Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Uit de diepten

De astronomen worden door de dictatoren, voor hen eendagsvliegjes, niet van de wijs gebracht.

Parijs, 27 Februari 1939

Waar er weinig nieuws geweest is dezen winter: geen nieuwe muziek, geen nieuwe poëzie, geen nieuwe roman, geen nieuwe schilderij, geen nieuw beeld (Nieuw natuurlijk in de beteekenis welke het woord heeft bij een gesternte dat voor 't eerst in een telescoop opblinkt), geen nieuw deuntje zelfs dat het geheele menschdom zingt, of het goed of slecht gehumeurd is, onder lachen of onder tranen, alsof er zonder dat geneurie van een vroolijk zieltje iets ontbreken zou aan onze aarde op hare vaart door de oneindigheid; waar alles onder den druk eener onmetelijke beklemming met stomheid geslagen schijnt, daar is nog altijd nieuws betreffende de planeet waarop wij wonen. Want onder de denkers en dichters zijn de astronomen de laatsten die iets van de wijs kan brengen. Zij beschouwen de dingen van zulke afstanden dat ze het duizelen voorgoed hebben afgeleerd, en of ze een atoom ontleden of een zonnestelsel, maakt voor hen niet het minste verschil. Hun geschiedenis rekenen zij in millioenen eeuwen; de onze telt er nauwelijks zestig. Wij meten met een duimstok, zij met licht-jaren. Voor hen is de grootste en geweldigste der dictators een nietig eendagsvliegje, een microbe, een infusie-diertje, waarvan het ijdele gewriemel in een verhouding staat tot het Al, welke ridicuul zou zijn wanneer ze noemenswaardig was. Hoe jammer dat dictators niet méér omgaan met astronomen die hun eenig begrip zouden kunnen geven van de relativiteit!

Het binnenste der aarde

Verneem dan dat wij berichten ontvingen over de samenstelling van het binnenste der aarde. Hoe vreemd het lijkt, van alle globen die in de hemelen zweven, zijn wij 't minst nauwkeurig ingelicht over den bol waar wij leven, doch waarvan wij twee honderd jaar geleden den omvang nog niet met eenige zekerheid konden becijferen, en waarvan ternauwernood vijftig jaar terug reusachtige fragmenten totaal onbekend waren. Onze verrekijkers doorboren langs onbegrensde uitspansels de blauwe, witte, gele en roode sterren tot in haar kern, maar op de aarde groeven wij nog nimmer tot een diepte van twee duizend meter. Wij kennen de ingrediënten waaruit die sterren werden opgebouwd, haar densiteit, haar temperatuur. Doch tot voor weinige jaren terug geloofden wij rotsvast dat het middelpunt der Aarde bestond uit een laaiend vuur, een blakerende haard, die volgens de wetten der physiek geleidelijk moest uitblusschen, waardoor de dunne korst welke zich rondom dien brand gevormd had regelmatig zou afkoelen, krimpen, rimpelen en verschrompelen, met schokken en bevingen, tot de laatste gloed gedoofd was en alles verstard in de ijzige koude van een eeuwigen winter. Het is niet zoo lang geleden dat onze tijdgenoot Svante Arrhenius de inwendige temperatuur der aarde bepaalde op 100.000 graden, en dat men zich afvroeg, hoewel nog ontelbare zonnige dagen in 't verschiet lagen, wat het rampzalige menschdom moest aanvangen wanneer alles bevriezen ging in een woestijn van sneeuwige kristallen. Ik herinner me de prachtigste beschrijvingen dezer verijsde, majestueuze leegten. Het was de gelukkige tijd waarin de mensch weinig andere bekommernissen had dan fantasieën welke zich voor niemand zouden verwezenlijken.

