Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

De macht der dichters

Het dertig jaar geleden gepubliceerde ‘Manifest der Futuristen’ was de aankondiging van den nieuwen tijd, welken wij thans nog beleven.

Parijs, 20 Februari 1939

Wie behooren tot wat dertig jaar geleden ‘de jonge generatie’ was, hetzij ze heden Europa regeeren, hetzij ze aanschouwen hoe Europa wordt, kunnen vandaag een herdenkingsdag vieren, welke men op zijn minst had mogen vereeuwigen met een postzegel. Er is niets gebeurd, er zal niets gebeuren. Niet het kleinste ceremonietje. Laten wij den datum daarom niet vergeten, vooral niet wijl wij zitten met hetgeen klassiek de gebakken peren heet. Op 20 Februari 1909 verscheen het Manifest der Futuristen, charter en symbolum van den nieuwen tijd. Het was een Zaterdag dat dit evenement plaats greep: op de eerste pagina van het Parijsche dagblad Le Figaro.

Meen niet dat wij spotten, hoewel het een proclamatie betreft van schilders, dichters, componisten, architecten. Neen. Zij die toen jong waren en die kunnen terugblikken, de twee uiteinden van een kleurigen regenboog baseerend op twee jaartallen, hebben in gindsche lente het springen gevoeld eener machtige vonk en in een siddering contact gekregen met een onbekend vuur. Allen hebben het manifest gelezen, over de gansche wereld. De eenen, met een ongeduldige geestdrift, hielden het voor een signaal van bevrijding. Zij waren de talrijksten. De anderen, met de helderziendheid van een dieper instinct, snoven er het ozon op eener samengepakte elecriciteit, die zich knetterend ontladen ging, galvaniseerend en verontrustend. Zij waren de minderheid. De eenen en de anderen trokken weinige jaren later de fluitende bommen tegemoet, de krakende shrapnells, de roffelende mitrailleuses. Millioenen waren zij die niet terugkeerden. Maar het was een fameuze generatie, de jonge generatie van omstreeks 1909. Want wie ontsnapten aan het dichte en doodelijke net dat de kogels gedurende twee en vijftig maanden geweven hebben over Europa, dragen den naam Hitler, Mussolini, Stalin, Daladier, om slechts de voornaamsten te noemen. Alle consideraties daargelaten over goed en kwaad zal niemand loochenen dat het mannen zijn, persoonlijkheden. En waar zulke figuren konden overblijven waar zoo velen vielen, moest de massa wel uitstekend zijn. Zullen wij echter ooit weten wat tusschen 1914 en '18 verloren is gegaan?

Het manifest

Zij die gespaard werden zou men willen raden het Manifest der Futuristen te herlezen. Zij zullen misschien versteld staan, doch het zal hun niet schaden hun geheugen even op te frisschen. Eén in ieder geval kan er, als op een oude gramofoonplaat die lang zoek raakte, his master's voice hervinden en herkennen. Over het algemeen immers gelooft men dat het Fascisme begon te Milaan, op het plein van San Sepolcro, en zijn ontluiking dankt aan een redevoering welke Benito Mussolini daar afstak op 23 Maart 1919. Dit is een vergissing. Op dien dag telde het Fascisme reeds tien jaren. Het behoefde hoogstens georganiseerd te worden. De bijlen waren nog niet gebundeld. De zwarte hemden waren nog niet reglementair. Maar alles wat de Fascio zou karakteriseeren: de oratorische thema's, de krampachtig gespannen kaken, de blaffende mond, de opgeschroefde stem, de snoevende driestheid, de gewelddadige hernieuwing, de toornige weigering om een museum van antiquiteiten te zijn, de imperialistische drift, de hymnes op den oorlog, het roekelooze, het ongebreidelde, het totalitaire, dat alles was voorhanden, het lag sinds tien jaar klaar om ingelijfd, ingeburgerd, geofficialiseerd te worden. Het geheele Fascisme van Mussolini, inhoud en vorm, rhythme en accent, lag besloten in het Manifest der Futuristen. Woord voor woord is toepasselijk en past als een sleutel op zijn slot. Men heeft slechts te citeeren:

‘Wij willen zingen de zucht tot gevaar, de gewoonte der energie en der vermetelheid.

Omdat tot nu toe de literatuur de peinzende onbeweeglijkheid, de extase en den slaap vertolkt heeft, willen wij de agressieve beweging verheerlijken, de koortsige slapeloosheid, den looppas, den salto mortale, de oorvijg en den vuistslag.

Wij verklaren dat de luister der wereld zich verrijkt heeft met een nieuwe schoonheid: de schoonheid der snelheid. Een raceauto, met zijn dikke buizen als slangen met ontploffenden adem, een auto die loeit alsof hij op mitraille aanstormt is mooier dan de Victoire de Samothrace.

