Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

De maat van alle dingen

De eenige internationale conferentie, welke besluiten neemt met algemeene stemmen, van groot gewicht en geldig voor de geheele aarde.

Parijs, 13 Februari 1939

Wanneer er niets tusschenbeide treedt zullen in den loop van dit jaar de vertegenwoordigers van meer dan vijftig naties tezamen komen onder de vergulde klok van den vermaarden en luisterrijken Salon de l'Horloge op den Quai d'Orsay. Hun vergaderingen zullen gepresideerd worden door den Franschen Minister van Buitenlandsche Zaken. Met algemeene stemmen zullen zij zeer gewichtige besluiten nemen welke hun regeeringen binden en die werktuiglijk van kracht worden over de gansche aarde. Daarna zullen zij een afscheidsdiner houden en alvorens terug te keeren in hun respectieve haardsteden elkaar bij den laatsten handdruk de woorden toevoegen: Tot over zes jaar.

Deze voorbeeldige internationale conferentie, waar alles zoo fenomenaal eendrachtig toegaat en aan welker beslissingen de gouvernementen zich zoo gewillig onderwerpen, is geen sprookje, geen verzinsel, geen beeldspraak en geen vrome wensch. Het zijn de geleerden van alle volkeren der wereld die zich vereenigen om te beraadslagen over den Meter en den Kilogram. Gezamenlijk vormen zij het Internationaal Bureau van Maten en Gewichten, dat in 1875 werd ingesteld op initiatief der regeering van Frankrijk. Hunne nimmer gewijzigde statuten bepalen dat zij onder voorzitterschap van den Franschen Minister van Buitenlandsche Zaken, en onder dubbele leiding van den president van het Internationaal Comité en den president der Fransche Academie van Wetenschappen elke zes jaar een Generale Conferentie beleggen ‘om te discuteeren en maatregelen uit te lokken voor de propaganda en ter perfectionneering van het metriek stelsel, en eveneens de nieuwe fundamenteele besluiten te bekrachtigen welke in den tusschentijd der zittingen genomen zouden kunnen zijn’.

Op het oogenblik is de president van het Internationaal Comité de beroemde Italiaansche wiskundige Vito Volterra. Hij bezit een der drie sleutels voor de drie poorten, één van hout, de laatste twee van ijzer, welke toegang geven tot de diepe kelders, gegraven tot in de ingewanden der aarde, waar, ontoegankelijk voor wisselingen van temperatuur en de listen van inbrekers, de modellen berusten van den Meter en den Kilogram, vervaardigd in een onveranderlijk metaal. Wie door het park van St.-Cloud langs een ouderwetsch gebouw wandelt, schijnbaar verwaarloosd en verlaten wegschuilend tusschen verwilderend struikgewas, zou nimmer vermoeden dat daar, achter die schilferende muren en onder een plaveisel waar het gras tusschen de steenen groeit, een der essentieele, een der kostbaarste schatten bewaard wordt van het moderne menschdom.

Trotsche gedachte verwezenlijkt

Natuurlijk, voor de propaganda van het metrieke stelsel werden de bijeenkomsten der Conférence Générale zoo goed als overbodig. De grandiose, zelfbewuste gedachte van de leden der revolutionnaire Nationale Conventie, die, toen zij de eenheid schiepen van het voornaamste der menschelijke werktuigen, Maat en Gewicht, dit nieuwe instrument opdroegen ‘aan alle tijden en alle volkeren’, deze trotsche gedachte werd bijna ten volle verwezenlijkt. De jongste mogendheid welke zich bij den Meter aansloot was Turkije in 1933, en waar van de 57 bestaande wereldstaten het metrieke stelsel nog niet verplicht is, daar is het in ieder geval facultatief. En wanneer de Engelsche en Amerikaansche handel (en sport) tot dusverre nog rekenen volgens antieke gebruiken, de wetenschappen van Engeland en Amerika daarentegen rekenen sinds lang in de decimale maten welker standaard bij benadering gelijk is (het verschil bedraagt 0.2 mm) aan het tienmillioenste deel van het kwart van den Parijschen meridiaan. In dit opzicht kan het Internationaal Comité dus tevreden zijn, hoewel een algeheele, definitieve overwinning van den Meter na 150 jaren nog niet bereikt werd. Ook al zou de Italiaansche sleutel, berustend te Rome, bij de aanstaande zittingen ontbreken, ook al moest een der drie ondergrondsche poorten gesloten blijven, geen redelijk mensch kan zich verbeelden dat de Meter, die als een der symbolen zou mogen gelden van de Democratie, ergens terrein zal verliezen waar hij langs elken weg de afstanden aanduidt voor altijd.

