Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Bij de poorten der hel door Hugo Reynst

Ondanks overrompeling en invasie, ondanks inferioriteit van bewapening en versterking, ondanks verpletterende industrieele verliezen, hebben de Franschen den oorlog van 1914 gewonnen... en thans zijn zij paraat.

Parijs, 12 Oct. [1939]

De periode waarin volgens een curieuzen speel-term welke uit de middeleeuwen moet stammen (‘faire Charlemagne’) Hitler geprobeerd heeft te doen als Karel de Groote, die er vandoor ging toen hij de heele winst binnen had, deze altijd ietwat katterige periode is gesloten. De medespelers, waarschijnlijk omdat zij vonden dat er te veel valsche kaarten gebruikt waren, hebben hem verhinderd uit te knijpen als de Keizer met den bloeienden baard, die zijn graf heeft te Aken en een standbeeld te Parijs, beiden voorloopig onder de zandzakken.

De vergelijking overigens is totnutoe niet heelemaal juist, daar Charlemagne werkelijk stierf op het hoogtepunt zijner macht en 't speeltooneel verliet met de gansche kas, terwijl Hitler nog niet dood is en steeds nog, naar zijn vromen wensch, het leven kan eindigen als kunstenaar. Dat ware verreweg het beste geweest, voor hem en voor iedereen. Bij de partij die begint, valt niets te winnen, voor hem niets en voor niemand. Niets dan de dood in den pot. Zooals hij zelf zegt zal er na den uitslag weer een grens liggen tusschen Duitschland en Frankrijk, maar aan weerszijden zal zij loopen tusschen de puinhoopen. Dit is zonder twijfel een perspectief dat geen enkelen Franschman enthousiasmeert, en zelfs Hitler kent zich vermoedelijk als architect niet talent genoeg toe om een equivalent te bouwen der Kathedraal van Straatsburg, de stad welke hij dreigt te bombardeeren wanneer Karlsruhe gebombardeerd mocht worden.

De macht in handen van jongens

Maar hij mag wenschen wat hij wil, zijn partners eischen revanche. Zij hebben het vaste voornemen om van hem al het gewonnene terug te winnen. Zij weten even goed als hij wat dat kosten kan wanneer men aan beide kanten een beetje koppig is en een beetje doortastend. Dat zal niet mankeeren. De moderne oorlogvoerders vertrouwen bommen van vijf honderd, van duizend kilo toe aan jongens van twintig jaar. Met de geniaalste hersens en de vernuftigste instrumenten kunnen zij niet precies uitrekenen waar die vliegende vulkanen zullen barsten. Een druk op den knop, of een greep naar een hefboom en enkele seconden later ligt een eeuwenoud monument in puin. Zij behoeven niet eens te zeggen als de kinderen: ‘ik heb het niet expres gedaan’. En 't zal niet baten te antwoorden: ‘dat moest er nog bijkomen’. Wat zal dat helpen? We zien volkomen in, dat onmetelijke ongelukken in een klein hoekje zullen schuilen. In de nietige rekenfout van jonge knapen die in een razende vliegmachine een hefboom verzetten. Tot overmaat van ramp kunnen zij nihilisten zijn, vandalen, futuristen, maar dat is niet eens noodig.

Nooit lag gigantisch sloopingswerk zoo gemakkelijk en zoo verleidelijk in 't bereik van moedwillige, onmondige, nauwelijks de kinderschoenen ontwassen deugnieten. Zooals zij vroeger ruitjes gingen tikken, zoo kunnen zij vandaag een kathedraal verwoesten, instantané, als een snapshot.

Millioenen dooden...

Met hetzelfde gemak en in dezelfde kortste keeren wanneer ze bij duizenden worden losgelaten als postduiven op een feest, met de onschuldige, onbewuste wreedheid die kinderen dikwijls eigen is, en klaar om tranen te storten wanneer zij zich rekenschap geven, zullen deze engelen des verderfs, pas van de schoolbanken millioenen dooden maken. Millioenen dooden... Het cijfer, noodzakelijkerwijze een beetje vaag, is van Hitler. Maar het staat geschreven, Mektoeb zooals de Arabieren zeggen. Het stond al geschreven, in de sterren die de lichten der vliegmachines teekenden aan den nachtelijken hemel toen de sluizen van den vuurvloed nog niet geopend waren. Zonderling is het, huiveringwekkend vreemd, dat heel dit verwoestingswerk geordend en verordend kon worden door iemand die het verlangen in zich droeg van kunstenaar te zijn, dit is schepper.