Wij staan op de uiterste spits der eeuwen. Waartoe dient het om achter ons te kijken op het oogenblik dat wij de mysterieuze vensters van het onmogelijke moeten inbeuken? De Tijd en de Ruimte zijn gisteren gestorven.

Wij willen den Oorlog glorifieeren, - den Oorlog, de eenige hygiëne der wereld, - het militarisme, het patriotisme. het vernietigend gebaar der anarchisten, de Mooie Ideeën die dooden, en het misprijzen der vrouw.

Wij willen Italië verlossen van zijn gangreen van professoren, van archeologen, van cicerone's en antiquarissen. Wij willen Italië ontdoen van zijn ontelbare musea, welke het overdekken met ontelbare kerkhoven.’

Nog actueel

Et caetera. In 1909 was dat bulderend geraaskal actueel voor hen die het profetische ervan konden speuren en duiden. Zij waren te jong om hun opinie te geven, welke hun trouwens niet gevraagd werd. Zij voelden zich alleen vibreeren in een geluid dat verre orkanen aankondigde. En waar hadden zij zich moeten bergen, hoe hadden zij zich moeten pantseren om er zich voor te vrijwaren? Het Manifest der Futuristen was een dier psychische fenomenen waartegen jonge harten zich niet isoleeren kunnen. Qua intensiteit had het, voor de moderne tijden tenminste, nergens en nooit zijn gelijke.

Maar een expressie welke wegens haar profetischen zin in 1909 reeds de hoogste actualiteit was, is nog actueeler geworden in 1939. Zij heeft niet geëvolueerd. Zij heeft zich vervuld en verwezenlijkt. Wanneer men niet wist dat de onderteekenaars van het Futuristische Manifest zonder uitzondering Italianen waren, hun chef Filippo Tommaso Marinetti zelfs een super-Italiaan, zou 't niet eens vermeld behoeven te worden. ‘De uiterste spits der eeuwen’ vanwaar men zich theatraal en bombastisch in de branding werpt, is voor Mussolini beurtelings een balcon geweest, een dorsch-machine, de voorsteven van een schip. De violente stijl van Marinetti, met alles wat daarmee samenhangt, zijn inspiratie, moedwillige intonatie, zijn dolle cadans, zijn onbesuisd timbre, is vanaf hij fascistisch werd in 1919, elk jaar een beetje meer de strijd geworden der internationale politiek, na het geweest te zijn eener aesthetiek die geen enkel meesterwerk voortbracht in dertig jaren tijds, en niettemin onmetelijke successen en een onberekenbaren invloed kan boeken. En niet enkel in Italië.

Marinetti bezingt den oorlog

Toen Mussolini een Koninklijke Italiaansche Academie stichtte bestemde hij den eersten zetel en bovendien het presidentschap voor den Futurist Marinetti. Misschien echter omdat hij Marinetti's vaderschap niet verder wil erkennen, misschien omdat de eerste manifestatie van het Futurisme verscheen in een Fransch dagblad, misschien ook omdat Hitler over alle kunst-systemen in isme (impressionisme, expressionisme, cubisme, dadaïsme, futurisme) zijn excommunicatie heeft uitgesproken, is de gedenkdag van Marinetti's Openbaring voorbijgegaan in een stilte, welke men, gezien de gevolgen dezer oorzaak, met recht mag houden voor verbazend. Dit heeft Filippo Tommaso Marinetti niet verhinderd op 9 Februari, bij de opening eener tentoonstelling van 47 lucht-schilders en beeldhouwers, een nieuwe missive over de aarde te slingeren, na zijn kameraden geëlectriseerd te hebben met een vreugdekreet aan het adres van Mussolini ‘engelbewaarder der Gewapende Poëzie’. Die boodschap luidt:

‘Oorlog, eenige hygiëne der wereld voor de vervolmaking van het Mussoliniaansche Imperio.

‘Wie den oorlog zingt heeft den Vrede in zijn zak en de vruchtbare liefde.

‘Wie den vrede zingt heeft daarentegen de abjectie, de onmacht, den dood.

‘Italianiseering van de Middellandsche Zee!’

Zooals men merkt blijft hij in den toon. De beeldenstormer van 1909 werd zonder te veranderen de hofpoëet van 1939. Waaruit men zonder verdere commentaren mag afleiden dat het Manifest der Futuristen nog actueeler dreigt te worden voor de toekomst dan het reeds was voor het verleden en dat de vreemde golfslag waarop ze zijn ingeschakeld nog niet is uitgewerkt.

[verschenen: 7 maart 1939]