Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

De onmogelijke conferentie

Blum en consorten streven nog altijd naar een internationale conferentie, waar niets te winnen valt, terwijl men er alles van duchten mag.

Parijs, 16 Maart 1939

Laten wij niet wachten tot men Geschiedenis schrijft om een der subliemste staaltjes te citeeren van idealisme. Denzelfden dag waarop een land, welks grenzen en onafhankelijkheid minstens tweemaal twee mogendheden contractueel gegarandeerd hadden, de machtigste dier vier garanten, en wijl hem dat zoo beliefde, in een handomdraaien op de kaart werd uitgewischt, als 't ware weggeblazen als een stofje, op dienzelfden dag moest de Minister van Buitenlandsche Zaken te Parijs voor een parlementaire commissie verschijnen om de houding te definieeren van Frankrijk ten opzichte eener internationale conferentie welke contractueel en plechtig de onafhankelijkheid en de grenzen der volkeren zal garandeeren, plus hun have en goed.

Sinds enkele maanden inderdaad hangt die conferentie in de lucht als een schapenwolkje dat langzaam aanzwelt en van lieverlede grauwer wordt. Op een soort congres hebben de socialisten haar gestemd om de kinnebakken te streelen der kiezers van 1940. In twee helften weliswaar stemden zij haar. De eene voorwaardelijk: dit wil zeggen dat sommigen der garanten hun garantie eerst zouden moeten garandeeren. De anderen onvoorwaardelijk: dit wil zeggen op de bonnefooi. Maar beide helften, om een historisch woord te parodieeren, hebben alles vergeten en niets geleerd. Zij willen hun conferentie, al zou Europa in puin storten. Wij noemen dit dan ook enkel maar idealisme om niet sarcastisch en onbeleefd te schijnen, vertrouwend dat de term in omstandigheden als deze vanzelf synoniem wordt met uitdrukkingen die minder waardeerend klinken.

Een donzig bed

Zoo gaan Blum en consorten onverstoorbaar voort met een donzig bed te spreiden en kostelijke tafels te dekken voor de ergste vijanden van hun principen, hun ras en hun land. Werkelijk, men zal deze lieden nimmer kunnen verwijten dat zij te veel gal hebben en rancune. Tenminste niet voor hun verbetenste belagers. Als er iemand ongelijk heeft en schuld aan een catastrofe die niet uit eigen beweging gebeurt dan is het altijd Frankrijk. Tot vandaag snoeven zij nog: Als gij onzen raad gevolgd hadt, als gij, bekrompen chauvinisten, artikel 19 hadt willen toepassen van den Volkenbond (herziening der grenzen die een bedreiging kunnen opleveren voor den Vrede) dan zouden de dingen nooit zulk een misselijk en gevaarlijk loopje genomen hebben. En zij verbeelden zich logisch te zijn, liberaal, vooruitstrevend, vrijdenkend, de arme halzen. Zij verliezen alleen uit 't oog, een kleinigheid: dat, wanneer het loopje misschien minder misselijk en gevaarlijk geweest was (wat nog sterk te bezien staat) het eind-resultaat met al zijn gevolgen precies eender zou geweest zijn. Het raadt je de koekoek dat zekere mogendheid haar oprechtste tevredenheid en dank betuigd zou hebben wanneer men haar volgens artikel 19 van den Volkenbond gansch China, Hongkong, de internationale concessies, de Fransche, Engelsche en Nederlandsche Kolonies en als toegiftje ook nog Australië en de Philippijnen met huldigende speeches en met een onverjaarbare garantie aangeboden had op een gouden presenteerblaadje. Natuurlijk zou een andere mogendheid reeds in 1933 met de uiterste voldaanheid haar vlaggen geheschen en al haar. trompetten gestoken hebben, wanneer de Volkenbond, uit naam van het zelfbeschikkingsrecht der volkeren, haar de heerschappij over de Tsjechen, de hegemonie en het monopolie van Centraal-Europa geoffreerd had.

De werkelijkheid

Dat zou een beetje minder rompslomp en geharrewar gegeven hebben, en dit eenige, precaire voordeeltje is nog niet eens zeker. Men hoort die conferentie-maniakken echter keffen: ‘Maar met een tikje inschikkelijkheid van onzen kant zouden die mogendheden zich bescheidener, gematigder, minder gulzig gedragen hebben, volgens bekende physieke en psychische wetten van actie en reactie’. Alsof Frankrijk, en Engeland, en Amerika zich niet inschikkelijk toonden in 't Oosten en in 't Westen! Alsof zij zich niet genoeg op de teenen lieten trappen! Alsof een dier drie meesters van den aardbol tusschen 1928 en '38 een pink verroerde: Die conferentie-utopisten hebben nog niet bemerkt tot waar Frankrijk's inschikkelijkheid bij de Ethiopische Affaire de Republiek gevoerd heeft in haar betrekking tot Italië. Alle lankmoedigheid, alle pogingen om de kool en de geit te sparen, hebben niet verhinderd dat de zwart-gehemde wolvin heden Djiboeti, Tunis, Corsica en Savoje opeischt. Wie liever bloode jan is dan te riskeeren doode jan te worden moet met zulke revendicaties en dergelijke lieden vooral conferenties beleggen. Hij zal altijd 't kortste eind trekken en het gelag betalen.

