Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Uit den kant van Tokio

‘Ik zou niet gaarne Jood zijn in '39, niet gaarne soldaat in '40 en niet gaarne Duitscher in '41.’

Parijs, 2 Februari 1939

Toen op 't eind van 't vorig jaar Z.E. Sjigomura, een der laatste Fransch-gezinde leden van Nippon's diplomatisch personeel, wegens gezondheidsredenen die geen verzinsel waren, de Japansche Ambassade verliet om voor altijd terug te reizen naar zijn vaderland, werd in sommige pers-organen reeds officieus ter kennis gebracht dat volgens alle waarschijnlijkheid de post van den vertrekkenden gezant voor geruimen tijd onbezet zou blijven. De Quai d'Orsay inderdaad kon het incident dat zijn opvolger zou verwekken voorzien omdat Buitenlandsche Zaken sedert enkele maanden al met Tokio in onderhandeling lag over de benoeming van den nieuwen vertegenwoordiger der Rijzende Zon. Het conflict tusschen beide kanselarijen, ontstaan wegens de candidatuur Tani, komt bijgevolg niet onverwacht. Maar het had een anderen oorsprong dan door verscheidene bladen werd opgegeven en het is niet zonder belang voor een nauwkeurig inzicht in den algemeenen toestand om de eigenlijke toedracht te kennen van het geschil.

Het Fransche gouvernement, volgens de courante lezing, heeft zijn goedkeuring geweigerd aan Tokio's candidaat, omdat Tani een rapport had uitgebracht waarin hij Frankrijk betichtte van leveranties van oorlogsmaterieel aan de Chineezen. Waarop de regeering van Tokio besloot haar Parijsche Ambassade vacant te laten tot de Quai d'Orsay een juistere appreciatie zou toonen van zijn verplichtingen en van zijn ongelijk.

Dit kan lang duren want de Quai d'Orsay heeft uitstekende redenen om niet van opinie te verwisselen. Behalve immers dat de Japanners een tikje overdrijven wanneer zij de striktste neutraliteit eischen aan Chineesche grenzen waar volgens hun eigen beweringen geen oorlog heerscht, geeft hun voorstelling der zaken slechts een zeer onvolledig beeld van de werkelijkheid.

Tani's verklaringen

Hun candidaat Tani heeft metterdaad enkele maanden geleden verklaringen afgelegd na een tournee door China, waar, terloops gezegd, niets ontbreekt dan een comité van non-interventie. Op zijn inspectiereis had hij, volgens zijn eigen woorden, de absolute overtuiging verkregen, dat de neutraliteit door de Franschen op de meest scrupuleuze wijze geëerbiedigd werd, dat zij geen wapenen leverden aan de Chineezen, noch faciliteiten gedoogden voor frauduleuze proviandeering over Tonkineesch gebied.

Deze verklaring behaagde misschien aan het gouvernement van Tokio doch geenszins aan de extremistische generaals die de handelingen controleeren hunner wettige regeering. Binnen het etmaal ontving Tani van deze militairistische elementen onder bedreiging der ergste représailles de sommatie om op zijn oordeel terug te komen en zijn uitlatingen te herroepen. De inspecteur gehoorzaamde en gaf zichzelf een démenti. Het vooruitzicht om neergeschoten te worden of andere straffen te ondergaan bezorgde hem wellicht niet het minste genoegen. Hij verklaarde dus enkele dagen later het vierkant tegenovergestelde van wat hij even te voren zei geconstateerd te hebben. Het wit was plotseling zwart geworden. Tani behoort klaarblijkelijk niet tot het onwrikbare ras der helden van Japansche fabels. Men kan dit betreuren. Men kan ook denken desnoods dat op zijn tournée door China het zwart en het wit ten naasten bij tegen elkaar opwogen. Maar men begrijpt dat de Quai d'Orsay de Fransche relaties met een Oostersche mogendheid niet gaarne toevertrouwd zag aan een diplomaat die van richting verandert met de willigheid van een windvaan, en dat Parijs het daarenboven ietwat extravagant achtte om voor de bekleeding van den inmiddels opengevallen post juist den ambtenaar te kiezen die Frankrijk beschuldigde onder zulke omstandigheden.

