Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Het doel en de middelen

Het is onbegrijpelijk dat de Duitschers een kleine nuttelooze slagvloot hebben gebouwd in plaats van een 500-tal duikbooten die het geheele scheepvaartverkeer der geallieerden hadden kunnen stilleggen.

Parijs, 28 Sept. [1939]

Het is een zeevaarder die mij het meest te denken heeft gegeven over de fundamenteele omstandigheden en haar onontkomelijke consequenties, waaronder de oorlog begonnen is.

‘Toen de strijd uitbrak, zei hij me op een ronden optimistischen toon, hadden de Franschen twee-en-vijftig schepen op den Atlantischen Oceaan. Alle zijn behouden de haven hunner bestemming binnengeloopen. Men zou waarachtig zweren, dat de Duitschers nooit serieus het idee oorlog en het feit oorlog in overweging hebben genomen, ondanks de negentig milliard mark voor rekening aan wapentuig van hun Führer-Generalissimus.’

Wat mogelijk geweest zou zijn

‘Hoe dat zoo?’ vroeg ik, een beetje verwonderd over de boutade, die mij na de bliksemsnelle vermorzeling van Polen even onjuist als misplaatst leek. ‘Hoe dat zoo?’ antwoordde hij met joviale grimmigheid. ‘Vraagt u dat nog? Wel! Als die negentig milliard, een som om van te duizelen, maar die ongeveer exact moet zijn, als die kolossale negentig milliard nuttig, oordeelkundig besteed waren geworden, dan was er van die 52 Fransche booten geen enkel drijvend gebleven. Allen waren naar den kelder gegaan. En natuurlijk ook de vier of vijf maal zooveel Engelsche schepen die op 't moment dat Henderson zijn koffers pakte ongewapend en zonder argwaan over 't water zwalkten. Er valt geen seconde aan te twijfelen dat de Duitschers van den eersten dag een totalen, rücksichtslosen duikboot-oorlog hebben willen voeren. Zij hebben 't duidelijk laten merken. Zij hebben getorpedeerd wat zij konden, links en rechts. Stel u nu even voor hoe de situatie geweest zou zijn wanneer de Duitschers niet over tachtig duikbooten en duikbootjes beschikt hadden maar over drie honderd, om in 't kader te blijven van het gemakkelijk realiseerbare, of vijf honderd, een cijfer dat niet onmogelijk is, en alleen overdreven lijkt omdat wij niet eraan gewoon zijn. Per slot zou zulk een duikboot-vloot slechts viermaal talrijker zijn dan de Fransche, een proportie die nog niets buitensporigs heeft, en alleen getuigen zou van een zekere tendentie, van een zekere tactiek der Duitsche admiraliteit.

De gevolgen

Ga even na wat het gevolg geweest zou zijn van het plotseling uitzwermen van vijf honderd, of zelfs maar van drie honderd Duitsche onderzeeërs. Zij zouden zeker niet verhinderd hebben dat twee duizend Duitsche koopvaardijschepen van de Oceanen verdwenen. Maar ook alle Fransche en Engelsche handelsvaartuigen zouden van de zeeën zijn weggevaagd. Want als tachtig onderzeeërs gedurende één maand ongeveer 150.000 ton in den grond boren (een belachelijk laag cijfer overigens vergeleken bij de kritieke maanden van 1917 en buiten verhouding tot de gebruikte middelen) dan mag men ramen dat vijf honderd duikbooten minstens één millioen ton naar den kelder hadden gejaagd. Zouden de verliezen, die voor de beschikbare 80 duikbooten enorm zwaar waren volgens de opgaven van Chamberlain (10%), bijna onherstelbaar, en volstrekt onevenredig aan het bereikte effect, zouden die verliezen percentsgewijs even zwaar geweest zijn voor een vloot van vijf honderd onderzeeërs? Dat is lang niet zeker. Dat staat absoluut niet vast. Verhoogde bedreiging bemoeilijkt den afweer.

Hetgeen echter nog veel minder vaststaat is de houding welke Engeland en Frankrijk zouden aangenomen hebben na de verplettering van Polen, wanneer de terreur ter zee vanaf den eersten dag even doeltreffend georganiseerd ware gebleken als de terreur te land en in de lucht.

Vreemd

De zet is mislukt en de kans voor altijd verkeken. Maar als uit een ongehoord en onverhoopt geluk, beduidt voor de geallieerden, het geval wordt nog oneindig merkwaardiger wanneer men het bekijkt vanuit den gezichtshoek der Duitsche politiek en Duitsche mentaliteit.

