijn de twee polen, de twee pijlers, de twee klippen, de twee vuurtorens in de relaties van Frankrijk en Engeland. Geen twee naties in Europa hebben elkaar in den loop der eeuwen zoo lang, zoo verwoed, zoo halsstarrig bestreden op alle zeeën, op alle continenten, als de Fransche en de Britsche. Geen twee hebben elkaar zoo verbitterd gehaat en gewantrouwd. Geen twee hebben elkaar verschrikkelijker slagen toegebracht. Crécy, waar de geheele Fransche ridderschap sneuvelde. Azincourt. Het Verdrag van Parijs, in 1763, waarbij Frankrijk bijna al zijn koloniën verloor. Trafalgar. Waterloo. Fachoda, waar Marchant de vlag moest strijken voor Kitchener en afzag van den Nijl.

Nog in 1914 haken en oogen

Nog in 1914 lag er op den bodem van elk Fransch, van elk Engelsch gemoed een bezinksel van droesem dat men nauwelijks behoefde aan te roeren om alle gewaarwordingen te vertroebelen en te vergallen. De slechte herinneringen bemoeilijkten vier jaren de samenwerking. Tusschen Joffre en French werd het ijs nooit gebroken, ondanks de goedmoedigheid van den Franschman. Het is altijd haken en oogen geweest, tusschen den Engelschen Staf en het Fransche Hoofd-Kwartier, Alleen het opperste gevaar van Maart 1918 kon de Britten doen besluiten zich onder commando te stellen van Foch. Het scheelde een haar of de eerste wereldoorlog ging verloren door de schuld der oude veete. Waarom de Vrede verloren ging, ieder weet het, en ieder doet vandaag zijn best om 't te vergeten, daar klagen en verwijten niet baten.

Zóó diep waren de onheuglijke tweespalt en de wrok dat er in de jaren die verliepen na den Wapenstilstand geen dag voorbijging tot 1937 of Frankrijk hervond zijn traditioneelen tegenstander aan de groene tafels der diplomaten, achter de opstanden in Syrië en Marokko, in 't Oosten en in 't Westen, ter zee en te land, op elk terrein, in alle domeinen, en met alle middelen. Is 't wonder dat de Duitsche propaganda niet ophoudt te speculeeren op die eeuwenoude Fransch-Engelsche tweedracht, dat de Duitschers hemel en aarde bewogen hebben in Frankrijk om smeulende vuurtjes op te rakelen onder zooveel wrange asch welke nog warm was, en dat zij wanen konden met woorden als Engelsche ambities, Engelsch egoïsme, de Franschen op te zweepen tot antipathieën en passies die heftiger zouden zijn dan alle andere reflexen en des te gemakkelijker ontvlambaar wijl de zwaarste lasten van den oorlog gingen wegen op Frankrijk?

Maar de bond bleef ongebroken

Het lukte niet den bond te breken. Het kon niet lukken omdat de Franschman in laatste instantie altijd het verstand bewaart alsof hem de spreuk werd ingegrift van een zijner vroegere koningen, Philippe IV le Bel: ‘nous qui voulons toujours raison garder’. Het kàn ook niet meer lukken. Het Fransch-Engelsche antagonisme dat reeds in 1814 de Kozakken onder de muren van Parijs bracht, de Fransch-Engelsche antinomie welke sinds 1870 de groote tegenspoed, de vergissing, de verzoeking, de beproeving is geweest van Europa, het Fransch-Engelsche dualisme behoort tot het verleden.

Wat in 1914 niet slechts zeer onvolkomen bereikt kon worden na een driejarigen gezamenlijken strijd op de bloedigste slagvelden, is in 1939 verwezenlijkt binnen drie maanden, alvorens nog de poorten der hel geheel geopend zijn.