Winsten zullen nimmer opwegen tegen verliezen

En ik herhaal het: deze vooruitzichten verheugen geen enkelen Franschman. Het is te zonneklaar duidelijk voor hem dat nimmer de winsten zullen opwegen tegen de verliezen. In de verste verte niet. Als er woorden waren die de gevoelens konden uitdrukken welke men ondergaat bij de opsomming van wat hij waagt door de orderneming van een verschrikkelijk en belangeloos avontuur, dan zou men ze moeten spreken tot den Franschman die zulke vooruitzichten onvervaard aanvaardt, onwankelbaar tegemoet schrijdt. Hij heeft alles gewogen, het voor en het tegen. Hij weet dat er veel meer kathedralen staan in Frankrijk dan in Duitschland. Hij weet van hoe weinig waarde en beteekenis het is wat in de plaats gesteld zal worden van al de versteende schoonheid en gedachte welke men gaat vernietigen Hij heeft gezocht naar een uitkomst. Maar hij zag geen uitkomst. Want er is geen andere uitkomst dan oorlog en strijd wanneer de vrede slechts verkregen kan worden door de toekomst der wereld in handen te geven van menschen die de bestemming van den mensch beschouwen onder denzelfden gezichtshoek als een Nebukadnezar, de kolos met de leemen voeten.

En al zou er van Europa niet méér overblijven na den strijd dan wat er rest van het antieke Griekenland, niet meer dan ruïnen om op te jammeren, er zijn oogenblikken en omstandigheden waarin een vrij man die begrijpt wat hij verdedigt en wat hij afweert, niet terug kan. In 't aangezicht des doods wordt zijn verantwoordelijkheidsbesef nog dwingender en klaarder.

Bij dat al, hoe jammerlijk het ook is, mag men over den afloop gerust zijn nu de worsteling aanvangt. Geen enkele oorlog lijkt op een vorigen oorlog. Die van 1939 onderscheidt zich zoo grondig, in zijn begin althans, van dien van 1914, dat niemand zijn herinneringen terugvindt, noch de allure waarvan hij zich verbeeldde een soort van copie te zien.

Een vergelijking

Men mag zich daarover verbazen, men mag er ongeduldig van worden, maar het feit op zichzelf houdt niets in wat men ongunstig kon duiden voor Frankrijk. Integendeel. Alle opzichten waarin 1939 verschilt van 1914 zijn bemoedigend. Toen de Duitschers in 1914 hun troepen door Luxemburg en België wierpen, begon Frankrijk nauwelijks te mobiliseeren. In 1939 is de mobilisatie en de concentratie der Fransche legers, uitgevoerd met de volmaaktste orde, voltooid en wachten zij paraat den schok.

Toen de oorlog van 1914 even oud was als die van 1939 had Frankrijk den Slag aan de Marne gewonnen. Doch tien van zijn rijkste departementen vielen in handen van den vijand en bleven tot het einde van den krijg in zijn macht. De Franschen hadden het hoofd te bieden aan alle calamiteiten van een onverhoedschen inval en van een overhaasten terugtocht. Zij verloren door de invasie 81% van hun staal-productie, 75% van hun steenkolen, 94% van hun wol, 75% van hun suiker. Deze tien provincies, haar reserves, haar enorme mogelijkheden zijn in 1939 beveiligd door sterke fortificaties en een leger gereed tot den opmarsch.

In 1914 moest de Slag aan de Marne stopgezet worden wegens gebrek aan munitie. In 1939 zijn de Fransche troepen bijna onuitputtelijk voorzien van schietvoorraad voor alle wapenen. In 1914 hadden de Franschen geen zware artillerie behalve marine-kanonnen en enkele batterijen van 150. Eerst in 1916 kon Joffre hopen de Duitschers op dit gebied te evenaren. In 1939 bezitten de Franschen een overvloedig geschut van de zwaarste kalibers. In 1914 hadden de Duitsche legers hun toppunt van voortreffelijkheid en volmaking bereikt. Wat zij in 1939 waard zijn, is nog onbekend. Maar de Franschen beschikken over vijf millioen man, uitstekend geoefende en volledig geëquipeerde reservisten die zij in 1914 slechts virtueel hadden, in principe en op papier.

De uitslag

Ondanks de factoren van overrompeling, invasie, paniek, ondanks inferioriteit van bewapening, inferioriteit van aantal, inferioriteit van versterkingen (het onneembare Verdun was een gedeclasseerde vesting), ondanks verpletterende economische en industrieele verliezen, hebben de Franschen den oorlog van 1914 gewonnen. Zonder op de gebeurtenissen vooruit te willen loopen en zelfs rekening houdend met een mogelijke verdubbeling, verdriedubbeling der tegenstanders, kan men uit de precedenten van 1914, uit een vergelijking tusschen 1914 en 1939 gegevens afleiden waarop met zekerheid gebouwd kan worden. Want wat moreel betreft, dapperheid, uithoudingsvermogen, initiatief en krijgskunst bleef Frankrijk van 1939 gelijk aan het Frankrijk van 1914.

[verschenen: 28 oktober 1939]