Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Het heilige moeten

Frankrijk voelt, de Rede en het Recht te zullen verdedigen, als het mocht komen tot een oorlog.

Parijs, 13 April 1939

Verschillende Duitsche en Italiaansche kranten berichten, met een mengsel van genoegen en misprijzen, dat de Franschen hun Paaschfeesten hebben doorgebracht in een stemming van neerslachtigheid, nervositeit en onrust; vanwege den internationalen toestand natuurlijk.

Toevallig of expres is dat een puur verzinsel. Tijdens de feestdagen zijn uit de Parijsche stations 360 extra-treinen gestoomd naar berg, woud en zee, met bijna evenveel treinen trouwens van reservisten, en dikwijls reden ze een eind samen. De wegen rondom de hoofdstad krioelden van auto's, motorrijwielen, fietsen en tandems, het populaire vervoermiddel dat opnieuw ontdekt werd. De restaurants langs de rivieren, in de bosschen, en zelfs in de stad waren stampvol. Deauville, de Normandische badplaats, heeft geopend met een vroolijkheid en schittering welke voor geen enkel der vroegere seizoenen onderdeden. De inval van Albanië heeft geen enkel vacantie-program gewijzigd. Integendeel. Alles ging toe alsof iedereen, groot en klein, had afgesproken om het nog eens goed ervan te nemen, voor het te laat is. Het ongeloofelijk zoele weer, een zomer-temperatuur gelijk niemand zich van een Aprilmaand herinnerde, en die de boomen in één nacht omwaasde met een lichtend groen alsof de feeën ze hadden aangeraakt en omgetooverd, het sprookjes-achtig wonderbaarlijke van die plotselinge ontluiking, en zelfs het eerste geroep van den koekoek, drie weken vóór zijn tijd, alles droeg ertoe bij om een gevoel van vergetelheid te wekken en bij dat stralende ontwaken alle zorgen af te schudden in een opwelling van overstroomend geluk.

Zij vergissen zich dus, de waarnemers die hun meesters en hun beklagenswaardige lezers moeten inlichten omtrent de gezindheid, het moreel van de Fransche natie. Men zou de Franschen eer kunnen verwijten dat zij den kommer en de beklemming welke alles bevangt bij het naderen eener groote bedreiging, te gemakkelijk van zich afschuiven. Maar zóó laag zijn ze gezakt, zij die leedvermaak scheppen in de Fransche nervositeit, tot zulken graad zijn ze verwilderd, zij die zich spottend vermeien in de Fransche neerslachtigheid, dat zij een gewaarwording beschimpen, die elk volk tot eer zou strekken waar zij aanwezig was, en die zelfs een beest zou adelen waar zulk een sentiment zich vertoonde. Zoover is de helft van Europa de civilisatie gekomen dat men de natuurlijkste gemoedsbeweging, een uiting van de eenvoudigste menschelijkheid, durft laken als een minderwaardige zwakheid, als een deficit. Wie immers die het hart op de rechte plaats draagt, zal zich niet geschokt, verward, van meewarigheid overstelpt voelen, wanneer hij machteloos aanschouwen moet hoe niet één mensch, maar millioenen en millioenen menschen, maar het gansche menschdom naar een nutteloos en onherstelbaar verderf gejaagd wordt?

Anders dan in September

De dingen inderdaad melden zich bij de Franschen anders aan dan in September. De nuance getuigt van een wezenlijk, intrinsiek verschil. In September onderging de bevolking een vlaag van doffe, doodsche, starre wanhoop. Waarom? Omdat in elk geweten de ontzenuwende opmerking rondspookte dat het niet geheel vergeeflijk, ja een beetje bar, een beetje kras was elkaar te gaan uitmoorden om een aantal Sudeten, die zich met passie tot Duitschers proclameerden, te verhinderen zich te laten annexeeren door Duitschland. Want onze innerlijke stemmen bekreunen zich slechts weinig om het strategisch aspect van een vraagstuk; zij hebben vierkant maling aan het ‘Boheamsche bastion’ dat met de Sudeten werd opgeofferd. De kwestie Oostenrijk presenteerde zich indertijd onder denzelfden gezichtshoek. Alle Fransche auteurs hebben de Oostenrijkers van oudsher beschouwd als Duitschers.

In deze lente evenwel, vol gouden, blanken schijn, vloekend met het voorgevoel van catastrofen, heerscht geen wanhoop, en niet dat soort van weerbarstige consternatie, maar, tot in het diepste bewustzijn, een kalme, serene, gewillige, berustende gelatenheid.

