Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Onderpand of bondgenoot?

De 150.000 republikeinsche soldaten, die naar Frankrijk vluchtten, en de gruwelijke uittocht der Cataloniërs.

Parijs, 9 Februari 1939

Van alle uittochten, en zonder te vergeten de vlucht der Belgen uit hun brandende dorpen, zal de exodus der Cataloniërs waarschijnlijk de gruwelijkste en de meest fantastische worden uit de oude en nieuwe geschiedenis.

Want als er een volk was dat de Roode Zee doorwaadde om aan barbaarsche onderdrukkers te ontsnappen, er is nog geen volk geweest, geloof ik, dat gedreven door de wildste furiën welke de menschelijke geest voortbracht, een bergketen overstak van ongeveer twee duizend meter hoogte, midden in den winter, over passen en ravijnen die kronkelen tusschen de witte oneindigheden van sneeuw.

Van heinde en verre, over afstanden van tientallen kilometers, langs paden welke gemitrailleerd werden door vliegtuigen, zijn ze gekomen, de meesten te voet, sommigen op muilezels en hotsende karren, enkelen in automobielen, de onafzienbare horden van grijsaards, vrouwen en kinderen, elk met een havelooze vracht op de schouders, de verminkten op hun krukken, de gewonden wier bloed wegsijpelt door de gipsverbanden, en zelfs de zieken, de stervenden. Met duizenden en duizenden zijn zij gekomen om afgejakkerd na uitputtende dagmarschen door weer en wind, slapend op doorweekte dekens onder den blooten hemel, met kinderen die schreien van honger, vermoeidheid en schrik, met het gejank en gehuil der motoren in de ooren, de wanhopige beklimming te ondernemen der Pyreneeën. Wat kon hun, als zij achterwaarts keken, als zij dachten aan hun verlaten woningen, wat kon hun daar ginds te wachten staan dat zij voor erger hielden dan deze afgrijselijke reis over stijgende wegen waaraan geen eind kwam? Wat kon hun boven 't hoofd hangen, dat zij in hun plunje en onder hun sjofele bagage heviger vreesden of verfoeiden dan de jammerlijke ellende van de beproevingen die vóór hen lagen als hooge kimmen aan een onbereikbaren horizon?

Waarom?

Daar het redelijke wezens betreft, gewend het voor en het tegen te wikken, en geenszins zinneloos hoewel uit hun voegen, moet de vraag wel gesteld worden. Men zegt dat zij overstuur en op hol gebracht waren door een afschuwelijke leugen-propaganda. Maar duurt zulk een paniek dagen en weken? En hadden hun tegenstanders, in plaats van bommen, bij tijd en wijle ook niet gebakken broodjes en liefelijke tractaatjes uit hun vliegtuigen laten vallen? Men zegt ook dat zij opgejaagd en voortgedreven werden door hun eigen soldaten. Maar hadden die troepen zelf niet reeds te veel last en te veel haast om zich veilig uit de voeten te maken dan dat zij hun aftocht nutteloos versperden met kilometerslange, ondoordringbare karavanen van voortstrompelende kreupelen en lammen? Dat zijn twee verklaringen die geen van beiden bevredigen. Een derde echter is er niet om een psychologisch raadsel op te lossen zonder in terugstootende onderstellingen te vervallen. Doch één ding is zeker: nooit droegen de Pyreneeën een dergelijke som van menigvuldig en onbeschrijfbaar lijden. En nooit heeft een idee, dat gelijk alle menschelijke ideeën zijn korten tijd heeft van komen en gaan, van bloeien en verwelken, zulke gruwzame offers geëischt als de poovere, vergankelijke theorieën welke de twee partijen van Spanje tegen elkaar ophitsen tot een haat die het ondraaglijkste duldt en het ondelgbaarste bedrijft.

Dat waren de civielen die de buitensporigste kwellingen verkozen hadden boven een confrontatie met hun overweldiger. Zij schenen talloos en ontelbaar. Eerst schatte men ze per eenheden van vijftig duizend, weldra per honderd duizend. Gelijk elke menigte bestond ook deze uit de heterogeenste elementen; er was van alles onder: janhagel, geboefte, deserteurs, uitvaagsel en goed volk. Dat alles moest geschift, gevoed, gewasschen, gevaccineerd, geherbergd, verzorgd, verpleegd en bewaakt worden. Soep per hectoliters. Brood bij tonnen. In een minimum tijds had de intendance van het Fransche leger een organisatie uit den grond gestampt, die de verwarring regelde als de uren van een spoorwegboekje.