Het is niet in de eerste plaats de hardste noodzaak welke de twee volkeren geleid heeft tot harmonie en samenhoorigheid. Het is niet het mes op de keel maar het vrije inzicht. Een juiste appreciatie niet alleen van den dag van morgen doch van de komende tijden. De gevaren zijn nog in aantocht, hun effecten nog hypothetisch, maar de kracht, het feit van de kracht dat gevaren en gevolgen bedwingen en overmeesteren zal, is reeds aanwezig. Frankrijk en Engeland: Twee Empires, één roeping, één taak. Twee volken: één doel. Twee legers: één commandant. Twee vloten: één admiraal. Twee vliegmachten: één bevelhebber. Twee staatshuishoudens: één belang. Twee hoofden: één zin. De gebeurtenis is een unicum in de historie. Want als het reeds zelden voorvalt dat twee menschen langs wegen van redelijkheid tot overeenstemming raken, er bestaat geen voorbeeld van onder de volken. Voor vrienden en voor naties gold tot dusverre onveranderlijk de regel: ‘Les affaires sont les affaires’, en ‘ieder voor zich’.

Coöperatie werd coördinatie

De Fransch-Engelsche coöperatie werd coördinatie. De beide staten met hun honderden millioenen onderdanen, en hun onuitputtelijke hulpbronnen, bepaalden zich tot een alliantie, zij fusionneerden. Zij zijn niet enkel solidair, zij werden unaniem en één. De Fransche handel werd de Engelsche handel en omgekeerd. Het Fransche goud het Britsche goud. De Fransche macht de Engelsche macht. De Fransche economie de Engelsche economie. De Fransche wapenen de Engelsche wapenen. De Engelsche wonden zullen de Fransche wonden zijn, en omgekeerd, altijd en overal. Men kan deze unificatie herleiden tot kwesties van techniek.

Men kan ze terugbrengen, begrenzen (min of meer sceptisch) tot een benoeming van comité's en onder-comité's, welke nog menigmaal te worstelen zullen hebben met de definities van hun rol, hun arbeid, hun werking, hun functionneering. Zonder twijfel. Alles is relatief onder een zekeren gezichtshoek, en het volmaakte op het ondermaansche kan slechts bestaan als wensch en als streven. Maar het onmetelijke evenement blijft. Achter de techniciteit, achter het ontoereikende, onbevredigende van techniciteit is er de verkondiging van een onberekenbaren vooruitgang en het onderpand, de waarborg der overwinning.

De vooruitgang bestaat hierin, dat twee groote en totnutoe concurreerende wereldrijken voer de eerste maal in den loop der geschiedenis de mogelijkheid zullen aantoonen eener nieuwe formule van organisatie, niet door woorden, doch door daden, en in een periode van kentering waar men duchten mocht, dat de autarchie (deze paradox in de eeuw der snelheid en der vermenigvuldiging der verkeersmiddelen) de overhand zou verwerven en het menschdom zou terugvoeren tot de somberste en gebrekkigste tijdperken van oudheid en middeleeuwen. De Fransch-Engelsche coördinatie (in wezen en in principe anti-autarchisch) snijdt onherroepelijk den weg af aan alle uitbreiding der autarchie. Een hooger en redelijker beginsel manifesteert zich met nadruk en klaarheid. Het is niet alleen edel genoeg om te zegevieren, maar ook sterk genoeg.

Gebroken met oude dwalingen

Voor de andere overwinning, de militaire, die de voorgaande zal vergezellen en bevestigen, is geen deugdelijker garantie denkbaar dan de vereeniging van Frankrijk en Engeland in een gemeenschap, in een ware common wealth. Zoover men in de geschiedenis teruggaat, altijd leert zij de zwakheid van coalities. Hoe dikwijls reeds hebben geallieerde staten, die met hun samengestelde strijdmachten een enkelen tegenstander aanzienlijk overtroffen, échec geleden, en hoe dikwijls reeds slaagden zij slechts ten koste van ongehoorde offers, omdat zij de bijzaak niet ondergeschikt wisten te maken aan de hoofdzaak, omdat zij hun krachten versnipperden in bijkomstige ondernemingen, omdat de zorg voor hun persoonlijke, provisorische en tijdelijke belangen het inzicht verhinderden op het algemeene, gezamenlijke doel. Met zulke dwalingen, die altijd noodlottig bleken, hebben de Franschen en de Engelschen vanaf den aanvang gebroken. Ook deze kwade kans is van de oorlogs-tooneelen afgewend. En het zou de eerste keer zijn, dat de geschiedenis zich tegenspreekt wanneer het resultaat der eenheid hier niet is: Twee volkeren, één wil, twee volkeren, één overwinning.

[verschenen: 9 december 1939]