Waarom? De Franschen hebben hun geweten nogmaals onderzocht tot in de verste schuilhoeken. De stem heeft wederom gesproken. Zij pleit hen vrij van elke schuld, zelfs van een schijn van schuld. Gedurende de twintig voorbije jaren heeft Frankrijk, onder menige pressie van buiten, verschrikkelijke politieke fouten begaan. Overbodig ze op te sommen; onnoodig oude koeien uit de sloot te halen. Voorbij is voorbij. Maar Frankrijk beging nimmer moreele fouten. Nooit misdreef het tegen de loyauteit. Wanneer sommige ridderlijke ideeën voorbarig zijn gebleken en funest, de schuld daarvan ligt niet aan de ideeën, noch aan hen die ze toepasten, maar aan hen, over den Rijn en over de Alpen, die ze niet wilden begrijpen. Het was rechtvaardig en edelmoedig die ideeën te beproeven, het was zelfs plicht. Bijna zou men zeggen: Felix Culpa. Men denkt 't, overtuigd van de eerlijkheid der Fransche intenties. En wanneer ondanks die idealistische bedoelingen de internationale zaken opnieuw spaak loopen, wanneer ondanks de penibele, hachelijke concessies van den herfst, de oorlog wederom dreigt te ontbranden, geen zweem van schuld of blaam voor deze rampvolle situatie kan geworpen worden op Frankrijk.

Het is onredelijk

Als er één natie onlaakbaar, onberispelijk, zonder eenige bijgedachte of bijoogmerk, zonder anderen drang aan gerechtigheid, die satanische regionen binnentreedt, dan is het Frankrijk. In deze dramatische periode hunner geschiedenis verlangen de Franschen niets dan een zekere billijkheid, een zekere normaliteit. En het is onbillijk, het is abnormaal van ‘Einkreisung’ te praten nadat men de goedige wereld voor vijf-en-twintig milliard gulden heeft opgelicht om ze te verspillen aan bewapening. Het is onbillijk, het is abnormaal om Roemenië te belagen. Joegoslavië, Polen, waarschijnlijk den Caucasus, misschien Zwitsarland, en wat nog! Het is onbillijk, het is abnormaal om met voortdurend gemobiliseer, met onophoudelijk sabelgerinkel alle denkbare relaties te ontredderen en te ontwrichten. Het is onbillijk en abnormaal om zooals Italië, de verongelijkte te spelen wanneer men uit den oorlog van 1918 méér gebiedsuitbreiding in de wacht sleepte (met één millioen gesneuvelden minder) dan Frankrijk. Het is onbillijk en abnormaal wanneer men voor een kwarteeuw de handen vol heeft met Ethiopië, wanneer men niet eens het benoodigde kapitaal (en geduld) bezit om dit gewest behoorlijk te exploiteeren, het is belachelijk zelfs om dan nog ander land te begeeren. Datzelfde geldt voor Japan en Mantsjoerije. Het is belachelijk en abnormaal om zijn geheele fortuin vrijwillig, ongedwongen in de oorlogsindustrie te steken en daarna te klagen, te jammeren dat men verhongert naast de kanonnen en het moordende staal dat men tot pyramiden heeft opgestapeld.

Wanneer uit zulk een infernale serie van onbillijkheden, abnormaliteiten, belachelijkheden, ongerijmdheden, krankzinnigheden een oorlog moet voortspruiten, oorzaak en gevolg waarvan geen sterveling ook maar een vleugje schuld kan laden op Frankrijk, welnu, dan aanvaardt de Franschman dezen oorlog. Hij zal hem niet voeren uit natuurlijke drift maar niet zonder enthousiasme, en zeker dapper, onversaagd en onwrikbaar. Omdat het niet anders kan. Omdat een fatum, geïncarneerd in het centrum van Europa, 't zoo wil. Omdat het geschreven staat. Omdat het eveneens geschreven staat dat hij op de slagvelden nogmaals de Rede en het Recht zal vertegenwoordigen, zonder die rol ook maar gewild of gezocht te hebben. Hij bezit daarvan de absolute zekerheid, de onweerlegbare bewijzen. Het moet. Een dergelijke oorlog, onvermijdelijk, onontkomelijk zijnde, is niet goddeloos, is niet onheilig. Om hem te ontwijken zou men het beste moeten verzaken wat een menschelijke ziel werd ingeboren, het voornaamste moeten loochenen wat aan 't leven waarde verleent en zin. Een bekende, voorvaderlijke stem zegt: Dieu le veut.

Dit besef van moeten en volstrekte schuldeloosheid geeft een groote kalmte, een rotsvast evenwicht, een hart bevrijd van allen twijfel, van elke weifeling, een hart dat door niets aan 't wankelen gebracht kan worden. En deze sereniteit, deze rust, deze aanvaarding van het offer, zijn niet majestueus, plechtig of uitdagend. Zij zijn gewoon en alledaagsch; platvloersch, ongekunsteld, vanzelfsprekend. On y va? vraagt men. Het antwoord luidt, bedaard, maar zonder aarzelen: on y va.

Alleen door dit tijdig te begrijpen kunnen ‘de anderen’ nog ontsnappen aan de rampen waarheen zij sturen.

[verschenen: 27 april 1939]