Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

11 November in Frankrijk

De Franschman verwachtte een grooten aanval, die uitbleef. Hij zwoer dat de oorlog thans voor de laatste maal wordt herhaald.

Parijs, 12 November 1939

De elfde November, 21ste verjaardag der overwinning van 1918 is gekomen en voorbijgegaan in de beklemmende afwachting van het ergste.

Uit het ensemble der gebeurtenissen en geruchten die aan dezen datum voorafgingen hadden de gezaghebbendste waarnemers afgeleid dat op het elfde uur van den elfden dag der elfde maand van 1939 het signaal zou gegeven worden voor een opmarsch, zooals driemaal zeven jaar geleden op dezelfde tijdstippen het signaal geklonken had voor den terugtocht. Dat paste geheel in het klimaat van Hitler die een instinctieve neiging heeft voor symbolen, coïncidenties en grandioze ensceneeringen welke den toeschouwer brengen in een toestand van hypnotische gewilligheid.

Sinds de vroegste oudheid hebben de menschen altijd gemeend dat groote rampen aangekondigd worden door kleine rampen, en door een opzienbarenden samenloop van omstandigheden scheen de aanslag in het Münchener bierhuis de ijzingwekkendste voorgevoelens te bevestigen. Te meer nog omdat wij 's nachts door de bulkende sirenen uit het bed waren gejaagd keken wij 's ochtends naar de klok met dezelfde aandacht waarmee de Münchener samenzweerders het uur 21.21 verbeid hadden, met dezelfde emotie waarmee de soldaat in de loopgraven den secondewijzer ziet verspringen enkele minuten voor den aanval. Om de profetische aanduidingen voltallig te maken viel de elfde November dit jaar op een Zaterdag, de sabbath. waarvoor Hitler, evenals de heksen der middeleeuwen, geregeld een soort van preferentie getoond heeft, als de gunstigste dag der week om een plan in werking te stellen.

‘Rare oorlog’

‘Rare oorlog’ zooals men hier zegt: drôle de guerre. Het zekerste is onzeker. De gemotoriseerde en geblindeerde, de vliedende en rijdende vulkanen, die van Friesland tot aan de Alpen in rangen van duizenden klaar stonden om van alle zijden en naar alle zijden op Frankrijk en Engeland aan te razen, neer te bliksemen, zij barstten niet los. Uur na uur verstreek en de telegraaf bleef stom. Het avond-communiqué meldde niets van de fronten dan een kalmen dag. De gruwelijke machine had zich niet verroerd.

Het monster was er. Het lag op de loer, gereed tot den sprong, over een afstand van honderden kilometers. Er was niet méér noodig dan een woord, een lettergreep, een gebaar om een onafzienbaren vuur-golf in beweging te zetten, een vuur-vloed die knetterend, knallend, grommend, donderend, rookend, smokend, blakerend, roosterend, versplinterend, vergruizelend, verminkend, doodend met gloeiend ijzer, met brieschende vlammen en stikkenden walm als een eindelooze stroom van brandend lava over land en door de lucht in een richting westwaarts zou rollen. Theoretisch en practisch, wanneer tenminste niet alles bluf is wat men ons tot vandaag verteld heeft, was een dergelijk cataclysme aanwezig. Er was niets noodig dan één woord om het in zijn ondenkbare afgrijselijkheid, met zijn jammeren zonder tal en zonder naam te ontbreidelen. Het woord: voorwaarts.

Oorlog der zenuwen

Het is niet te ontkennen dat zulke verwachtingen een enorme, formidabele dosis zenuwspannende agentiën bevatten en afwerpen, te vergelijken met een intens bombardement van electronen. Het is zeer wel mogelijk dat die reusachtige en effectvol georchestreerde mise-en-scène van een verdelgenden, verslindenden draak, schuifelend in zijn hol en ontwakend met geeuwen waarvan de onvervaardsten huiveren, voornamelijk dienen moet om te impressionneeren en ontsteltenissen te verbreiden die plooibaar maken, murw en gedwee.

