Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

De wacht aan den Rijn

De geheimzinnige ontruiming door de Franschen van het door hen bezette gebied aan het westfront heeft een dubbele strekking: een psychologische en een moreele

Parijs, 26 October [1939]

De Franschen dus hebben bijna al het gebied ontruimd dat zij in een oorlog van zes weken strijdend bezet hadden. Op een paar punten na, een dorpje en enkele hoogten, zijn zij teruggetrokken tot hun grens. Zelfs het Warndtbosch, waar zij met zooveel moeite waren doorgedrongen wegens de ontelbare mijnen, is verlaten, tot verwondering van niemand minder dan de Duitschers, die drie dagen noodig hadden om te bemerken dat de Franschen ook daar vertrokken.

Hoewel de achteruitlegging van het front onder het bereik der vijandelijke kanonnen uitgevoerd is met onbeduidende verliezen, met de kalmte en de orde van een spiegelgevecht, kon tot vorige week gepolemiseerd worden over de kwestie wie van beide partijen het initiatief en de leiding had der voltrokken manoeuvre. Sindsdien werd deze discussie overbodig en zinledig. De zaak is verhelderd door den keer welken zij nam. Aangekomen bij de vooraf door de Franschen uitgekozen linies is het offensief der Duitschers pal tot stilstand gebracht. Waar de troepen van den Führer-Generalissimus poogden te insisteeren deden zij 't vruchteloos.

Een geheim

De terugtrekkende beweging niettemin, te meer daar zij zoo goed als totaal compleet, ongedwongen en gratis geschiedde, bevat een geheim. Want geen enkele redelijke uitleg geeft een plausibele verklaring. Om tot aan de grens, en niet verder dan de grens, sterke posities in te richten als vooruitgeschoven defensies der Ligne Maginot, had het Fransche commando geen oorlog noodig, noch krijgsverrichtingen op Duitsch gebied. Ook het argument der wassende rivieren is niet overtuigender. Het overstroomend terrein immers en de bedreigde bruggen waren een coïncidentie, maar geen oorzaak, wijl de terugtocht reeds bepaald was op 't einde der vorige maand, toen niemand een zoo hooge watervloed voorzien kon. Diplomatische overwegingen bevredigen evenmin, want Frankrijk is in oorlog met Duitschland en blijft met Duitschland in oorlog totdat de geallieerde regeeringen van Parijs en Londen een doeltreffende overwinning verwezenlijkt achten. Daaraan te twijfelen is volmaakt nutteloos. Al zijn er echter van strategisch, tactisch, diplomatisch, politiek gezichtspunt geen doorslaande en afdoende motieven voor een dermate bevreemdend feit als een radicale, vrijwillige aftocht tot aan de landsgrens, het is niet mogelijk dat een besluit van dergelijk gewicht genomen werd zonder de deugdelijkste gronden. De opmarsch beteekende hulp aan Polen. Wat beduidt de terugmarsch?

Dubbele beteekenis

Hij heeft een dubbelen zin, een dubbele strekking; een psychologische en een moreele. Vrijwillig, ongedwongen aftrekkend wendt Frankrijk zich tot Duitschland en spreekt aldus voor ieder die ooren heeft om te hooren:

De oorlog is uitgebroken op het Westelijk front en de oorlog wordt gevoerd. Een verzoening is onaanvaardbaar, ondenkbaar alvorens de finale beslissing. Maar de oorlog kreeg nog niet zijn karakter. Hij werd nog niet ‘de bestiaalste der bestialiteiten’ zooals Leonardo da Vinci den oorlog typeerde, zooals wij hem gekend hebben in 1914, zooals hij in 1939 opnieuw gevallen is over Polen. Wij Franschen gingen er niet op los. Tot dusverre vochten wij met matigheid, zonder nadruk, bijna zonder animo. Vergis u echter niet en verbeeld u niets. Terwijl gij bezig waart in Polen, hadden onze duizenden kanonnen kunnen afgaan over de Saar, de Pfalz en Baden. Onze honderden vliegtuigen hadden bommen kunnen strooien over Essen, over Berlijn.

