Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Voor betere tijden

Het gigantische ‘Palais de Chaillot’ te Parijs, de onderaardsche schouwburg.

Parijs, 30 Maart 1939

In het jaar, dat Europa misschien zal worden verwoest en dat wellicht zóóveel in puin en asch zal vergaan, verrijkte Parijs zich met een nieuw monument. En het mag er zijn. Als het over ettelijke eeuwen wordt opgedolven uit de ruïnen van wat eermaals ‘de moderne wereld’ was, zal het de archeologen vervullen met dezelfde verbazing welke ons aangrijpt bij de overblijfselen van ‘de oude wereld’.

Het is een theater voor cyclopen, dat den naam kreeg van ‘Palais de Chaillot’. Het ontleent deze benaming aan een verdwenen dorpje dat in de buurt lag der heide-velden waar volgens de legende Genoveva haar schapen weidde toen de horden der Hunnen moordend en brandend aanstormden op Parijs en Reims. Berlijn was toen nog een wildernis, en zou 't nog zeven, acht eeuwen blijven. Dat is lang geleden, maar het geeft niettemin een idee van den voorsprong die op materieel plan gemakkelijker kon worden ingehaald dan in geestelijke orde. Genoveva moet ongeveer gesproken hebben met de rustige stembuiging, de kalme cadans, de warme en eenvoudige intonatie als Daladier wanneer hij zich (zooals gisteravond) ter rechtvaardiging van Frankrijk tot de menschheid richt. Parijs heeft zóóveel dingen gezien; zooveel méér dan Berlijn, en zelfs dan Rome. Elke steen hier is een bladzijde wereldgeschiedenis, waarin Rome gedurende zeven, of acht eeuwen, de hoofdrol gespeeld heeft, Parijs echter zeventien of achttien eeuwen. En vandaag nogmaals hangt de toekomst der menschheid af van de Fransche hoofdstad, staat of valt de vrijheid der volken met Parijs.

‘Une soirée possible’

Kan men tegenwoordig spreken over een theater, tusschen twee distributies van gasmaskers? Zal het onderwerp niet aangerekend worden als een dier bewijzen van de onverbeterlijke Fransche futiliteit, welke vroeger wuftheid heette? Zeker, de kunst lijdt onder den tijd. Er zijn voorvallen of voorgevoelens waaraan men zijn gedachten niet kan onttrekken. Het is onmogelijk zich te interesseeren voor de varianten van den traditioneelen triangel (man, vrouw en minnaar (of maîtresse)) wanneer een andere Triangel (Berlijn-Rome-Tokio) ons bewuste, en sterker nog ons onbewuste denken absorbeert. Van een draaglijk tooneelstuk dat onder zorgeloozer omstandigheden geprezen zou zijn en een succes zou worden, zegt men dezen winter ‘C'est une soirée possible’. De beste lof die men geven kan vat nog minder samen wat ons verstrooit dan wat ons bekommert. Maar het Palais de Chaillot is iets anders dan de beuzelingen die enkele uren bezig houden van een avond. Wat er ook gebeurt en wat ook de uitslag zij van het gebeuren, dit monument zal getuigen dat onder de meest dramatische ende deprimeerendste pre-occupaties welke de mensch gekend heeft, de geest vrij genoeg bleef om van het hoogste niet te worden afgeleid. Moge ook dit een voorteeken zijn.

De schouwburg, deze maand geïnaugureerd, is gegraven en gebouwd in de flank van den heuvel waarop vroeger de barokke torens zich verhieven van het Trocadéro, dat veranderde in Musée de l'Homme. Alles is onderaardsch, preludium zonder twijfel van wat de meeste steden zullen zijn aan het einde onzer twintigste eeuw, en de ingang moet eenigszins gezocht worden. Kwestie van wennen. Wanneer men een der gemaskeerde hoofd-portieken ontdekt en doorschreden heeft, begeeft men zich in een monumentalen glooienden corridor, oogenschijnlijk van steen en marmer doch geluidloos, welke uitloopt op een imposante, grandiose reeks van galerijen, vestibules, vestiaires en foyers. Het reusachtige buffet heeft afmetingen en een capaciteit waarmee het grootste en drukste spoorwegstation zich zou kunnen vergenoegen. De geheele verlichting is indirect en de bezoeker beweegt zich in een atmosfeer van gezeefden, zachten maar helderen glans die van de plafonds, de muren en de vloeren afstraalt alsof het binnendringt door onmetelijke, klare, roomige glasruiten zonder uitzicht. Andere trappen welke zich rechtlijnig afteekenen in titanische, vlakke wanden, door gangen die langs geweldige steenblokken welven, oprijzend als kolommen, voeren naar andere ondergrondsche uitgestrektheden van milde lichtstroomen zonder schaduw. Het is grootsch, geraffineerd, aristocratisch, maar onwezenlijk, onpersoonlijk, anoniem, Babylonisch, Egyptisch.