In ieder geval hebben de Franschen een ganschen langen dag kunnen mijmeren over al het onheil dat hun boven 't hoofd gehangen werd door een gemotoriseerden Damocles, die met modern tuig en ontuig boeman speelt. En ongetwijfeld was hun hart niet vrij van beklemming. Men voelde het benauwder, berooider dan ooit tevoren. Traditioneel was de Elfde November sinds twintig jaar meer een dag geweest van rouw, een dag van verzoening met de één millioen vijf honderd duizend dooden verzwolgen door den oorlog, een dag van Allerzielen, een dag om als pelgrims te treden tot aan den drempel van het hiernamaals, drempel die ligt op het graf van den Onbekende onder een Triomfboog, dag van inkeer en meditatie, dag van bidden, oneindig meer dan een dag van zegepraal. Wederom, zooals elk jaar, lag de dag omfloerst in een paarsen herfstnevel. Wederom zeeg datzelfde onmetelijke en onstilbare leed uit den zilverigen, mistigen hemel. O herinnering! Er is te veel liefde die nog niet sterven kon waar de gestorvenen zoo talrijk waren. Te veel steeds herlevende smart.

Boven dien Elfden November had iemand opnieuw schoven van jammeren samengepakt, bedreigingen van slachting in dichte bundels, wolken welke straks tranen zouden regenen, bloed, vlammen en andere martelingen. Juist boven dien Elfden November, den eersten Onze Novembre van een nieuwen oorlog. Hij wilde een impressie? Hij zocht naar een sensatie waaronder zij, die hun dooden herdachten, daveren zouden en wankelen?

De schok kwam toen de som werd opgemaakt der kwellingen welke dezen dag versomberd hadden. Doch de schok was anders dan waarop men daarginds van de Ems tot de Alpen, misschien rekende. Want alle overpeinzingen, alle ontroeringen en alle beduchtheden vloeiden werktuiglijk samen naar hetzelfde brandpunt. Het vervaarlijke feit van zooveel monsterachtige mogelijkheden voerde naar de kern der tragedie welke zich gedurende een-en-twintig jaren ontwikkeld had in de duisternis. Er was geen Franschman in gansch Frankrijk die het drama en zijn verschrikkelijke ontknooping niet automatisch resumeerde in de simpele kwestie: Hoe was het mogelijk dat zulke dingen nogmaals dreigen konden of gebeuren konden in Europa?

Hier volgt 't Fransche antwoord voor de toekomst. Frankrijk was te mild geweest tegenover den vijand van 1918, die weer de vijand was van 1939. Hij had niets geleerd en alles vergeten. Nimmer had men den wapenstilstand moeten teekenen op Franschen bodem, maar te Berlijn, of minstens oo den rechter Rijnoever. Nimmer had men de Duitsche troepen mogen vergunnen met trom en vaandels terug te trekken naar hun haardsteden, waar zij ontvangen werden met gejuich en dennenloof. Men dacht aan den ouden Clemenceau die aarzelde den wapenstilstand in te willigen. Hij had Foch gevraagd wat een volledige verplettering der Duitsche legers kosten zou. ‘Eén winter.’ luidde het antwoord, ‘en honderd duizend levens van soldaten.’ Men dacht aan de tranen van spijt die opwelden in de oogen van Pétain toen hem de inwilliging bericht werd. Men was teruggedeinsd voor een offer dat overbodig scheen. De vijand had zijn kanonnen uitgeleverd, zijn wapenen, zijn vliegtuigen, zijn transport-middelen, zijn vloot, zijn vestingen, zijn grenzen. In al zijn weerstands-vermogens was hij verbrijzeld. Behalve in zijn wil. Men dacht aan de uitdagende inscriptie, welke hij beitelde op het monument dat voor de gesneuvelden werd opgericht te Berlijn: Invictis victi victuri: Aan de onoverwonnenen de overwonnenen die zullen overwinnen.

En geheel Frankrijk in wapenen zwoer dezen Elfden November zwijgend den eed: Het is de laatste maal geweest dit zulke dingen gebeuren konden: de laatste maal dat de overwinning, na een korte pauze, ontaardt in nieuwen oorlog en nieuwen rouw.

[verschenen: 30 november 1939]