Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Sterven voor Dantzig

De Franschman is niet meer in een stemming om te capituleeren.

Parijs, 8 Mei 1939

Zelden heeft een regeeringsverklaring een zoo machtig en weldadig effect gemaakt op het Fransche volk als de declaratie waarvoor Edouard Daladier onverwacht de pers had samengeroepen op een der laatste avonden der vorige week. Toch zei hij niets, de premier, dan dat de positie van Frankrijk onwrikbaar vaststond en dat het vergeefsche moeite was om door onnauwkeurige berichten en tendentieuze toelichtingen de werkelijkheid der feiten te pogen te verbloemen, hetzij om dusdoende de beslotenheid van het gouvernement en van de natie aan het wankelen te brengen, hetzij om daardoor in 't buitenland onzekerheid te wekken over de duidelijkheid en de rechtheid der Fransche politiek. Dat was klare, stoere mannentaal. En dat precies had iedereen noodig. Niet om zich een hart onder den riem te steken. Niet omdat men behoefte had aan een injectie van kunstmatig enthousiasme. Doch omdat ieder gesproken zou hebben gelijk Daladier wanneer de man van de straat het woord had kunnen nemen. De verklaring der regeering stemde overeen met wat ieder in zijn binnenste dacht of voelde.

Want men kreeg genoeg, meer dan genoeg, van het geschipper, het gelaveer, het gedraai, geteem, getalm, getreuzel, gekwakkel, gebazel. Juist in het midden der afgeloopen week scheen dat opnieuw te willen beginnen. Als een oud, jengelend refreintje dook de insinueerende vraag op: ‘Moeten wij sterven voor Dantzig?’ Tot in L'Oeuvre, het lijforgaan der anti-fascisten, het blad van Geneviève Tabouis die de eer genoot met name geciteerd te worden in een der redevoeringen van Hitler als oorlogszaaister omdat de helft harer horoscopen de plank misslaat (we kunnen billijkheidshalve erkennen dat de andere helft raak is), tot in L'Oeuvre vond men onder 't voorwendsel van ‘vrije opinies en gezichtspunten’ een hoofd-artikel met den beurschen titel: ‘Moeten we sterven voor Dantzig?’ De auteur, een ex-minister, wasch-echt rood, zuiver-op-de-graat antifascist, antwoordde natuurlijk zooals men uit de verte reeds geroken had, alleen bij 't zien van het opschrift: Neen, niet de minste trek, geen ideetje van appetijt in den heldendood voor de geboortestad van Schopenhauer.

Aan de verkeerde deur

Maar de hypocrieten, de halve slappen, de hazeborsten, de stille uitknijpers, die zich heel wat verbeeld hadden van hun geschrijf, klopten ditmaal aan de verkeerde deur. L'Oeuvre had dagen noodig om te herstellen van den schok, om te probeeren goed te maken wat bij duizenden lezers verkorven leek. Opeens waren ze razend geworden, die ontelbare lezers. Zij hadden een deuntje herkend, een motto, dat zij met een katterigen, hatelijken smaak in den mond naproefden. Alleen de tekst was lichtelijk gewijzigd, hetgeen niet verhinderde dat het op standen voet een soort haarpijn gaf. In 1935 luidde het (om niet verder terug te gaan): ‘moeten we sterven voor den Negus?’ Een jaar later ‘moeten we sterven voor de Chineezen?’ In 1937: ‘moeten we sterven voor het republikeinsche canaille van Spanje?’ Weer een jaar daarna: ‘Moeten we sterven voor de Oostenrijkers? Moeten we sterven voor de witte kousen der Sudeten? Voor de onoverwinnelijke Tsjechen en Slowaken? Voor den dapperen generaal Sirovy, sans peur et sans reproche?’ Met dat drenzend liedje was men geraakt tot den Goeden Vrijdag van 1939: ‘Moeten we sterven voor den opperette-koning van Albanië?’

Dat begon van lieverlede te vervelen; tot het eindelijk de keel uithing. Er was dus in Europa, op den ganschen aardbol, slechts sprake van sterven, sterven. Een eeuwigdurend momento mori. Het kwam altijd aangewaaid uit denzelfden hoek, in millioenen golven en trillingen.

