Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Frankrijk ziet een taak

Geloof in de rede, geloof in de waarde van den mensch, geloof in de vrijheid van denken en de vrijheid van leven.

Parijs, 16 Nov. 1939

Hoeveel vredes-offensieven nog ingezet zullen worden alvorens een werkelijke olijftak opduikt uit den chaos, dat weet alleen de hemel.

Engeland trof maatregelen voor een oorlog van drie jaar. Hitler gaf bevelen voor een oorlog van vijf jaar. Frankrijk alleen bepaalde geen tijd. Het klemde zich niet vast, het sloot zich niet op in de limiet van een cijfer. De oorlog kan lang duren, hij kan korter zijn dan over 't algemeen gewaand wordt. Wat doet dat er toe? Toen Frankrijk, met merkbaren tegenzin, tot den oorlog besloot, bond het zich niet aan een tijd maar aan een taak. Als die taak tot een goed einde gebracht is zal het weer vrede zijn. Geen dag eer. Ook geen dag later. Wanneer de mogendheid tegen wie de krijg gevoerd wordt dit niet begrepen heeft of niet begrijpen wil, des te erger voor haar. Zij is herhaaldelijk en met de grootste duidelijkheid gewaarschuwd. Zij heeft de perken overschreden. Binnen die perken moet zij worden teruggebracht, goedschiks of kwaadschiks. Het is volmaakt nutteloos om nu een situatie te komen deploreeren en te willen wijzigen die zij zelf geschapen heeft. Dat zij zich verrekende is geen reden om de gevolgen te ontgaan van oorzaken, welke zij met volle bewustzijn in beweging zette.

Met een beetje sophisme zou men hierop kunnen tegenwerpen dat ieder belligerent zich paait met eene taak, waarvan de ondervinding leert dat zij lood is om oud ijzer. Dit geval echter, zoo zegt de Franschman, deze oorlog van 1939, vormt een uitzondering, de eerste uitzondering sinds jaren en eeuwen. De Fransche taak is niet hetzelfde als de Duitsche taak. Zij is van een anderen rang, van een hoogeren graad, van een zuiverder, edeler oorsprong. De Duitsche taak is van een materieele soort. De Fransche taak is van een moreele categorie. De Duitsche taak wordt bepaald door een belang, de Fransche door een principe, een ideaal.

De bond met Moskou

Deze strenge, fundamenteele, essentieele onderscheiding geldt en domineert vanaf 23 Augustus 1939. Zij is het bolwerk, onstoffelijk maar onneembaar, waarop alle offensieven, oorlogs- of vredes-offensieven, moeten en zullen afstuiten. Tot dien datum had Duitschland idealen en principes, welke ondanks enkele kreukels nog konden doorgaan voor min of meer gaaf. Op dien dag echter wierp Duitschland principes en idealen over boord, als lastige, waardelooze ballast. En het merkwaardigste daarvan is niet dat het dit deed. Het merkwaardigste is dat dit niemand in Duitschland bijzonder bleek te hinderen. De meesten roemden er zelfs op. Maar vanaf dien datum is geen enkel belang van hoogere zijde gemoeid met de wederwaardigheden welke Duitschland ondergaan kan op de oorlogsvelden of op de vredesvelden.

Hier zou pon tweede tegenwerping gemaakt kunnen worden. Men kan zeggen: Ook Frankrijk heeft onderhandeld met de Sovjets. Waarom zoo onvergefelijk zijn voor Duitschland, wat vergefelijk is voor Frankrijk?

Dit waarom inderdaad is van gewicht. Want om met de Sovjets te onderhandelen behoefde Frankrijk geen ideaal te verzaken, noch te huichelen, noch te verbloemen, noch te verkwanselen. Frankrijk deed dit ook niet. Het waren daarentegen de Sovjets die de idealen en principes gehuicheld hebben van Frankrijk, zoolang zij baat meenden te kunnen vinden bij de onderhandelingen. De Sovjets waren het die, vanaf hun intrede in den Volkenbond, tot aan hun groote verraad van Augustus, een moraal geveinsd hebben welke met al hun vroegere theorieën vloekte, uitgezonderd hun theorie van bedrog. En zij waren het die een masker afwierpen, hetzelfde masker waarachter Duitschland zich vermomd had. Achter hun maskers werkten de Sovjets daarenboven voor den oorlog. Met zijn open vizier heeft Frankrijk gearbeid voor den vrede.

