Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

De verborgen hand

Stuk voor stuk gaat de Fransche handelsvloot naar den kelder.

Parijs, 24 April 1939

Het vreemdste bij den brand van de paketboot Paris is buiten kijf dat alle autoriteiten van de haven waar het schip ankerde, van de regeering onder wier vlag het voer, van de compagnie aan welke het toebehoorde, gewaarschuwd waren voor het aanstaande gebeuren van een aanslag op de Fransche koopvaardijvloot, dat zij verscheidene afweermaatregelen namen van welke sommige zelfs gepubliceerd werden door de pers, hetgeen de daders bijgevolg tot voorzichtigheid of uitstel moest manen, dat een macht van spuiten enkele minuten na het alarm reeds in actie kwam, en dat ondanks zulk een ensemble van de nuttigste omstandigheden de boot tot zinkens toe verbrandde.

De ‘Paris’ moest denzelfden morgen dat hij zonk uitvaren. Men vraagt zich met eenige ontsteltenis af wat er van de paar duizend manschappen en passagiers geworden zou zijn wanneer de brand was uitgebroken in volle zee. Als tijdens den overtocht het alarm misschien een beetje sneller gegeven had kunnen worden, de bluschmiddelen daarentegen waarover de bemanning aan boord beschikt, zijn uiteraard veel beperkter dan die welke aangewend konden worden in samenwerking met de brandweer eener uitmuntend geoutilleerde reede als Le Havre. De ‘Paris’ had ook een belangrijk gedeelte der inzendingen geladen die bestemd waren voor het Fransche paviljoen der Expositie van New-York o.a. de geheele collectie der Parijsche mode. Behalve het meerendeel der kunstwerken, geleend door verschillende musea, ging alles verloren. Te Southampton moest de ‘Paris’ drie millioen pond sterling aan goudstaven innemen, en één millioen pond aan kostbaarheden. De assuradeurs mogen van geluk spreken dat de bom volgens de meeste waarschijnlijkheid een etmaal te vroeg gewerkt heeft. Alles tezamen genomen mislukte wellicht de toeleg in het effect dat beoogd en bedoeld werd. Ten volle geslaagd had de aanslag een schok kunnen veroorzaken welke men in kalme tijden reeds moeilijk en langzaam te boven komt, maar die bij de tegenwoordige zenuwspanning recht in 't hart getroffen zou hebben, al ware het slechts wegens het voorteeken dat men had kunnen ontwaren in den ondergang eener boot, die den naam droeg van ‘Parijs’.

Het vermoeden van sabotage

Dat er op de ‘Paris’ een terroristische aanslag plaats greep, en dat de misdadigers, hun doel tennaastenbij bereikend ondanks een driedubbel cordon van voorzorgen, voortreffelijk georganiseerd zijn, is de algemeene overtuiging. De meeste gegevens welke bekend werden en waarop men vertrouwen kan, pleiten voor de gegrondheid van het vermoeden. Dat er een brand kan uitbreken in de bakkerij, welker wanden en plafond van ijzer zijn, welker ijzeren vloer bekleed is met aarden tegels, waar zelfs met een aangestookten oven betrekkelijk weinig ontvlambaars voorhanden is, dat schijnt op zichzelf al tamelijk zonderling wanneer uitsluitend normale factoren optreden als verwekker. Meel en deeg zijn geen ontploffingsstoffen. Maar dat een toevallige brand in een ijzeren bakkerij bliksemsnel met zóódanig geweld kan woeden, dat hij niet slechts alleen na een langdurige inspanning gedoofd kan worden, maar dat hij daarenboven, een geheele verdieping overspringend en onaangetast latend, met dezelfde intensiteit begint te razen in den kapperssalon, wanneer de bakkerij nauwelijks gebluscht is, en, terwijl men daar de vlammen overmeestert, voor de derde maal oplaait in een andere verdieping, dat alles tezamen vormt een aaneenschakeling van buitensporige, haast onverklaarbare gevolgen eener nietige, bijkans onmogelijke oorzaak. Kortsluiting is een curieuze eigenschap der electriciteit. Maar zij werkt niet als dynamiet. Zij neemt haar tijd. Ook de tocht die waaien kan tusschen de verdiepingen van een schip, zelfs als 't stil ligt, is geen orkaan. Kortom, de ramp die twee dooden maakte en misschien een aantal clandestiene passagiers als ratten deed verdrinken, is in haar uitgangspunten meer dan verdacht.

