Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Hoe de Franschman Hitler zag

En hoe hij hem ziet na zijn samengaan met Moskou. - Slechts één ding was hem verboden: zichzelf te verloochenen.

Parijs, 2 November [1939]

Molotov, sprekend te Moscou in naam van den bolsjewistischen Hoogen Raad, heeft Frankrijk en Engeland beschuldigd dat beide landen materieele doeleinden nastreven onder de vlag van een ‘ideologischen oorlog’. Hij heeft aan deze aantijging de opmerking toegevoegd dat de onderneming hem nutteloos schijnt omdat men een ideologie niet wegruimt met geweld, en dat Parijs en Londen, die ten overvloede niet het recht hebben het vaandel der democratie te hijschen daar zij door de onderdrukking der communisten de politieke vrijheden beperken, verstandig zouden handelen wanneer zij onmiddellijk vrede sloten.

Ook een idealist!

Wat dunkt u van dit idealistische, intellectualistische, liberalistische en pacifistische ratjetoe voor de internationale moejiks? Ziehier den minister van een bewind dat onder bedreiging met oorlog en verwoesting het Balticum binnenrukt, de Finnen terroriseert en Scandinavië bedreigt.

Ziehier den minister van een bewind dat millioenen menschen heeft vermoord, tot in Spanje toe, terwille van een ideologie, en waar men kort geleden, zelfs vandaag nog, bij min of meer notabele lieden als generaals, officieren, hooge ambtenaren, ideeën aan 't verstand brengt, of ideeën uitroeit, met de folterbank, een kogel in den nek en in een kelder. Ziehier den minister van een land waar politiek, kunst, gedachte en wetenschap ‘in de lijn’, in het gelid moeten loopen op straffe van dwangarbeid of executie. Dit personage geeft Franschen en Engelschen lessen in vrijzinnigheid, in altruïsme. Hij is zonder twijfel van hetzelfde beginsel als zijn vriend Hitler, wiens zaak hij verdedigt, en die gezegd en geschreven heeft: ‘Hoe enormer een leugen is hoe gemakkelijker men haar gelooft.’

Met de nachtschuit

Stellig dacht Molotov Frankrijk en Engeland een poets te bakken die werken moet op langen termijn als sommige drankjes en helsche machines, toen hij het argument voor den dag haalde van den ‘ideologischen oorlog’.

De ideologische oorlog is hier het groote leid-motief geweest der jaren 1937 en '38, waarmee aan ieder de mond gesnoerd werd die niet zwijgend wilde bukken voor het dubbele imperialisme dat van de Spree en van de Moscova zijn opmarsch begon. En die term juist van ‘ideologische oorlog’ waarmee zóóveel geremd werd, verleent aan de redevoering voor den communistischen sanhedrin een bijzonder belang. Hij bewijst dat Molotov geen flauw vermoeden heeft van de totale en radicale evolutie welke zich voltrok in de Fransche gedachte. Te Parijs komt hij aan met de nachtschuit, na een reis waarop het gif zijn venijn verloor.

Want als de Russen tennaastenbij weten wat Hitler geweest is voor de Franschen, zij weten blijkbaar nog niet wat hij werd op den dag toen hij de verbijsterende accolade gaf aan hen die hij vermaledeid had als doodsvijanden der beschaving en van het menschelijk geslacht.

Wat Adolf Hitler hier geweest is kan ik zeggen. Hij was géén Politicus, wien men vele draaien vergeeft, ook als ze minder fraai zijn. Hij was géén Staatsman, wien men een dosis macchiavellisme niet ten kwade duidt omdat het tot de functie behoort. Oneindig meer was hij dan politicus en staatsman.

Wat Hitler was voor den Franschman

Hij was een soort van Godsdienst-stichter. De Stichter eener religie, welke een beetje vaag bleef in hare leer, maar die doelde op de verwekking of handhaving eener edeler orde op aarde (een anticommunistische orde), een religie die haar Geschreven Boek had, haar liturgie, haar ceremoniën, haar profeten, haar apostelen, haar martelaren, haar belijders, haar geloovigen. Hij was de groote Meester dezer religie; de Wijze wien bedrog vreemd was; de Ingewijde aan wien de diepste en nuttigste waarheden geopenbaard waren; de geïncarneerde eener godheid die den twintigsten-eeuwer naar een nieuw licht voerde; de geïllumineerde, de mysticus, de messias, de gezondene, spiritueele fenomeen, de revelatie van den modernen tijd.