Vandaag: sterven voor Dantzig. Te drommel, niemand sterft voor zijn genoegen. Als er iets belachelijk is, een beetje krankjorem zelfs, dan is het om te willen sterven voor een stad welke men nooit gezien heeft, welke voor 't grootste deel bewoond is door brave Duitschers, die zich daar vestigden na de derde verdeeling van Polen. Maar zouden zij ‘ginds’, bij de degelijke Duitschers en de parmantige Italianen, zooveel happiger zijn om te sterven voor Dantzig dan de Franschen? Werkelijk? Zouden ze daarginds bereid zijn een reeks van onberekenbare, onnoemlijke verwoestingen en slachtingen aan te richten terwille van één stad en terwille van een corridor waar de zaken sinds twintig jaren en tot voor korten tijd tamelijk redelijk en schappelijk gemarcheerd hebben, en bij een greintje welgemeendheid van weerskanten zouden kunnen voortgaan met redelijk en schappelijk te marcheeren? Waarlijk? Dat gebrek aan een greintje goeden wil en gezond verstand zou de aarde een universeele catastrofe kunnen kosten, met voorbedachten rade aanvaard door de brave Duitschers en de parmantige Italianen? Een wereld-ramp wegens Dantzig? Dat is onmogelijk. Als dat mogelijk is moet er iets anders achter schuilen.

Sterven voor sterven

Het gaat bijgevolg niet over Dantzig, niet over een corridor, niet over een uitweg voor den Poolschen handel naar zee. Wat daarachter schuilt moet van oneindig geweldiger gewicht zijn, als men ‘ginds’ happig is om te ‘sterven voor Dantzig’. Maar wat van zooveel belang is voor de Italianen, die niet aan de Oostzee wonen, van voldoende belang om hen op te stuwen tot heldenmoed en doodsverachting, zou dat van minder belang zijn voor ons, Franschen, voor de Engelschen, voor de Russen? Dat laten we ons niet inlepelen, zegt de man van de straat. Daarmee laten we ons in ieder geval niet bang maken. Sterven voor sterven. Als we in den treure tot sterven worden uitgenoodigd, eergisteren voor den Negus, gisteren voor de Chineezen en de Bohemers, vandaag voor Dantzig, en morgen zonder twijfel weer voor iets anders dan Dantzig, want waarom zouden ze uit eigen beweging ophouden waar ze zoo goed op weg zijn? dan beter direct gestorven voor Dantzig. Om voor altijd in den schulp te kruipen, hebben we sinds November niet al onze gemakken en al onze twisten opgeofferd. We hebben zelfs geen eersten Mei gevierd! We werken zestig uren per week. En dat alles om steeds weer bakzeil te halen?

Neen, honderdmaal liever sterven voor Dantzig, dan eindeloos te bukken voor dat dreigement, te zwichten voor zulke chantage. Als Franschen kunnen we dat besluit nemen met een gerust hart, met een zuiver geweten, voor God en de menschen, met een ongerimpeld gemoed. Het hangt per slot niet af van ons of wij moeten sterven voor Dantzig. Wij zijn niet begonnen. Wij zullen niet beginnen. Geen enkel der voortdurende conflicten en incidenten van de laatste jaren is ontstaan of uitgelokt door ons. Er is tien, twintig keer alarm geslagen. Maar geen enkelen keer is het alarm veroorzaakt door Frankrijk. Wij vragen niets aan niemand. We begeeren niet andermans goed. Wij dreigen niet. Wij zijn niet roekeloos. We begaan zelfs geen onvoorzichtigheden. Het eenige wat men ons zou kunnen verwijten is juist onze voorzichtigheid.

Een gerust hart, een zuiver geweten, een ongerimpeld gemoed is een groote kracht. Het is de grootste kracht, welke men denken kan wanneer de diplomatie geen spel meer is, wanneer de inzet van haar spel wordt het leven der gansche Europeesche jeugd, meer nog, het leven van alles wat leeft onder den hemel. Tegenover dergelijke verantwoordelijkheden zullen de Franschen den hemel kunnen danken, en zegenen, dat zij onschuldig den dood tegemoet schrijden, onschuldig aan de stroomen bloeds, onschuldig aan den ontbreidelden waanzin. Kunnen de anderen hetzelfde zeggen als zij sterven voor Dantzig? Kunnen zij bouwen op diezelfde kracht welke uitstraalt van een kalm geweten? Kunnen zij zich beroepen op de kracht die de hoogste is zoolang er gerechtigheid bestaan zal onder het uitspansel? Neen! Onder al hun wapenen zullen zij vergeefs het eenige zoeken waarmee een mensch elke toekomst onvervaard en onverstoorbaar in 't oog kan zien.

[verschenen: 23 mei 1939]