Er is nog een andere zaak waarin Frankrijk volgens de fanatieke woordenkramers een ondelgbare schuld op zich laadde en welke zij wanen te regelen rond een groen laken: de superbewapening en haar terugslag op de Duitsche economie, met alles wat daaraan los en vast is, distributie van grondstoffen etc. Wanneer de Führer, of een der onder-führers, zooals onlangs Admiraal Raeder, in een redevoering voor den zooveelsten keer uitroept: ‘wij hebben redelijke, eerlijke ontwapenings-voorstellen ingediend en ze zijn afgeslagen’, dan jammeren de aanklagers van Frankrijk regelmatig: ‘ja, de nota van Barthou op 17 April 1934 is een onherstelbare stommiteit geweest.’

Onhoudbare these

Laten wij doen als zij, en met wegcijfering van alle mogelijke pro en contra het axioma aanvaarden der stommiteit eener nota die een Duitsch leger van 300.000 man (gegarandeerd natuurlijk!) verwierp als ontoelaatbaar! Toegegeven. Door een stommiteit en een onbillijkheid te begaan noopte Frankrijk Duitschland zijn bewapeningsvrijheid te hernemen. Deze beslissing, uitgevoerd in een billijke, defensieve, harmonische militariseering, behoefde geen enkel onheil te spellen, geen enkele ramp te berokkenen, noch gevaar, noch schrik. Zij deed dat ook niet aanvankelijk. Noch Frankrijk, noch Engeland (beiden blind voor de Italiaansche en Japansche super-militariseering) reageerden. Maar wat noopte Duitschland om zijn totale productie in te richten op het oorlogsbedrijf, om zijn gansche fortuin te steken in extravagante krijgstoerustingen, om zich vanaf 1933 geleidelijk uit den normalen wereldhandel terug te trekken, om wapenen, kruisers, ontploffingsmiddelen en gevechtsvliegtuigen te kapitaliseeren, om de bijna complete arbeidskracht zijner natie te verspillen in een improductieve productie, om zooals Goering zei: kannonnen boven boter, en Goebbels pas nog, kanonnen boven koffie en tabak te verkiezen? Niets verplichtte of noodzaakte Duitschland om tegen geheel Europa, tegen de geheele aarde op te wapenen en zich, als fatale prijs daarvoor, te voeden met surrogaten. Niets, absoluut niets dwong het tot zulke excessen. Vanaf Hitler's triomf in 1933, vanaf 1935, eerste periode der militariseering, toen Duitschland nog betrekkelijk kwetsbaar was, tot vorigen herfst en dit voorjaar, heeft de evolutie der historie overvloedig aangetoond dat niemand eraan dacht om een natie die klaarblijkelijk haar evenwicht kwijtraakt, die met toeleg en opzet uit haar lood gerukt werd, gewelddadig tot de orde te roepen.

Dat deze gezond-verstandige weerlegging der Hitleriaansche thesis niet onweerstaanbaar in Duitsche hoofden opkomt blijft bij alle censuur en dressuur per slot verwonderlijk. Maar dat Fransche koppen die thesis zoo-zoo slikken, haar vergoelijken, ze ten overvloede verdedigen, ziedaar iets verstommends, iets onthutsends. Rondom die thesis nochtans, als om een onzichtbaar attractie-punt, zal de conferentie draaien. Wie het Hitleriaansche standpunt aanvaardt behoeft haar niet te refuteeren. Doch wie haar niet refuteert moet er zich aan onderwerpen, en aan al haar consequenties, waarvan de vervaarlijkste deze is: dat bij de wijze waarop de Duitsche economie werd ingericht, alles wat men Duitschland gratis of niet fourneert of distribueert, voor meer dan driekwart machinaal en automatisch, wordt getransformeerd in een werktuig om de reeds bereikte suprematie te vergrooten en te bevestigen.

Het schijnt niet dat het Fransche gouvernement, te oordeelen naar de uitlatingen van Georges Bonnet en Daladier, van nature naief genoeg is om de remedie voor deze verteerende kwaal te zoeken op een dier conferenties, waar Frankrijk sedert twintig jaren stuk voor stuk de veeren verloor welke het vandaag mist om uit te vliegen en den chaos te domineeren. Men zou echter het veilige gevoel willen hebben dat de Fransche regeerders in deze afwijzende houding gesteund worden door al hun feitelijke of virtueele bondgenooten. Want op een conferentie valt niets te winnen, zelfs geen tijd, terwijl men er alles van duchten mag, zelfs een ultimatum.

[verschenen: 29 maart 1939]