Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Dreigende ontvolking van Frankrijk

Zal het in het jaar 2000 een zieltogend mogendheidje van grijsaards zijn?
Totalitairen speculeeren erop.
Daladier begrijpt het gevaar.
Er komen decreten om het euvel te bestrijden.

Parijs, 22 Juni 1939

Onder de zware zorgen en verantwoordelijkheden welke Daladier op zijn schouders laadde toen hij zich belastte met de restauratie van Frankrijk bevond zich ook de ontvolking van zijn vaderland.

Historisch gevormd, en de geschiedenis der wereld voor zoover ze geschreven staat samenvattend in een note-dop, raakte de moderne Europeeër vertrouwd met de verdwijning van naties en dominaties. Hij heeft de Grieksche cultuur als 't ware onder eigen oogen zien wegsterven. Hij zag de instorting en de opruiming van het Romeinsche Rijk, iets wat de tijdgenooten der Caesars zonder twijfel voor onmogelijk hielden en zich nauwelijks konden voorstellen.

Wij weten het van jongsaf

Wij, moderne hyper-bewusten, wij weten van jongsaf dat civilisaties vergankelijk zijn. Op school reeds leerden wij honderden eeuwen overzien als één moment. Onze schoolbanken waren uitzichttorens vanwaar wij neerblikten op tientallen machtige, bloeiende Staten die geen ander levend spoor achterlieten dan de enkele regels en cijfers waarin wij hun komen en gaan resumeerden.

Met een fabelachtig gemak herleidden wij duizend jaren uit het verleden tot minder dan een minuut van den tegenwoordigen tijd. En met dezelfde onvervaarde stelligheid schouwen wij vooruit, een reeks van jaren met hun oneindigheid van onvoorzienbare factoren en mogelijkheden naar believen herleidend tot een week of tot een dag. Het gevoel van wat Nietzsche definieerde als Der Wiederkehr des Gleichen laat ons nimmer los. Het regelt onze bewegingen als de begeleiding eener geheime muziek. Wat gebeurd is kan opnieuw gebeuren. Zoo werkt de eene staatsman om den opgang van zijn duizendjarig Rijk te bevorderen; de ander werkt om den ondergang van een eeuwenouden Staat te verhoeden.

Is Frankrijk in 2000 een zieltogend mogendheidje?

En allerwegen maakt iemand in het duister van zijn binnenste de berekening van omstandigheden welke hij persoonlijk niet zal bijwonen. Hij telt op de vingers na, de een met een grijns van leedvermaak, de ander met een groeve van kommer: ‘Wanneer 't zoo doorgaat (en waarom zou het rhythme veranderen? zal het niet eer verslimmeren dan verbeteren?) wanneer 't niveau noch stijgt noch lager zakt, dan heeft Frankrijk in 1942, dat is morgen, een geboortecijfer van 800.000. Het zal dalen tot 400.000 in 1955. Het zal niet meer dan 200.000 bedragen in 1975. Over vijf jaar, in 1944, en dat is overmorgen, zal het 100.000 bewoners verliezen per jaar. 200.000 over twintig jaar, 400.000 over veertig jaar. Over een halve eeuw zal zijn bevolking verminderd zijn met 12 millioen inwoners. Wat is een halve eeuw in den duur eener planeet? Wat zijn vijftig jaren gemeten met den maatstaf van Brahma of van een andere godheid? Want de mensch gegeten hebbend van den boom der kennis, leerde meten als de goden.

Hij ziet Frankrijk het jaar 2000 bereiken als een klein, bloedarm, amechtig, zieltogend mogendheid je van vroeg-oude grijsaards. Onderwijl voeren Duitschland en Italië hun inwoners-aantal op in hetselfde tempo of in steeds versnelde cadans.

Zij behoeven dus slechts een dagje te wachten. Zij kunnen den eind-uitslag verbeiden met volkomen zekerheid van succes. Op 't oogenblik zijn de Franschen nog gevreesd. Eén tegen drie zullen zij hun man staan en onversaagd het hoofd bieden. Maar één tegen tien? Al waren zij zonder uitzondering helden, zij zullen bezwijken onder de overmacht.

Lachende derden

Men hoort deze redeneering, men leest ze. Zij is courant, die koelbloedige speculatie op de geleidelijke uitsterving van een volk waaraan het menschdom, in 't verleden en tot het jongste heden, een menigte zijner kostbaarste, onmisbaarste schatten dankt. Waar men zou moeten handenwringen en tandenknarsen, als men ook maar 't geringste besef had van werkelijke waarden, waar men heelmiddelen zou moeten zoeken om zulk een noodlot af te wenden (zooals men sommige dieren-soorten verhindert uit te sterven) daar bespieden mededingers en jaloerschen met een onverholen optimisme de vorderingen der kwaal.

Een andere berekening

Er is echter nog een andere redeneering, minder courant en minder normaal, doch die wegens haar actualiteit en haar realisme niet mag worden verwaarloosd. ‘Een oorlog, zoo rekenen enkelen, kan ons tien millioen dooden kosten. Dat is geen bagatel, waar het menschen geldt en geen rundvee. Maar die oorlog zal ook minstens tien millioen dooden kosten aan den Franschen tegenstander. Hoe zal hij ze vervangen, gebroken in zijn veerkracht, kleinzeerig van moreel tegenover zulke leemten, met zijn deficit aan vitaliteit en met de handicap eener democratische regeering? Bij ons daarentegen, dictatorialen en totalitairen, methodisch en systematisch als wij alles weten te organiseeren, zelfs de geboorten, en desnoods zonder organisatie, uitsluitend steunend op ons dynamisme, op het overwicht van ons aantal, op onzen almachtigen, instinctieven levensdrang, wij zullen die gapingen aangevuld hebben in een ommezien. Zooals Napoleon zei na een bloedigen veldslag: ‘Een nacht van Parijs repareert dat. Overwonnenen of overwinnaars, de toekomst is ons. Want de Franschen zouden zelfs een overwinning niet meer overleven.’

Men trekke de les

Het verschrikkelijkste van zulke berekeningen is niet haar hartelooze onmenschelijkheid, maar haar machinale juistheid. Voor een land als Frankrijk waar de intelligentie na de beproevingen van 1914 reeds overhelde tot wanhoop aan de bestemming van den mensch, waar velen verzonken in twijfel, min of meer gelaten, min of meer gekweld in een ommuurd bestaan zonder horizon, zich afvragend ‘à quoi bon?’, voor een land als Frankrijk beteekenen dergelijke berekeningen een dubbel gevaar en een dubbelen plicht. Haar rechtstreeksche premissen moeten tot elken prijs verholpen worden in het binnenland. Men moet voor het buitenland iedere mogelijkheid verijdelen, zelfs een kans op mogelijkheid, dat speculaties van zulk allooi in overweging genomen kunnen worden.

Er komen decreten

Zoo wacht het Fransche volk niet zonder spanning op de reeds eenigen tijd aangekondigde regeerings-decreten welke aan het huisgezin een statuut zullen schenken om een euvel te bestrijden dat, ontaardend in een geesel, kan leiden tot een ramp. Er is ongeloofelijk veel, en in de kortste keeren, te herstellen, te reviseeren op elk gebied: moraal, psychologisch, fiscaal, juridisch, economisch, maatschappelijk, medicaal, kortom op ieder terrein van wetgeving. Maar de campagne welke de decreten inluidt is begonnen onder de gunstigste auspiciën. Er is niemand die niet het gewicht begrijpt en de dringende noodzaak van een wederopbloei der Fransche levenskrachten.

[verschenen: 6 juli 1939]