Het zou wellicht niet boven de macht gaan van een gemiddelden rechter van instructie om de bewijzen te leveren van den aanslag en de daders aan te duiden. Hij zal dit stellig probeeren maar zonder het te doen. Met den loffelijksten ijver en den klaarblijkelijksten speurzin zoekend zal hij zeker niets vinden. Er zijn in Frankrijk tijdens een hachelijke periode van den Spaanschen burgeroorlog een buitengewone serie van aanslagen, waaraan niet viel te twijfelen, gepleegd (meer dan een dozijn), aanslagen op tunnels, op consulaten, op spoortreinen, op de Kathedraal van Montpellier, op loodsen van vliegvelden, op schepen in de haven van Marseille, waarover de kranten weinig gesproken hebben en waarvan de daders, op één uitzondering na, nimmer ontdekt werden. Want in de eerste plaats moet een dader niet schuldig zijn, maar vooral presenteerbaar. De dader van een aanslag, zooals die op den tunnel van Cerbère waar men een Italiaan betrapte op het deponeeren van een onschuldig uitziende thermosflesch, kwansuis vergeten door een arbeider, voor de helft gevuld met koffie, voor de andere helft met een helsche machine, zulk een dader brengt niet alleen z'n onbeduidenden persoon mee in het bureau van een rechter, maar ook zijn beweegredenen, zijn drijfveeren, en meestal de namen zijner lastgevers. In een periode van latente internationale conflicten kunnen zij tot allerlei complicaties leiden onder welke een uitbarsting van gistende volkspassies nog de minst netelige is. Men stelle zich voor dat een rechter stap voor stap in zijn instructie voorwaarts schrijdend een buitenlandsch gouvernement zou moeten aanklagen! Daartoe besluit men hoogstens (en dan nog!) bij zeer zeldzame gelegenheden, zooals toen Franz von Papen (heden gezant te Ankara) bruggen, munitie-fabrieken en schepen deed springen in de Vereenigde Staten.

Wat treft echter als een merkwaardige coïncidentie wanneer men het lijstje doorloopt der vijftien noemenswaardige, aan groote mogendheden toebehoorende paketbooten, die sinds 1928, toen zij geopend werd met de Paul-Lecat, verbrandden in een haven of op zee? Er zijn 3 Duitschers onder, 1 Engelschman, 1 Amerikaan, 9 Franschen en 1 Italiaan, deze verwoest op de reede van Alexandrië. Het lijstje bevat geen enkele insinuatie; nominaal is ieder vertegenwoordigd. Toch moet de vraag oprijzen of de Fransche scheepsbouw-techniek en het Fransche marine-personeel dermate inferieur zouden zijn, dat zij de absurde proportie wettigen van 9 Franschen tegen één Italiaan, één Engelschman, één Amerikaan. Dit is onaannemelijk.

De verborgen hand

Het is redelijker om hier te signaleeren wat de admiraal Beresford the hidden hand noemde tijdens den oorlog van 1914 toen de een na den ander, de Vanguard, de Bulwark, de Drake sprongen in Engeland. De veronderstelling van the hidden hand vermindert overigens het risico niet voor de passagiers, waarmee reeds een der oogmerken bereikt wordt van den concurrent die aan middelen te kort schiet om technisch te wedijveren.

Stuk voor stuk intusschen gaat de Fransche handelsvloot naar den kelder. Maar hoe ze te beschermen? Het is buitengemeen lastig om zich op dit terrein te verdedigen tegen samenzweerders en mededingers voor wie het doel alle middelen heiligt. Wanneer men bedenkt bij den hedendaagschen stand der wetenschap (en de elasticiteit der gewetens) dat het om een afgrijselijke catastrofe te veroorzaken, voldoende is in een trein, een bagageruim, de consigne van een station een koffertje te smokkelen met een simpele vulpen, geladen met een zeker chemisch preparaat, een vulpen of een ander alledaagsch gebruiksvoorwerp, dat automatisch, na een berekenbaren tijd losbarst als een vulkaan, op een temperatuur van 2000 à 3000 graden, dan mag men zich met verbazing gelukwenschen dat in Frankrijk en onder Fransche vlag de rampen nog betrekkelijk sporadisch en onnoozel blijven.

[verschenen: 9 mei 1939]