Imponeerend

Op deze schaal wordt het graf van menigen Pharao een molsgat. Het Palais de Chaillot kan vergeleken worden met de necropolen van Cheops, doch overtreft ze door de i impressioneerende weidschheid der proporties, waarin alle zwaarheid van materiaal of van constructie wordt opgeheven door de wijkende, ontastbare, etherische lijnen van licht. Men gaat fle salon-promenade binnen als het wandel-dek van een der grootste oceaan-vaarders. De ruimte, geplaveid met mozaïek, meet 46 bij 20, en lijkt onomvadembaar. Zij ziet uit op een waterspiegel, die zich in de open buiten-wereld gelijkvloersch bevindt met den beganen bodem. Want wij dalen van den heuveltop door zijn binnenste naar zijn basis, en tot zijn ingewanden waar het totale bouwwerk wortelt in een vesting van beton. Nergens is een spoor van hout, van behang of van geweven stoffen. Bij tusschenpoozen zijn de egale vlakken gebroken door een wandschildering die geteekend is of geteekend zal worden door de beroemdste der hedendaagsche meesters, Bonnard, Vuillard, Othon Friesz, Luc Moreau, Dufy, Boussingault. Alles is nog niet gereed. Men begon in 1936 en herinner u hoeveel jaren Michel Angelo noodig had voor de decoratie der Sixtijnsche Kapel. Ook in de zaal, waar wij ten laatste belanden, is nog niet alles kant en klaar. Doch ondanks haar buitensporig formaat, waar onder een immense zoldering 't gezichtsveld nergens belemmerd wordt vanuit een der 3 duizend fauteuils, is zij mooi en een der meest harmonisch gecomponeerde welke men zich denken kan in haar verstrengelde tinten van wingerd-rood, goud, brons en palmgroen. Maar het eigenlijke tooneel, dat naar behoeven vergroot of verkleind kan worden, heeft nog geen plafond en men kan bijgevolg niet definitief oordeelen over de acoustiek, welke de voornaamste eigenschap blijft van een zaal. Eveneens waren de apparaten, waarmee de dirigent naar vereischte het volume kan regelen der sonoriteit, bij de opening nog niet gemonteerd en ook het beweeglijk orchest-plateau, dat de muziek in rechtstreeksch contact met de zaal moet brengen, was nog niet in functie.

Als geheel is het verwonderlijke, gigantische bouwwerk een dier monumenten waar men zich een beetje verliest en verloren voelt, zelfs wie zijn indrukken toetsen kan aan de Radio- City van New-York. Maar misschien hadden oude Egyptenaren in den aanvang een gelijke impressie van individueele nietigheid, duizeling, vervreemdheid onder zulke onbereikbare gewelven, tusschen de ontzagwekkende statigheid dier koude, matelooze, massieve muren. Ook dat is waarschijnlijk een kwestie van wennen. Wij waren van oudsher gewoon aan zooveel engere, minder majestueuze dimensies. Dit geldt inconveniënten welke spoedig kunnen slijten en verdwijnen. Doch deze gaanderijen als avenues, deze pyramidale zalen, deze concepties van super-kathedralen stellen een vraag, waarop men moeilijker een antwoord vindt. Wat moet men hier spelen? Men ziet niets op het gebied van muziek of tooneel dat als inhoud en vorm geproportionneerd is naar ruimte waarvan de monumentaliteit afgemeten schijnt voor de revelatie eener onbekende godheid. Het Palais de Chaillot, gelukkig, onverwoestbaar onder zijn dikke beschutting van zand, heeft den tijd vóór zich om de oplossing van dit raadsel, en zelfs de komst van betere tijden onverstoorbaar te verbeiden, met een onverstoorbaarheid waarin voor de eerste maal sinds Cheops en de sfinxen de architecten zich kunnen verheugen.

[verschenen: 24 april 1939]