Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Britsche vliegtuigen boven Parijs

Symbool van de geestelijke zoowel als mechanische samensmelting van twee mogendheden, die de wacht rond de wereld hebben betrokken.

Parijs, 27 Juli [1939]

Voor de derde maal gisteren hebben escaders van Engelsche oorlogsvliegtuigen Frankrijk doorkruist doch het was de eerste keer dat zij vlogen over Parijs. Midden in den morgen kwamen zij uit het Zuidwesten aanzweven in gesloten formaties en op een hoogte van ongeveer zeven honderd meter.

Het weer was winderig en ongedurig, met vlagen van storm en dikke, onweersachtige regenhoozen. Zoodra de buien ophielden had de lucht een ijlheid die de dingen dichterbij bracht alsof achter de zware wolkenschermen een regisseur telkens een stuk horizon naar voren schoof, en het uitzicht was prachtig, maar toch geloof ik niet dat een Fransch commandant bij zulke grillige weersgesteldheden een vloot van 240 machines, bemand met meer dan duizend piloten manschappen, naar buiten geriskeerd zou hebben en boven een stad die de cirkelvormige uitgestrektheid heeft van Parijs en zijn voorsteden, waar in een straal van vijftien kilometer niet de geringste plaats is voor noodlandingen. Men beleefde dat tenminste nog nimmer. Om dergelijke kunsttoeren aan te durven en uit te voeren zonder eenige kink in de kabels moet men buitengewoon zeker zijn van het materiaal, het personeel en tallooze bijna onvoorzienbare mechanische wisselvalligheden, waarbij elke hapering duur te staan kan komen boven een overbevolkte agglomeratie als de Parijsche heuvelkom.

De invloed vanaf het plateau van Montmartre

Toevallig, want niemand was ingelicht, zag ik vanaf het plateau van Montmartre, waar men een belvedère heeft zooals er waarschijnlijk alleen te Rome een bestaat, een gedeelte der Britsche bombardeerders aanvliegen uit het lage, labyrinthische stadsdal dat beneden ligt uitgespreid als een ontzaglijke kaart in relief. Het waren de Blenheims en de Wellingtons, beide twee-motorig. En natuurlijk, in zuiver geteekende geometrische figuren als deze groepen, op zoo kleine hoogte, zal geen enkele vloot een werkelijken aanval ondernemen. Zij zou in de kortste keeren en op grooten afstand van haar doelwit worden neergehaald. Maar niettemin moest ik denken aan een Duitschen roman, die een paar jaren voordat Hitler aan 't bewind kwam gedrukt werd en waarvan de Fransche vertaling eenige sensatie maakte omdat zij getiteld was ‘Parijs zal verwoest worden in 1936’. In dit boek waren het eveneens Engelsche luchtvaarders die in de vroegte van een zonnigen morgen bij overrompeling aan den Parijschen horizon verschenen, de stad in brand schoten en uitmoordden, na de Fransche luchtvloot vernietigd te hebben en op de vlucht gedreven.

Herinneringen...

Men kon omstreeks 1931, '32 nog zulke fantasieën verzinnen zonder in strijd te raken met het minimum geloofwaardigheid dat de lezer eischen mag van een schrijver. Ware zijn suppositie onaannemelijk geweest dan zou de auteur ze niet gevormd hebben, want hij had de keuze tusschen verschillende. En het indrukwekkende tafereel dat wij hier onder grauwe wolken zagen voorbijglijden, een geduchte buitenlandsche luchtvloot stevenend over de Fransche hoofdstad, riep niet alleen herinneringen op aan de funeste dwalingen die, tot ons aller ongeluk, een tijd lang de relaties vertroebeld hebben tusschen Engeland en Frankrijk. (‘Onze groote fout is, bekende onlangs een Britsch diplomaat, dat wij na den oorlog de Duitschers voor Franschen en de Franschen voor Duitschers gehouden hebben.’) Maar het beeld dat zich tegen de bleeke luchten ontrolde als op onmetelijk bioscoopdoek, bombardeerders met Britsche cocardes, een onbekend motoren-geronk en ongewone machine-silhouettes in een Franschen hemel, dit ongedroomde schouwspel gaf vooral een pakkende synthese van de reusachtige, onverhoopte omkeeringen welke wij in en nietige tijdsspanning hebben bijgewoond en die geen astroloog of clairvoyant kort geleden gewaagd zou hebben te voorspellen.

Bewijs van vertrouwen

Het is geen alledaagsche teeken voorwaar, dat een mogendheid haar grondgebied zonder eenige restrictie openstelt voor een vreemde militaire luchtmacht. Het was de eerste maal inderdaad dat zulk een gebeurtenis gesignaleerd kon worden in een periode van vrede.