Wat de perfectionneering aangaat, dit is een andere kwestie. Men zou ermee kunnen gekscheren als niet de dagelijksche ervaring leert hoeveel afhangt van een volmaakt juiste maat. De lakenkoopman en de kruidenier mogen lachen over een verdeeling van den millimeter in microns en millimicrons, één milliardste meter, of van het gram in micro's, één millioenste gram. Zij hebben er oogenschijnlijk geen belang bij in hun winkel, noch de huisvrouw voor haar maandelijksch budget. Maar noch de winkel noch het budget zouden kunnen voortbestaan zonder deze oneindige kleinheden van berekening, welker grenzen zich voortdurend verder verleggen naar het zintuigelijk onwaarneembare. Want er is haast geen vak meer in de industrie, bijgevolg in het leven der planeet, hetzij de fabricatie van motoren, hetzij de horloges, de schrijfmachines, de optische instrumenten, de kogellagers, etc. etc., waar niet gerekend wordt met cijfers waarvan de nauwkeurigheid dikwijls den één duizendsten millimeter overschrijdt.

Naar verluidt zou er sprake zijn op het Internationaal Bureau om den metalen Meter als eenheid te vervangen door de lengte eener lichtstraal. De resultaten echter schijnen niet overtuigend, daar de metalen Meter, ondanks zijn theoretische onvolmaaktheid, ondanks de nimmer geheel bedwongen variaties der materie waaruit hij vervaardigd werd, de door de natuur verstrekte golflengten niettemin in precisie en in constantheid overtreft. Er zal ook beraadslaagd worden over de invoering van een ‘absoluten Volt’, volgens welke de gebruikelijke volt voortaan 1,00036 zou bedragen. Ook de oude decimale ‘kaars’, als maat van lichtsterkte, zal gewijzigd worden. De afwijkingen zullen even nietig zijn ongetwijfeld als voor den ouden volt. In de waardeering van gewone stervelingen vallen dergelijke infinitesimale fracties onder de categorie der muggenzifterijen en schaarsch zullen immer degenen blijven voor wie ze meer beduiden dan een abstractie, een spel met cijfers.

Als...

Wij kunnen des te grager bewonderen dat die geraffineerde berekeningen, welke op alles wat draait en beweegt invloed zullen uitoefenen, machinaal kracht van wet zullen verwerven onder alle volkeren van den aardbol. Wij kunnen zelfs hopen en verwachten dat die reglementeering en unificatie van groote en kleine maten zich te eeniger tijd en tot het geluk der menschen, niet zal beperken tot de mechanieken, maar zich zal uitbreiden op wat de mechanieken voortbrengen. En wijl de geleerden van het Internationaal Bureau dit jaar ook den Honderd Vijftigsten verjaardag kunnen vieren van de Groote Revolutie waaraan wij den Meter danken, het eerste en eenig gebleven begin van de harmonie der naties, laten wij daarom een gedachte van erkentenis en sympathie wijden aan de voorgangers van 1789, aan hen die de ‘principes immortels’ formuleerden, en die terwijl zij elkaar naar het schavot zonden, in excessen verdwalend waarvoor men vandaag nog ijst, zooveel nieuwe, onvergankelijke, onuitroeibare, en tot in hun vruchtbaarheid onsterfelijke ideeën over de aarde hebben rondgestrooid. Van geen enkele der latere revoluties kan dit gezegd worden. Noch van de bolsjewistische, noch van de fascistische, noch van de nationaal-socialistische. Men ziet wel het excessieve, het buitensporige en buitenissige: Doch tevergeefs zoekt men naar het nieuwe en vruchtbare (iets zoo simpels en zoo gedurfds als 't metrieke en decimale stelsel) dat tegen hun actueele en toekomstige faillieten zou kunnen opwegen, dat zelfs de puinhoopen, waarmee ze dreigen, zou vergoeden.

[verschenen: 2 maart 1939]