Intermezzo

Zoo bevindt Frankrijk zich ten opzichte van Nippon in dezelfde verhouding waarin het gedurende twee jaren verkeerd heeft met Italië: geen Ambassadeur en onderbreking der normale diplomatische betrekkingen. Daar deze situatie van Japansche zijde met blijkbaren opzet geprovoceerd werd, kan men dus volgens de meeste waarschijnlijkheid tusschen beide mogendheden een intermezzo verwachten dat gewoonlijk gekarakteriseerd wordt door de porceleinen hondjes die elkaar aankijken op den schoorsteenmantel. In het gunstigste geval zal de Affaire Tani een tijdperk inluiden van min of meer serieuze speldeprikken en plagerijen die soms het voorspel zijn tot le grand amour en de finale omhelzing. In de ongunstigste hypothese echter zou de uitgelokte twist, parallel loopend met de Italiaansche uitdaging, het natuurlijke, logische einde beduiden eener langjarige expectatieve periode, de eerste openlijke, onverbloemde consequentie eener gestadige en geleidelijke evolutie. Vermoedelijk zal men de realiteit het dichtst benaderen door over te hellen naar deze tweede diagnose.

Zonder eenigen twijfel redeneert men even verkeerd wanneer men de pretentieuze revendicaties van Rome toeschrijft aan het fascisme, als wanneer men de agitatie van Duitschland en de eruptie van Japan dateert van het verschijnen van het bolsjewisme. Alle drie, Italië, Duitschland en Japan hebben achter den rug een langzame, onafgebroken incubatie van nationale megalomanie, welke meer dan vijftig jaren gebroed en gegist heeft, een megalomanie waarin alle drie zich solidair en verwant voelen, een megalomanie welke zich bij alle drie ontwikkelde op een concordeerend rhythme, een megalomanie waarin alle drie, hoewel verschillend begunstigd door fortuin en kans, een zóó gelijken tred hielden dat alle drie op hetzelfde tijdstip het crisis-punt moeten bereiken en zullen bereiken, het breek-punt.

Oude aspiraties

In dit ondergrondsche proces zijn ideeën en ideologieën, fascisme, nationaal-socialisme, anti-bolsjewisme, anti-komintern, hoogstens en op hun best, niets dan nuttige, bruikbare stimulaties, spiegels om leeuweriken te vangen, lokvinken voor jonge en primaire enthousiasten die baldadigheden botvieren achter een ideaal, maar in laatste instantie zijn die ideeën en ideologieën waarvan geen enkel den toets der critiek noch den tand des tijds kan doorstaan, niets dan voorwendsels en pretexten, niets dan paracents, niets dan momentane instrumenten eener nationale politiek. Het Italië van Mussolini is precies hetzelfde als het Italië van Crispi - welks exorbitante, ongeproportionneerde aspiraties reeds door Maarschalk Lyautey gesignaleerd werden in zijn enkele jaren geleden uitgegeven jeugd-brieven. Het Duitschland van Hitler is volmaakt identiek aan het Duitschland der eerste pangermanisten van ruim een eeuw her waarover Heine zoo wonderlijk voorspellend getuigd heeft in zijn geschriften, en volmaakt, fundamenteel identiek aan het Duitschland van Bismarck, van Wilhelm II en van de tallooze geheime genootschappen van omstreeks 1920. En stellig, zeer stellig onderscheidt het hedendaagsche Japan zich slechts door oppervlakkige technische, mechanische nuances van het Japan van den eersten Chineeschen oorlog in 1894.

Men heeft het te laat gemerkt. Sommigen, gekarikaturiseerd als ‘types met paraplu’, zouden als geboren struisvogels die zij waren, de evidentie nog willen negeeren, terwijl ze brutaal worden belachelijk gemaakt op de tribunes van Rome en Berlijn. Laat men 't ten minste niet vergeten in de toekomst, welke een bekend staatsman onlangs samenvatte in deze pittoreske formule: ik zou niet gaarne Jood zijn in '39, niet graag soldaat in '40 en niet gaarne Duitscher in '41. De profetie welke de boutade behelst moge verhoed worden. Maar om de begane dwalingen te herstellen en onheilen af te wenden zullen een aaneengesloten Amerika, Engeland en Frankrijk niet te veel zijn.

[verschenen: 18 februari 1939]