Waarom hebben de Duitschers die niet bang zijn voor uitdagingen, zich beperkt tot een kleine, nauwelijks noemenswaardige duikboot-vloot? Zij vielen klaarblijkelijk in dezelfde fout als Von Tirpitz. Zij leerden niets van 1914. Een strijd, waarbij alles op 't spel staat, bonden zij aan met volslagen onvoldoende middelen.

Dat is vreemd van menschen die grootscheeps plegen te concipieeren, grandioos, pyramidaal, en die zeilen tegen alle klippen op. Maar nog vreemder wordt de zaak, wanneer men ziet wat zij gebouwd hebben in plaats van de ontbrekende duikbooten. Toen zij hun super-bewapening begonnen, welke negentig milliard kostte, en die correspondeerde met een plan van internationale actie, kenden zij tennaastenbij, misschien zelfs op den dag af, het jaar waarin een acute crisis zou optreden in de buitenlandsche relaties, met aanzienlijk meer kans op oorlog dan op vrede. Onder die super-bewapening behoorde ook een escador slagkruisers en ijnie-schepen. En als de Franschen of Engelschen niet konden weten of die booten tijdig gereed zouden zijn voor de oorlogstooneelen, want zij kenden dag noch uur, de Duitschers daarentegen bezaten alle noodige gegevens, zij konden hun vlootbouw regelen naar hun politiek, of hun politiek naar hun vlootbouw. Welnu, op den fatalen datum, op den datum dien zijzelf uitkozen, ongedwongen, uit vrijen wil, was een belangrijk deel der op stapel gezette oorlogsbodems verre van klaar.

Slagvloot voor niets gebouwd

Niet echter alleen uit een oogpunt van datum is die slagvlootbouw merkwaardig incohaerent, slecht overlegd, maar meer nog uit een oogpunt van ten-nutte-making. Zelfs voltooid immers had die vloot zich niet met een minimum garantie van succes kunnen verdedigen tegen Frankrijk alleen. Wat wil zij dan onvoltooid uitrichten tegen de verbonden vloten van Frankrijk en Engeland?

De vloot van Wilhelm II had in 1914 nog een aannemelijke kans. De vloot van den Führer-Generalissimus had reeds toen zij op stapel gezet werd geen andere werkingssfeer dan haar schuilplaats achter mijn-velden of redelooze, tot mislukking gedoemde uitvallen. Voorbestemd zijnde om geblokkeerd te worden, behoefde zij niet eens te bestaan en werd gebouwd voor niets. Zij zal geen enkel Duitsch handelsschip uit de gevangenis der neutrale havens bevrijden. Terwijl de geallieerde koopvaardij booten reeds in beschermde konvooien varen, kan zij er zelfs niet aan denken om het Fransch-Engelsche zeeverkeer te bestoken. Maar bij de politiek welke Duitschland sedert drie jaren voert had ieder matroos dit resultaat op zijn vingers kunnen uittellen. Hoe is 't verklaarbaar dat die onnoozele berekening van tijd en macht aan de Duitsche leiders ontsnapte na de lessen, van 1917? Vanaf het uur dat zij besloten tot vermetelheid, tot roekeloos aanvaard risico, tot va banque, tot quitte ou double, tot alles of niets, hadden zij de constructie van alle groote schepen resoluut moeten stopzetten en den bouw der duikbooten, groote en kleine, even resoluut moeten vertiendubbelen.

Steen van het hart

Zij hebben 't niet gedaan en de gelegenheid, die drie jaren gewenkt heeft, is voorbij. Zonderling verzuim! Het is waar dat men niet aan alles kan denken. Maar onder wat zij vergaten is deze vergetelheid haast providentieel. Zij is ondoorgrondelijk. Wat zouden de Franschen en Engelschen hebben kunnen aanvangen wanneer vanaf den eersten dag vijf honderd Duitsche onderzeeërs gewoed hadden op den Atlantischen Oceaan?’

Aldus mijn zeevaarder. Ik bemerkte, met den terugslag van ontsteltenis die men voelen kan onder de herinnering van een voorbij gevaar, dat eveneens op zee het oog een wijle onrustig en ongerust gespied had naar een raadselachtigen en geduchten horizon. Ook deze steen is van 't hart. De Fransch-Engelsche geallieerden beginnen den oorlog onder drie gunstige opzichten: De Fransche mobilisatie is niet uitéén-gebombardeerd, er werden geen nieuwe wapenen uitgevonden en er zijn geen vijf honderd Duitsche duikbooten. Drie gunstige opzichten, dat is reeds veel. Wij zullen er naar alle waarschijnlijkheid weldra een vierde aan kunnen toevoegen: de onverwachte superioriteit der Fransche luchtvaart.

[verschenen: 20 oktober 1939]