Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

De nieuwe buurman

Franco's erkenning door Frankrijk kwam niet te vroeg en niet te laat.

Parijs, 2 Maart 1939

Na den val van Barcelona, toen alle posities vanaf de kust tot aan de Pyreneeën onhoudbaar bleken, had het Gouvernement der Spaansche Republiek, dat hoe langer hoe meer in den knel raakte tusschen den opmarcheerenden vijand en de Fransche grens, de keuze tusschen twee richtingen om zich te onttrekken aan de gevangenneming en een directe, weinig gewenschte confrontatie met den overwinnaar. Het kon kiezen 't Noorden of 't Zuiden; Parijs of Madrid.

Want als de Republikeinen niet de middelen bezaten om een gansche Armee met trein en tros in vliegmachines te laden en over de vijandige linies heen door de lucht te vervoeren naar een punt der provincies welke zij nog de hunne konden noemen, zij hadden daarentegen ruim genoeg vliegtuigen disponibel om het Staatshoofd, de Regeering. de Kamers, of wat er van die Kamers overbleef, boven de wolken te transporteeren naar Valencia, Madrid of een andere plaats van bestemming op het territorium waarover zij nog heerschten. Het bewijs dat de vliegtuigen niet ontbraken is geleverd door de tientallen machines die tijdens den Catalonischen uittocht liever een veilig heenkomen zochten in Frankrijk dan koers te zetten naar het Zuiden. Het bewijs dat de reis boven de vijandelijke linies technisch uitvoerbaar was is geleverd door de reizen, die Negrin en verschillende zijner ministers vanuit Frankrijk door de lucht volbrachten, heen en terug, naar de provincies welke nog onder hun gezag stonden.

Geen enkel materieel bezwaar kon dus op de keuze tusschen Noord en Zuid een overwegenden invloed doen gelden. Men moet bijgevolg wel aannemen dat het Gouvernement der Spaansche Republiek tijdens zijn terugtocht onderhevig was aan voorvaderlijke reflexbewegingen en zich de benardheden der situatie niet anders vermocht voor te stellen dan met de oogen van Hannibal, Julius Cesar, Karel de Groote en Napoleon, die zich een transport slechts konden verbeelden te land of te water, hoewel deze geniale volksmenners, een arend ziende zweven of een gewone kraai, menigmaal het onvervulbare verlangen in zich moesten voelen opwellen om de gevederde tweevoeters in hun vlucht te evenaren. Wanneer het daarom misschien een beetje ongeloofelijk klinkt dat tijdens den exodus het idee vliegtuig in geen enkel der hoofden van de Republikeinsche Regeering is opgerezen, dan moet men wel aannemen dat niet alleen de President Azana - die desnoods met dwang had kunnen worden ingescheept - maar ook de Premier Negrin en de voornaamste leden van zijn kabinet, in hun binnenste elke hoop op een gelukkigen uitslag reeds verkeken achtten, toen zij op zoek naar een schuilplaats in Noordelijke richting togen.

Bevoegdheden verbeurd

Maar wijl zij zeer bedreven zijn in de internationale doctrine en jurisprudentie, en ten overvloede hun autoriteit uitsluitend grondvesten op het Recht, moesten zij ook weten wat volgens André Tardieu bekend is aan elken Franschen eerstejaarsstudent, (wij vermoeden dat hij lichtelijk overdrijft) namelijk, dat een Regeering die genoopt wordt haar gebied te verlaten, haar grenzen te overschrijden, en het ook doet, automatisch, de facto en de jure, haar bevoegdheden tot regeeren verbeurt. In ieder geval kon het Gouvernement der Spaansche Republiek weten dat deze toepassing van een Internationalen rechtsregel zeer veel kans had geadopteerd te worden door de Regeering van Frankrijk. Op het moment dat Azana en Negrin zich als vluchtelingen aanmeldden bij een Franschen douanepost, hield hun gouvernement feitelijk en rechtelijk op te bestaan. Dit verlies van wettige bevoegdheden is in het civiele het pendant der ontwapening welke in het militaire de strijdende troepen ondergaan die zich op neutraal gebied onttrekken aan de noodzakelijkheden van den oorlog. Hadden daarentegen Azana en Negrin zich per vliegtuig naar Madrid begeven, dan ware het de simpele plicht geweest van den Ambassadeur, dien de Fransche regeering zeer kort voor de ineenstorting benoemde bij het Gouvernement der Spaansche Republiek, om Azana en Negrin op hun verdere rondzwervingen te volgen.