Geloof in de vrijheid

De idealen, de principes, de moraal van Frankrijk traden onaangetast, ongekreukt uit de intriges en het geparlementeer. Onaangetast, ongekreukt betreden zij de kampplaats en determineeren zij de Fransche taak. Zij kunnen samengevat worden in zeer weinig woorden: Geloof in de menschelijke rede. Geloof in de waarde en de waardigheid der menschelijke persoon. Geloof in de vrijheid van denken. Geloof in de vrijheid van leven.

Deze lapidaire formules zijn geen recepten die uitgewisseld kunnen worden tegen andere, of verdraaid, of weggemoffeld en achter de bank geborgen om ze voor den dag te halen wanneer ze in de kraam te pas komen. In Frankrijk zijn deze vier principes vier geboden. Men kan ze niet afleggen en aandoen als verkleedingen, voor het maken van experimenten, voor het najagen van egocentrische doeleinden. Die vier geboden raken den innerlijken mensch, zijn ware natuur, zijn wezen. Men kan een tijdlang lijdelijk dulden dat zij verkracht, overtreden, bespot, beschimpt, gesmaad, veracht worden. Maar als men eenmaal de wapenen voor hen heeft opgenomen, ze bedreigd ziende in hun voortbestaan, dan is geen transigeeren, geen smokkelen, geen schipperen nog mogelijk. Er zijn militaire, dynastieke veldslagen als Waterloo en Sedan, waarbij men niets verliest dan een gevecht, een stuk land, waarbij de mensch geen schade lijdt in zijn natuur. Er zijn andere veldslagen als die van Salamis, Marathon, de Catalaunische Velden, Bouvines, Valmy, en die welke beslissen zal over den oorlog van 1939, waar geen stuk grond op 't spel staat, geen grens, geen kolonie, maar de gansche menschelijke persoon met haar geloof, haar reden van bestaan. Na de wapenen gegrepen te hebben omdat een ideaal, waarmee het binnenste menschelijke wezen is samengeweven, onverdraaglijk geweld leed, kan men geen vrede sluiten met concessies, compromissen, min of meer verholen capitulaties. In zulke gevallen heeft door alle eeuwen heen een onverbiddelijke stem bevolen: liever alles dan dat; liever de dood. Men kan zelfs niet aan vrede sluiten denken, alvorens de status quo in al zijn evenwicht en in de noodzakelijke verhoudingen hersteld is. Het beginsel prijsgeven staat hier gelijk met zichzelf prijsgeven. Elke toegefelijke gedachte is een negatie van zijn eigen aard, een vermindering van zichzelf. Maar ieder die hier, volgens een oud woord, zijn lijf verliest, zal zijn leven winnen.

Het leven winnen

Zoo is de taak van Frankrijk: het leven te winnen. Ook de Grieken van Marathon en Salamis hadden kunnen zwichten voor de millioenen-macht der Perzen. Het ware veel voordeeliger voor de Grieken geweest (voor de Perzen trouwens ook) en veel gemakkelijker. De punten waarop het Grieksche geweten geen zwichten gedoogde, waarvoor de Grieken liever verschansingen ophoogden met al hun kostbaarheden, die punten hebben de Europeesche civilisatie gevormd, en vandaag nog zijn het dezelfde. Men heeft zich ontelbare malen afgevraagd wat er van Europa geworden zou zijn als de Grieken gezwicht waren, of als zij de nederlaag geleden hadden. Weinig zaaks. Wat alle aziatische grootmachten geworden zijn. Maar heden kan ieder zich met vrucht, en met de gewisheid van een stellig antwoord, een gelijkluidende vraag stellen: Wat zal er van Europa, wat zal er van de wereld worden, wanneer Frankrijk zwicht of wanneer Frankrijk de nederlaag lijdt?

Gelukkig voor allen, de vijand niet uitgezonderd, behooren beide hypothesen tot de onmogelijkheden. Want dezelfde stem die de taak en de daad beveelt, zegt eveneens: de uitslag is zeker.

[verschenen: 4 december 1939]