Zou men een treffender bewijs kunnen citeeren van de harmonie en het vertrouwen waarin de Franschen samenwerken met de Engelschen? De visionnaire wenschen van Kipling, te vroeg gestorven om ze verwezenlijkt te zien, gingen in vervulling. Samen, hand in hand, betrekken zij de wacht rondom de aarde. Reeds sprak Hore Belisha bij een zijner recente bezoeken van ‘onze Gamelin’, den Franschen bevelvoerder als vanzelfsprekend promoveerend tot het oppercommando der vereenigde legers. Reeds nam de Fransche marine tijdens het alarm van April de zeeverdediging van Gibraltar op zich, terwijl de Home Fleet voor een andere taak verdween in de nevels van den Oceaan en de Middellandsche Zee. Sindsdien prees een Engelsch minister, op dit terrein meestal karig met uitbundigen lof, de Fransche marine als ‘The best in the world, ship for ship’, en de Engelsche kranten, wat even zeldzaam is, drukten met instemming zijn getuigenis af. Reeds ligt de Atlantische divisie van admiraal Gensoul gereed om zich met de pantserschepen Dunkerque en Strasbourg, met de nieuwste kleine kruisers, met het snelste destroyer-smaldeel der wereld en twintig groote onderzeeërs onder de admiraliteitsvlag te scharen van de Hood, de Repulse of de Renown voor de bewaking der Noordelijke vaarwegen. Deze organische versmeltingen zijn gecompleteerd door de tochten der Britsche lucht-escaders over Frankrijk en de banden welke zij knoopen met het Fransche vliegwezen. Ook over dit wapen zal volgens de meeste waarschijnlijkheid een Engelschman den staf voeren.

Onzichtbare evolutie

Welk een evolutie, bijna onzichtbaar, wonderbaarlijk geleidelijk, zonder haperingen, binnen een tijdsduur van luttele maanden! Niet enkel evolutie in het mentale maar ook in het materieele. Van technisch standpunt zijn de Britsche manoeuvres boven Frankrijk even merkwaardig als van psychologisch. Al de bombardementsmachines die zonder incident en zonder tusschenlanding trajecten hebben afgelegd van 1300, 1500 en 2300 k.m., van een vliegveld in Engeland tot aan Marseille of tot aan Bordeaux, met een kruisvaart van meer dan 450 k.m. per uur, al die honderden toestellen, de Whitley's, de Hampden's, de Wellington's bestonden kort geleden slechts op papier. Hoeveel oefening, hoeveel volharding, hoeveel energie en hoeveel offers vergde het om met zooveel gemak en zooveel zelfbewuste zekerheid de stormen en de onweeren te kunnen trotseeren welke in alle regionen van den Franschen dampkring lagen opgestapeld: Want al worden de Russische vliegtuigen volgens Japansche telegrammen neergeschoten bij twintigtallen, het is niettemin een feit dat rondvluchten in zulke compacte gelederen totnutoe in onverschillig welk deel van de wereld tot de schaarsche uitzonderingen behoorden, zelfs bij de Amerikanen.

Geen provocatie wel een waarschuwing

Dergelijke exercities met onbekende bestemming (pas na het opstijgen openen de piloten de verzegelde enveloppe welke de orders bevat) en boven onbekend gebied (waar zij achtervolgd werden door Fransche jagers) zijn van onwaardeerbaar nut voor de twee verbonden luchtmachten. Zij dienen beiden in gelijke mate daar zij in den hoogsten graad de realiteit benaderen van de atmosferische strategie. Terwijl de Franschen zich defensief oefenen, oefenen de Engelschen zich offensief. Aan de hypothetische tegenstanders echter zullen zij nog meer te overwegen geven, vooral wijl zij slaagden. Maar wanneer het normaal is dat zij bij de toekomstige wederpartij misschien nog grooter verbazing dan ergernis veroorzaakt hebben, het is daarentegen te gemakkelijk en te onjuist om de Britsche lucht-verkenningen als provocatie te brandmerken, gelijk de Duitschers en Italianen gedaan hebben. Ja, zij zijn een provocatie in zooverre de verschijning der Engelsche machines door ongewenschte omstandigheden werden geprovoceerd, als 't ware uit den grond gestampt. Doch zij zijn geen uitdaging. Nimmer zullen zij zonder tragischen noodzaak de Fransche landgrenzen overschrijden. Zij zijn een simpele tot-de-orde-roeping. Zij brengen nieuwe werkelijkheden tot besef en begrip, werkelijkheden die wellicht onvermoed waren maar waarvan het nuttig is dat men ze nergens uit het oog verliest.

[verschenen: 8 augustus 1939]