Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Zijn eerste fiasco

Op den dag dat Hitler sprak, dacht Parijs aan een muziekjapon, houten wijnglazen, gedegenereerde kladschilders en de rib van Adam.

Parijs, 1 Mei 1939

Zoudt gij willen weten wat 't meest de gedachten in beslag genomen en de gesprekken gevuld heeft der Ville-Lumière (haar lichten zijn weer blauw geworden en we gingen nogmaals ins Blaue hinein) op den dag dat Adolf Hitler zijn nieuwste adem-benemende redevoering uitsprak, welke zooals gewoonlijk een aangestoken lont legde naast een lading springstof?

Ziehier. Een couturière der beau monde, reeds beroemd om haar excentriciteiten (bij wijze van zak naaide zij gouden beurzen op een rok) lanceerde het muziek-toilet. Dit woord is letterlijk te verstaan als muziekdoos. In 't hoedje, in de handtasch of ergens in de japon harer toekomstige klanten plaatste zij een der mechaniekjes welke een opgezetten nachtegaal doen zingen in vergulde kooitjes en die Ravel zoodanig verrukten dat hij er altijd een op zijn piano had. De aldus opgetuigde dame wordt een wandelend répertoire en een bron van de levendigste verrassingen. Zij behoeft niet meer haar mond te openen, wat dikwijls een voordeel is. Voor elke situatie heeft zij haar nummer: het capriccio van Bach op het vertrek van een teer-beminden broeder; uitstekend geschikt voor de mobilisatie. De barcarolle van Chopin of zijn treurmarsch. Reich mir die Hand, mein Leben. De slot-aria uit Aïda: Adieu, adieu. Een wals of een nocturne. L'amour est enfant de Bohème. In alle toonsoorten en stijlen kan zij haar stemmingen en emoties kenbaar maken, zonder dat vergissing mogelijk is. Zij kan zelfs flauw vallen of overlijden op muziek, die nog zal voortmurmelen terwijl de commissaris van politie een drama constateert. Om de waarheid te zeggen geloof ik niet dat de muziek-japon veel gedragen zal worden. Maar stellig zal men er veel over praten en schrijven want zij levert een prachtig onderwerp aan dichters van kluchten, revues en liedjes. En zeker zal hij een dieperen indruk achterlaten op de verbeelding dan de honderd pagina's van de laatste troonrede uit Berlijn.

Op denzelfden dag vernamen wij dat een bazaar vaatwerk van hout in den handel brengt. Ook dat is geen noviteit. Zooals Leonardo da Vinci voor de princes die hem beschermde reeds een muziek-doosje maakte van het voorwerp dat men gewoonlijk bergt in een nachtkastje, zoo hebben onze verre voorvaderen reeds met houten lepels gegeten uit houten borden. Desondanks is de moderne houten schotel een vooruitgang. Niet omdat men het etensgerei, vervaardigd van edeler materie, zal kunnen offeren op de altaren des vaderlands of aan den fiscus. Zoover zijn we nog niet. Maar een houten vruchtenschaal, een soepterrien, een koffiekopje, een sauskom van hout maakt geen scherven. In het beste humeur der wereld kan de meid ze niet breken. Men moet ook denken aan de bommen die ons op tafel kunnen vallen. Wanneer men de zolders bestrooit met zand dat sterk naar creosoot ruikt, kan men desnoods nog dineeren in een muziekjapon maar niet in porcelein en kristal. Het eene is barok en amusant. Doch het andere detoneert.

‘Kladschilderijen’