Het is alles niet gebeurd

Wij hebben 't niet gedaan. Waarom niet? Omdat niet wij 't willen zijn, omdat niet wij het mogen zijn die dezen oorlog zijn karakter verleenen. Zijn karakter van imbeciele verwoesting. Zijn karakter van verwildering, terreur, delirium en paniek. Zijn karakter van wereldondergang. Zijn karakter van bestiaalste der bestialiteiten. Wij wenschen deze verantwoordelijkheid niet te dragen. Wij weigeren haar. Met afschuw wijzen we haar terug. Niets is gemakkelijker dan barbaarsch te zijn. Een stad plat te schieten ligt in 't bereik van elken vlegel die kanonnen heeft. Verwacht een dergelijke methode niet van ons. Waan zelfs geen seconde dat wij u een voorwendsel zullen verschaffen, een excuus voor euveldaden van woestelingen. Wij zijn menschen. Wij zijn de vertegenwoordigers en de bewaarders eener civilisatie die de menschheid verrijkt heeft met een ideaal en met een hart. Wij willen u een voorbeeld geven. Er is geen zaak op aarde die millioenen dooden waard is, de ruïnen van Europa en zijn wanhoop. Tot afgrijselijkheden zullen wij nimmer den eersten stap doen. Wij hebben charge d'âmes. Wij moeten rekenschap afleggen, al was 't maar voor ons eigen geweten.

Geen zwakheid, maar kracht

Niet wij zullen de onderwereldsche machten aanroepen en niet wij zullen de duivelen loslaten. Interpreteer deze gezindheden evenwel niet verkeerd, Messieurs les Allemands. Zij komen niet voort uit onze zwakheid maar uit onze kracht. Zij vertolken geen wankeling doch onwrikbaarheid. Meen geen oogenblik dat wij niet vechten willen wanneer wij onze soldaten terughalen tot onze grens. Meen niet dat wij ervoor bedanken, zooals uwe Radio beweert, om te sneuvelen ten bate en in de plaats van Engeland. Abuis. Trek peen voorbarige conclusies uit de twee oude lichtingen die wij naar huis gezonden hebben. Nogmaals abuis. Wij roepen elke week nieuwe recruten op. Wij exerceeren de Poolsche en Tsjechische emigranten, de buitenlandsche vrijwilligers. Alom bouwen wij nieuwe fabrieken en arsenalen.

Vechten tot het einde

Wij zullen vechten; vechten tot het einde. Maar zoolang 't in ons vermogen ligt willen wij vechten op onze manier, volgens onze opvattingen. Geen schuld hebbend aan de oorzaak van den oorlog, hem aanvaardend als noodlot, willen wij ook geen schuld dragen aan zijn verloop, zijn ontwikkeling, zijn gevolgen. Aan u de keuze. Ten eerste of hij voortgezet zal worden. Ten tweede hoe. Aan u de keuze van zijn stijl, zijn tempo, zijn kleur, zijn wonden, zijn kreten, zijn gejammer, zijn verschrikking. Op alles echter hebben wij ons voorbereid. Wij kunnen betalen met gelijke munt. Verrassingen, overrompelingen zijn buitengesloten. Overal houden wij de wacht met den vinger aan den trekker van 't geweer. Voor een onbepaalden tijd. Even lang desnoods als de Trojaansche oorlog geduurd heeft. Maar zie wat wij gemaakt hebben van Straatsburg en zijn Kathedraal, op welker trans de jonge Goethe het duizelen ging afleeren. Straatsburg is gebombardeerd in 1870, evenals het uitgehongerde Parijs. In 1939 staat Straatsburg leeg. Levend en leeg als een ongedeerd Pompeji in een blauwen maannacht. Slechts enkele bewakers kruisen door de stille straten. De stad en de andere verlaten steden langs het front drukken onzen wensch uit. Wij willen haar ongehavend teruggeven aan haar vertrokken bewoners. Als de oorlog afgeloopen is moeten zij haar onveranderd wedervinden, alsof zij terugkwamen van een reis. Zoo is onze wil, onze wet. En wee wie haar overtreedt. Er zijn erger représailles dan de verwoesting eener Kathedraal en het bombardement van weerlooze bevolkingen.

Dat schijnt mij de zin van den terugtocht der Franschen. Met een variant op de legendaire woorden waarmee de Slag van Fontenoy begon, zeggen zij: Messieurs les Allemands, tirez les premiers.

[verschenen: 15 november 1939]