Hij bestreed weliswaar het Christendom, maar heftiger bekampte hij het communisme. Zijn loopbaan, flamboyant als die van Bonaparte en andere zeer grooten, doch zuiverder en minder klevend aan de materie, was een levend mirakel. Alles in hem was een belichaamd wonder, een teeken van predestinatie, een getuigenis zijner roeping en zijner zending. Zijn nederige afkomst. De twee keizerstronen die voor hem vallen moesten. De raadselachtige aantrekkingskracht eener oogenschijnlijk banale, alledaagsche gestalte. Zijn welsprekendheid. De keuze zijner woorden, zijner mysterieuze toespelingen op iets goddelijks en verhevens, geschikt om eenvoudige harten te roeren. De kleur zijner stem. De vlam zijner psyche. Zijn fascinatie-vermogen op simpelen en ontwikkelden. Alles in hem vertolkte den Held, de Persoonlijkheid, het Prototype, zooals zij gedroomd waren door Carlyle, Emerson, Nietzsche, Wagner.

Deze man, dit verschijnsel, deze manifestatie van het onbetwistbare, dit onbegrensde potentieel van exaltatie, extase, energie, enthousiasme, adoratie en succes, kon nieuwe wetten afkondigen als Solon en Lycurgus. Hij kon een nieuwe moraal invoeren. Hij kon oude moralen overtreden.

Eén ding kan hij niet doen

Er was echter één handeling welke hij zich niet veroorloven mocht, slechts één daad die hem ontzegd was, wijl onvereenigbaar met zijn essence, met zijn bron en oorsprong.

Het was Hitler verboden inconsequent te zijn met zichzelf, ontrouw aan zichzelf, tegenstrijdig met zichzelf. Het was hem niet vergund zichzelf te verloochenen, zichzelf te verzaken.

Het was hem niet toegestaan, en het kon hem niet toegestaan worden om een onvervangbaar eerste-geboorterecht te verkwanselen voor welken prijs ook. Hier lag zijn ‘alles of niets’. Consequent met zichzelf, onwrikbaar in zijn geest, onwankelbaar in zijn leer, zou hij de wereld veroverd hebben.

Dit was voor een menigte Franschen, waaronder de intellectueelsten, de ‘ideologie’ van Hitler tot het najaar van 1938. Een oorlog tegen den Magiër, onaantastbaar in zijn geestelijk pantser, droeg voor hen alle kenteekenen van een vermetelen godsdienst-oorlog. Hij boezemde ontzag in, zooals men obscure, onbekende krachten ducht.

Wat Hitler nu geworden is...

Maar wat Hitler geworden is in de oogen der Franschen, na de Augustus-maand van '39, na den bond met zijn tegendeel, na een verzaking welke zonder weerga is in de geschiedenis van het menschelijke denken, dat kan ik u niet zeggen, wijl ik uitdrukkingen zou moeten gebruiken welke ontoelaatbaar zijn tegenover het staatshoofd eener mogendheid.

Ontdoe het beeld echter van alles wat het verbindt met ideëele regionen, ontluister het van alle aureolen, ontneem het alle toovergaven, alle macht om te biologeeren, verwijder alle fantasie, alle suggestie, demp de laatste vibraties van hetgeen had kunnen zijn, en wat gij overhoudt is ‘hij’.

Ook communisme ligt in gruis

Wanneer Molotov, om te speculeercn op een oude antithese, over een ‘ideologischen oorlog’ praat, doet hij de Franschen lachen. Een Hitler-ideologie bestaat niet meer in Frankrijk, evenmin als er nog een communistische ideologie bestaat. Beide liggen in gruis. Het eenige wat rest is de herinnering aan een sinistere komedie die eindigde in bloed en tranen. En dat beide ideologieën niets beduid hebben dan een somber schimmenspel, waarvan de ontknooping om vergelding roept, werd voor de Franschen de hoogste reden om zich in den strijd zegevierend een weg te banen voor hun eigen ideaal, dat vuurvast is en duurzaam.

[verschenen: 18 november 1939]