Steeds op denzelfden dag werden wij ingelicht dat gedurende de maand Juni verschillende Duitsche rijks-musea van München, Mannheim, Berlijn, Hamburg, Frankfort, Essen zich op een vendutie te Luzern zullen ontdoen van een collectie doeken welke door den Führer gekarakteriseerd zijn als ‘kladschilderijen’, als kunst ‘het steentijdperk waardig’, en die sinds gerekend worden tot modellen en voertuigen van bederf, ontaarding, en verjoodsching. Dat is ernstiger. Eerstens bewijst de Führer door zijn vergelijking dat hij nimmer een schildering gezien heeft uit den tijd der holbewoners, die op 't gebied van precisie en typeering alles evenaarden of overtrokken (en met de primitiefste middelen) wat daarna gemaakt werd. Tweedens is het consterneerend wanneer een zoo hooge en machtige autoriteit in rassenkwesties als de Führer de degeneratie van den menschelijken geest reeds waarneemt in de prehistorie, dit wil zeggen bij zijn vroegste oorsprongen. Bij zulke fataliteiten zinkt alle moed in de schoenen. Geen beterschap kan daarbij verhoopt worden. Op den koop toe verwijdt de Führer nog de gapende kloof welke Duitschland scheidt van de rest der denkende wereld, speciaal van Frankrijk. Want alle gewraakte en besmettelijke doeken behooren tot de Fransche school, of, zooals de Van Gogh's, zijn ontstaan op Franschen bodem en onder Fransche invloeden. Wat zal er in Duitschland overblijven om de leege muren der musea te behangen? Uit eigen boezem immers hebben de hakenkruisers nog niets voortgebracht wat het stadium van het ongewervelde, het ruggegraatlooze en het stamelen overschrijdt. In geen enkel domein van het menschelijke streven. Als de Führer zijn gasten een galaontspanning aanbiedt heeft hij niets dan Die Lustige Witwe.

De Jood Adam

Zoo niet op denzelfden dag dan toch in dezelfde week der aardschokkende redevoering werd ons bericht hoe een Duitsch professor ontdekt had dat het eerste misdrijf van rasbezoedeling gepleegd was door den jood vader Adam toen hij zich onder een appelboom verleiden liet door Eva, ons aller arische moeder, en geschapen, gelijk ieder weet, uit een zijner eigen ribben. Iets dergelijks had nog geen enkel theoreticus durven droomen, geen Gobineau, en zelfs geen Ludendorff. Wie zou zich bij zulke elucubraties niet voor eenigen tijd opgevroolijkt voelen? Uit dat complex van vernuftige zotternijen, de muziek-japon, de houten wijn-glazen, de gedegenereerde klad-schilders, de rib van Adam, ging inderdaad een soort van verkwikkend, geruststellend optimisme uit. Maar het toppunt van vroolijkheid werd bereikt toen men te lezen kreeg, eerst in de kranten, daarna in de officieele vertaling der Duitsche Ambassade, dat Duitschland volgens de eigen woorden van Adolf Hitler, bij den vrede van 1918 geen straf verdiend had, of iets van dien aard, doch eer een belooning. Dat tenminste was origineel. Belooning voor de woestijn waarin tien Fransche departementen door de Duitsche soldaten waren veranderd. Belooning voor alle vruchtboomen die in Noord- en Oost-Frankrijk tot den voet waren afgezaagd om het land voor lange jaren van elken mogelijken oogst te berooven. Belooning voor alle onder water gezette kolenmijnen. Belooning voor leeggeplunderde fabrieken, waar machines en voorraden waren weggehaald. Belooning voor de tienduizenden jonge mannen, meisjes en vrouwen, gedeporteerd als dwang-arbeiders. Belooning voor alle ontelbare verwoestingen van bruggen, tunnels, huizen en kunstwerken, vernietigd toen de oorlog verloren was. Belooning voor de Kathedraal van Reims, het Kasteel van Coucy, de Bibliotheek van Leuven. Belooning voor de bombardeering van Parijs door de blinde, vernielzuchtige Dikke Bertha.

Zulke extravagante, ongeloofelijke verdraaiing der rollen, dat martelaar spelen zou kunnen stemmen tot verbittering. Het heeft de Franschen doen lachen. Dit is in Frankrijk het eenige effect geweest eener redevoering welke twee uur twintig minuten duurde, die niets behoefde te bevatten dam een ja of een neen, en waarnaar men als 't ware gehypnotiseerd langer dan een week had uitgekeken. De suggestie was verbroken. De Führer zelf had de Franschen de waarheid getoond van hun spreekwoord dat er slechts een stap ligt tusschen het sublieme en het ridicule.

[verschenen: 16 mei 1939]