Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Het nieuwe wachtwoord

‘On les aura’ zeide de Franschman in 1914 - ‘il faut en finir’ luidt thans het wachtwoord, dat zal gelden tot de overwinning.

Parijs, [ca. 12] September [1939]

Alsof de eigenlijke beslissing, ondanks de opening der vijandelijkheden nog niet gevallen is, alsof de Nornen die Hitler's draad spinnen niet gezongen hadden, in den bleeken dageraad van één September: ‘Hij brak’, alsof er nog niets gebeurd is, alsof er nog iets veranderen kan, alsof er een hooger beroep bestaat op de besluiten van het fatum en het gevelde vonnis, zoo doorkruisen nog elken avond verlokkende, vleiende, fleemende, ja flikflooiende, meestal gluipend zoeterige, soms valschaardig dreigende stemmen, den wijden aether.

Franschen mogen luisteren

Zij komen uit München, Stuttgart, Frankfort en Rome. Zij spreken Fransch. Het Fransch van iemand die geen Franschman is, wat men hooren kan aan kleine nuances in den woorden-keus, maar die lang genoeg in Frankrijk vertoefde om af en toe zijn monoloog te kunnen spekken met malsche, smakelijke volksuitdrukkingen waardoor hij contact meent te maken en afstanden te overbruggen. En de hemel zij dank, de Franschen hebben een muggeziftende censuur die niets doorlaat wat even buiten de schreef gaat. Zij moeten zich schikken in een hoop bekrimpingen die draconisch lijken en overbodig (langen tijd b.v. zijn er 's avonds geen theaters en bioscopen geweest), maar zij mogen tenminste voortgaan met te luisteren naar de buitenlandsche radio. Zij riskeeren geen gevangenisstraf, noch de bijl van den beul zooals in Duitschland waar het luisteren een halsmisdaad kan worden, zij riskeeren zelfs niet de confiscatie van hun post wanneer zij zich inschakelen op een ‘vijandelijken’ zender. Zij gaan volstrekt niet accoord met veldmaarschalk Goering die gisteren verklaarde het luisteren verboden te hebben omdat het eerloos en onteerend is voor een volk als het Duitsche om zijn ooren te leenen aan den laster van den tegenstander. Zij amuseeren zich danig met zulke uitleggingen, zich verheugend dat het Fransche gouvernement geen toevlucht behoeft te zoeken in dergelijke verwikkelde, hoogdravende uitvluchten.

De regeering van Frankrijk stelde vertrouwen in den critischen geest, in de kwaliteit van het moreel harer onderdanen en liet den aether vrij, zonder grenzen van prikkeldraad, zonder cipiers, zonder beulsknechten, zonder verklikkers.

Men is beleefd

Zoo namen wij, als 't ons belieft, 's avonds te negen uur en te kwart over twaalf een der zenders. waar iemand zich een sirene waant, niet de schrik-sirene van het alarm, maar de lok-sirene voor welke Ulysses zich aan den mast liet binden na de ooren zijner matrozen toegestopt te hebben met was. En waarlijk, wij verliezen onzen tijd niet. Men vloeit daar over van voorkomendheid, men is er vol beleefdheid, fijngevoeligheid, kieschheid, en keurige bescheidenheid. Men polemiseert er alleen tegen de verraderlijke Engelschen, tegen de laaghartige Polen en hun laffe regeerders die de biezen pakken nadat zij hun volk in 't ongeluk stortten. Niet de flauwste toespeling bij den beminnelijken speaker op het jammerlijke lot van Schussnigg, maar het is duidelijk dat de ‘onmenschelijke’ bewindvoerders van Warschau kordater en verstandiger gehandeld zouden hebben door zich aan te melden bij den Führer-Generalissimus.