De troepen

Toen kwamen de terugtrekkende troepen, geraamd tusschen de honderd en honderd vijftig duizend man. Het meerendeel maakte een erbarmelijken, verre van krijgshaftigen indruk. En zeker zijn overwonnenen zelden met grooter laatdunkendheid bejegend door de journalisten eener pers welke hen altijd kwalijk gezind was. Men zou echter, strikt neutraal blijvend, en zich boven alle vooroordeelen verheffend, daartegenover kunnen stellen dat, wanneer het de voornaamste taak is van een bevelhebber om de vijandelijke strijdkrachten te vernietigen, de generaals van Franco in deze opdracht zeer onvolledig geslaagd zijn. Deze verslagen legercorpsen, de gansche weermacht eener uitgestrekte provincie, die hun oorlog begonnen zonder officieren (op 300 na waren in 1936 alle officieren gedrost, vermoord of gekerkerd) deze gehavende doch onberispelijke troepen redden uit de nederlaag niet alleen hun voltallige artillerie, al hun mitrailleuses, tanks, geweren, vrachtwagens, rollende keukens, de rest van hun materieel, hun vliegmachines, hun schepen, hun goud, zilver, effecten, zelfs hun kunstschatten, maar zij redden ook den samenhang hunner formaties, welke, de omstandigheden in aanmerking genomen, een zekere marschorde behielden na de moorddadigste offensieven, onophoudelijk bestookt uit de lucht, en hoewel vechtend tot den laatsten dag.

Voorbeeldige terugtocht

Noch gewonden, noch gevangenen vielen in handen van den achtervolger, tenminste niet in noemenswaardig aantal. Men kan onmogelijk aannemen dat het in de bedoeling der generaals van Franco gelegen heeft om zulke contingenten van weerbare troepen, waar per slot niets ontbrak dan munitie en proviand, ongehinderd te laten uitwijken. Want behalve dat er vele middelen bestaan om deze duizenden mannen af te richten tot uitstekende soldaten, die hij gebruiken kan voor de verovering van Madrid, of desnoods tot arbeiders om de wegen te repareeren (honderd vijftig duizend man is geen kleinigheid), weet hij niet wat Frankrijk met al deze regimenten zal aanvangen. Men repatrieerde reeds vier duizend dezer krijgers, op hun eigen verzoek, naar Burgos. Onbeduidend percentage op het totaal. Doch geschiedde dat uit ontluikende sympathie voor den Caudillo Franco of om een reeds vroeger geschapen precedent te bestendigen? Let wel, dat deze duizenden gewapende lieden volkenrechtelijk gesproken niet in oorlog zijn en dat hun tegenstander geen enkelen juridischen basis heeft om van een buitenlandsche mogendheid waar zij per ongeluk verzeild raken de interneering te vergen of ook maar de ontwapening dezer nog zeer strijdvaardige, misschien zelfs kamplustige divisies. Zonder eenige internationale wet te schenden of te ontduiken zouden deze 100 à 150.000 man op Fransche booten naar Valencia getransporteerd kunnen worden, waar de verdediger van Madrid ze stellig zal ontvangen met open armen. In ieder geval zal hun aantal en hun eventueele benuttiging bij de onderhandelingen tusschen Generaal Franco en de Fransche regeering een belangrijke rol spelen. Al ware het dus slechts vanuit dezen enkelen gezichtshoek dan zou de voortreffelijk uitgevoerde terugtocht van de Catalonische legercorpsen gewaardeerd mogen worden als een bewijs van manoeuvreervermogens waartoe menig beroemd veldheer uit het verleden (o.a. Napoleon na Rusland en Waterloo) niet de energie bezat en de andere vereischte talenten.

Wat inderdaad wil Frankrijk aanvangen met dit dubbele leger van civielen en militairen dat zich spoedig in zijn gedwongen werkeloosheid zal verbijten en waarvan het onderhoud, zeer laag geschat, drie millioen francs per dag kost? In 't algemeen kan gezegd worden dat dit afhangt van de toekomst. Maar ook de toekomst zou in niet geringe mate daarvan kunnen afhangen. De 150.000 binnengekomen Cataloniërs immers zijn talrijker dan het onmiddellijk beschikbare Engelsche leger zou zijn bij het uitbreken van een werkelijken oorlog.

[verschenen: 21 februari 1939]