Dicht genoeg bij de zon

Dat zijn allemaal bakerpraatjes, meldt in een kennisgeving aan de Société Astronomique de France, de physicus Dauvillier, wiens singulier Laboratorium voor Cosmische Stralen te Meudon wij onlangs beschreven hebben. Wie de ingewanden der Aarde wil kennen, moet beginnen bij haar oorsprong. Voor die oorsprongen gaat hij uit van de theorie van Jeans, de eenig aannemelijke, hoewel zoo goed als onmogelijke, exceptioneel als ze is in de ordening van het Universum. Sterren immers, die één millimeter diameter hebben, ontmoeten elkaar slechts door een ondenkbaar toeval, wanneer ze op een afstand van twee honderd kilometer uit elkander wentelen, volgens de werkelijke proporties welke een heelal regeeren, gereduceerd tot de kleinste schaal. En toch moeten wij aanvaarden, bij gebrek aan een plausibeler hypothese, dat in de oertijden een gigantische ster de Zon dicht genoeg genaderd is, om op hare vloeibare ziedende massa een zoodanigen vloed te verwekken (gelijk de maan dagelijks in zeeën der aarde ebbe en vloed veroorzaakt) dat een hoeveelheid materie van de zon werd losgerukt, voldoende om de aarde te vormen en de overige planeten. Nog steeds vallen overblijfselen en nakomers van dat cataclysme, waaraan we ons bestaan danken, uniek of zoo goed als uniek in de annalen van het Heelal, op de aarde terug als meteoorsteenen. Onderzoek ze. Hun vorm bewijst dat het brokstukken zijn van gebarsten blokken, een soort van shrapnells. Hun baan toont aan dat ze, evenals de aarde, rondom de zon cirkelen, talrijk, als een soort ring van Saturnus. Alles duidt erop dat ze de fragmenten zijn eener planeet die uiteensprong. Om het binnenste der aarde te kennen behoeft men niet te delven tot peillooze laagten. Men heeft slechts deze meteoren te analyseeren.

Eén klomp ijzer

Zooals de zonnekorst, sinds lang chemisch ontleed, bevatten zij hoofdzakelijk ijzer, ongeveer 12%. En redeneerende per analogie, aarzelt Dauvillier niet om te concludeeren dat de spreekwoordelijke ingewanden der aarde een ontzaglijke klomp ijzer moeten zijn, met een middellijn van ongeveer tien duizend kilometer. De temperatuur dezer ijzermassa zou 1200 graden bedragen. Haar kleur is donker-rood. Er heerschen ongehoorde pressies in dezen metalen bol, maar sinds een milliard jaren koelt de aarde niet meer af. Want rondom de ijzeren, compacte, stevige pit plooide zich in verschillende lagen een steenig onhulsel van basalt en graniet, tot een dikte van circa zestien honderd kilometer, dat genoeg radium bevat om voor een constante verwarming te zorgen tot het einde der eeuwen.

Dit omhulsel echter, met zijn grillig reliëf van bergen en afgronden, die ontstaan zijn uit opzwellingen, blazen en luchtbellen, borrelingen eener materie welke in zijn oorsprongen gekookt heeft en gesmolten is, dezelfde blaren en ronde kraters die men waarneemt op de maan, maar die op de aarde getransformeerd werden in zeeën, toen de waterdampen zich condenseerden, dit omhulsel zou niet hechter aan den metalen romp bevestigd zijn dan als ware het een granieten vlot, drijvend op kleverige, niet geheel verharde fundamenten van nog kneedbaar basalt, niet hechter dan een sinaasappel, waarvan de schil zou kunnen draaien rondom de vrucht, of de bast van een boom rondom zijn stam. Aldus wordt verklaard hoe Spitsberg zich eermaals heeft kunnen bevinden onder den Equator en de Zuidpool in Midden-Afrika. De monsterachtige pit bleef stabiel in haar as, maar het dunne oplegsel der schors, met zijn oceanen en continenten, verschoof op de glibberige fundeering die een dikte heeft van ongeveer duizend kilometer. Sinds ettelijke eeuwen evenwel schijnt de korst niet te draaien, want dat zou men merken, wijl in zulk geval de Poolster van plaats zou verwisselen, gelijk ze eertijds gedaan heeft.

Deze theorie is misschien niet minder fantastisch dan alle vroegere en de specialisten in aardbevingen en cosmische fenomenen hebben er in de eerste plaats hun oordeel over uit te spreken. Maar is niet de heele wetenschap een sprookjesachtig labyrinth, waar men tastend en schoorvoetend een uitweg zoekt naar de waarheid? In afwachting dat de geleerden een stap verder zetten, kan men zich altijd verheugen dat de theorieën van Dauvillier in alle richtingen een uitzicht openlaten naar een levensvatbare toekomst. Zelfs de metaal-industrie kan gerust zijn. Hoeveel kanonnen men ook giet, nimmer zal zij ijzer tekortkomen, als men diep genoeg graaft.

[verschenen: 17 maart 1939]