Voor de Franschen niets dan lof

Voor de Fransehen echter niets dan lof, complimenten, sympathie en respect. Zij moeten zich niet laten inpraten dat de Duitschers kwade bedoelingen jegens hen hebben. Pure verzinsels en leugen. De Duitschers vragen den Franschen niets. Hoe zou dat in hun hersens kunnen opkomen na zooveel loyale beloften en verzekeringen? Zij denken er niet eens aan. De Duitschers zijn ware vrienden, die betreuren dat de Franschen zich lieten koppelen aan het huichelachtige Engeland, om te vechten voor de vuige belangen der City. Tegen den wil, tegen de gevoelens overigens van het Fransche volk. En met een gezicht dat van staal moet zijn en uitgestreken alsof het van den mangel komt vertelt de speaker dat de soldaten der Ligne Maginot bordjes uithangen met het opschrift: ‘Schiet niet op ons.’ Hier kunnen wij voor den eersten keer even lachen, want er is eindelijk nieuws in 't Westen. Bij den slag van Fontenoy (dien zij wonnen) maakten de Franschen zich beroemd door hun tegenstanders op te monteren met de kranige uitnoodiging: ‘Tirez les premiers, Messieurs les Anglais.’ Men moet psycholoog zijn als een Duitscher om te meenen dat men Franschen kan lijmen door hen af te schilderen als benauwd voor hun hachje.

Ongeloof

Wanneer de speech ten einde is schudt de Franschman het hoofd en zegt: ‘Er ontbreekt niets aan, behalve dit eene: dat men die lieden niet meer gelooven kan. Zij hebben blijkbaar nog niet gerealiseerd wat dat beduidt, anders zouden zij zich de moeite sparen. Iemand niet meer te kunnen gelooven, genoodzaakt te zijn elk zijner woorden te wantrouwen, is er grooter en dramatischer tragedie denkbaar tusschen de volken? Wij hebben tientallen malen lange uittreksels van Hitler's redevoeringen doen afdraaien op gramofoonplaten en uitgezonden over Duitschland. Zij zijn geen jaar oud. Zij dateeren van 26 September 1938 en 30 Januari 1939. Zij wekten daverende applaudissementen en stormende Sieghelis. Vandaag moet hij zijn beklagenswaardige onderdanen verbieden ernaar te luisteren.

Wij hebben niets anders te annonceeren dan: ‘Der Führer spricht’ en de plaat te doen draaien om het laatste geloof, het laatste vertrouwen te voelen wankelen, om zelfs het geloof aan de mogelijkheid van gelooven, om vertrouwen op een ziertje vertrouwen, in den kiem uit te roeien.

Met de vlammendste accenten getuigt hij tegen zichzelf en klaagt zich aan. Want wat hij op 't oogenblik belooft aan de Franschen, beloofde hij geen jaar geleden aan Praag, aan de Polen, in de plechtigste, overtuigendste termen, en hij schond zijn beloften, hij brak zijn woord, zijn eed. Niets kan dezen twijfel voortaan uitrukken of verdooven en het is die ongeneesbare, onafschuifbare twijfel welke het leven der volken vergiftigt met zijn venijn.

Onheelbare wonde

Niets is pijnlijker, niets is onheelbaarder dan een geschokt vertrouwen, een verbrijzeld geloof. Geen enkele rehabilitatie is hier denkbaar. Er zijn ontgoochelingen waarvoor geen vergiffenis bestaat. Er zijn decepties die men nooit te boven komt omdat men ze nimmer vergeten kan. Niets meer te kunnen gelooven, elken vasten grond te moeten missen, is een van zulke teleurstellingen, die dieper wonden dan vijandschap, die breeder klooven graven dan alle haat. Wij hooren nog de eerlijke stem van Chamberlain, die bij zijn terugkeer uit München, waar hij een bloempje dacht te plukken tusschen de brandnetels, zei: ‘Vrienden, ik breng u voor twintig jaren vrede.’ Die beloofde en bedrogen hoop, heden voor de derde maal moedwillig, baldadig vermorzeld, is geen jaar oud. Neen, dat kan niet duren. Op zulke waggelende grondvesten kan niets gebouwd worden, zelfs geen schijn van internationaal leven. Daar moet een eind aan komen, koste wat koste. Il faut en finir. Geen mensch kan ademhalen in die bedorven atmosfeer. De wereld snakt naar zuivere lucht. Liever alles dan de wanhoop van niets meer te kunnen gelooven.

Aldus antwoorden de Franschen op de voorspiegelingen van München, Stuttgart, Frankfort en Rome. In 1914 had Frankrijk het wachtwoord: ‘On les aura.’ In 1939 luidt het Fransche wachtwoord ‘II faut en finir.’ En het zal gelden tot de overwinning.

[verschenen: 1 november 1939]