Geen enkele opvatting is juridisch onaanvechtbaar, maar deze tenminste beantwoordt aan de eischen van logica en gezond verstand. Men kan daarom niet zeggen dat het Recht zwichtte voor Geweld, toen Frankrijk na de débâcle der Catalonische legers, het Gouvernement van Generaal Franco erkende als de eenige autoriteit in Spanje. De Fransche regeering trok eenvoudig de conclusies van feiten, die Azana en Negrin vrijwillig schiepen door uit te wijken naar het Noorden. Men kan ook niet spreken van een capitulatie tegenover de Totalitaire Mogendheden, van een ‘nieuw München’, van een schande en een schandaal welke besloten zouden liggen in den haast waarmee men de overwonnenen den rug toedraait en voor de overwinnaars den nek buigt. Geen kwestie van. Wanneer de gouvernementeele zelfmoord van Azana en Negrin eenigen blaam verdient, het verwijt ervan kan niet terugvallen op de regeering van Parijs. Integendeel. Als de Fransche regeering geweigerd had de verdwijning te constateeren van het Gouvernement der Spaansche Republiek, als zij Generaal Franco was blijven negeeren, dan zou zij voor de eerste maal openlijk de noninterventie geschonden hebben. Want waar het wettige gouvernement niet meer bestaat verzwinden machinaal alle redenen om een ander bewind niet te erkennen. Dit is geen paradox, geen sofisme, en geen gewrongen interpretatie der omstandigheden. Verre van dat. De paradoxen en het arbitraire zijn aan den kant van hen die de Fransche (en de Engelsche) regeering overstelpen met beschuldigingen van verraad, opportunisme, eerloosheid, bankroet, etc.

Negrin's dienst

Men kan echter op solide gronden betoogen, dat Negrin, door juridisch in 't niet te verzinken, een onwaardeerbaren dienst betoond heeft aan de gouvernementen van Parijs en van Londen en aan de stelling die zij innemen op het internationale plan. Van de besprekingen welke gevoerd zijn tusschen Generaal Jordana, den vertegenwoordiger van Franco, en Leon Bérard, den gedelegeerde der Fransche regeering, lekte geen syllabe uit, noch van het zeer lange protocol dat zij teekenden Zelfs de gebruikelijke klopgeesten, die alles vertroebelen wanneer een madame Tabouis als medium fungeert, onthielden zich van aanduidingen. Doch als de deliberaties gehuld bleven in het diepste mysterie, het zou bovenmate extraordinair zijn wanneer het verzwegen uitgangspunt der onderhandelingen niet berustte in den eveneens verzwegen wensch van Generaal Franco om tegenover bondgenooten, die lastig en indringerig kunnen worden, een tegenwicht te vinden dat hij in geen enkel opzicht behoeft te duchten en dat zijn voormalige, overbodig geworden helpers minder veeleischend maakt en zoo noodig onschadelijk. Dergelijke wenschen werden bij herhaling gesignaleerd in de onmiddellijke nabijheid van Franco. Reeds op 19 April 1937 hield Generaal Yague te Burgos en in tegenwoordigheid van Franco de opzienbarende redevoering waarin hij zei: ‘Wanneer de blauwe soldaat, altijd dapper, den rooden soldaat ontmoet, eveneens altijd dapper, reikt hij hem de handen, en zij beginnen elkaar te begrijpen, misschien den toekomstigen gemeenschappelijken vijand te gissen, want zij voelen ginds, aan het front, op de met bloed doordrenkte Spaansche aarde, de noodzakelijkheid om zich te vereenigen.

Te vroeg

Wegens deze redevoering (het was in 1937 te vroeg om zulke gedachten onomwonden te uiten) werd Generaal Yague uit zijn commando ontheven en het gerucht beweerde zelfs dat hij zich een kogel in den kop joeg. Bij het laatste offensief echter verscheen hij opnieuw aan het hoofd zijner Moorsche divisies en was hij een der eersten die Barcelona binnentrok. De toespraak van Yague sleepte nog een tweede ongenade mee. Toen Romé Pinon, die deze maand dit buitengewoon instructieve document publiceerde in de Revue des Deux Mondes (de publicatie zelf in dit orgaan is een aanwijzing) zich naar Rome wilde begeven ter gelegenheid van het conclave, weigerde Mussolini hem het verlof tot betreden van Italiaansch grondgebied. Ook dit incident spreekt boekdeelen. Al zouden evenwel de opinies van Generaal Yague betreffende den ‘toekomstigen gemeenschappelijken vijand’ slechts onder alle mogelijke voorbehoud gedeeld worden door zijn chef Franco, de erkenning van Franco's gouvernement door Frankrijk zal de stroomingen welke Yague belichaamt en formuleerde ongetwijfeld versterken. Onder alle denkbare omstandigheden ontneemt de erkenning van het Nationalistisch Bewind aan de huidige Spaansche regeering elke zedelijke, begrijpelijke aanleiding, elk soort of schijn van argument om bij geval van internationaal conflict Spanje in een oorlog te werpen tegen Frankrijk. Volgens menschelijke berekening derhalve zijn de voornaamste zorgen voor een derde grens welke Frankrijk te verdedigen zou kunnen krijgen, afgewenteld.

Een overwinning

De erkenning van Franco is dus geen Fransche nederlaag, noch een capitulatie, noch een failliet. Zij is veeleer een overwinning. Niet enkel is de erkenning volkenrechtelijk gemotiveerd. Doch zij getuigd van meesterlijken realiteitszin bij de staatslieden van Parijs die hun passies, en hun sympathieën, terzijde schoven in het belang eener hoogere zaak. Als manoeuvre en factor van politieke strategie komt Franco's erkenning waarschijnlijk juist op tijd, niet te vroeg en niet te laat.

[verschenen: 14 maart 1939]