Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Parijs luistert naar Hitler

In de rede van den Führer hoorde men een nieuwe, en wel matte, toon.

Parijs, 31 Jan. 1939

Gelijk in September heeft het ensemble der Fransche bevolking zich op 30 Januari 's avonds wederom geschaard rond een radio-post waarmee zonder al te veel hindernissen een Duitsch station kon worden opgevangen. Al verstaat men zijn taal niet, men wil den man hooren, wien een geheele natie van tachtig millioen zielen, elken keer dat zij elkaar groeten, en dat is tientallen malen per dag, heil toewenscht. Men beseft moeilijk wat 't beteekent, wanneer iemand een eer te beurt valt, welke geen enkel sterveling gewerd sinds de aarde draait. Men begrijpt dat gemakkelijker sinds gebleken is dat hij de wereld gebiedt. En of men zijn taal verstaat of niet, men wil hem hooren zooals men luistert naar den donder, naar het huilen van den wind, naar het schreeuwen van vogels die regen voorspellen, mooi weer, een gelukje of een tegenslag. Men wist alleen niet goed hoe men zich moest inrichten om het orakel de ooren te leenen met een minimum storingen en met het respect waarop een zoo ontzagwekkend orakel recht heeft. Want 8 uur in Duitschland (het uur waarop de profetische stem zich zou doen vernemen) is 7 uur in Frankrijk. De tijd dat de meesten, na volbrachte dagtaak, ongeveer thuiskomen. De tijd van den apéritif, het traditioneele glaasje voor men gaat dineeren. De kranten hadden bericht dat het orakel gedurende twee volle uren zou spreken. Tot minstens 9 uur dus, de tijd van schouwburgen, concerten en andere amusementen. Hoe deze dingen te combineeren? Behalve het bittertje raakte de rest van het avondprogram noodzakelijkerwijze in de verdrukking. Waar echter zooveel kan afhangen van een zin, van een woord, van een accent zelfs, mocht men de gelegenheid niet missen om zich in direct contact te bevinden met de voornaamste en vervaarlijkste der hedendaagsche beweegkrachten.

Men offerde zich op en installeerde zich om den post. De lucht met al haar grillen bleek gunstig en er waren weinig parasieten. Wie gevoel had voor galgenhumor of wrange herinneringsbeelden kon den wijzer regelen op de golflengte van Praag, een der beste zenders overigens van Europa, om met de laatste schimpscheuten op het voormalige hoofd van het geringeloorde, gedresseerde Tsjechoslowakije, de nieuwste beschikkingen aan te hooren omtrent het lot der vijf werelddeelen. Zóóver inderdaad reikt de scepter dat men zich kon inschakelen op Praag.

Geen noot muziek

Maar terwijl men deze verrassing waardeerde, trof het onmiddellijk, hoe frappant het waarneembare décor, de atmosfeer, verschilde met wat men gewoon was van soortgelijke, vroegere vertooningen, en met wat men eigenlijk ervan verwachtte. Alle suggestieve mise-en-scène, berekend op de gehoorzenuwen en de intuïtieve voelhorens, ontbrak. Er was geen noot muziek. Geen spoor van stemming, noch hoog noch laag, en voor zoover men stemming bespeurde, leek ze eer laag, gedempt, zonder klemtoon of kern, dan hoog, kordaat, kranig of gespannen. Geen spoor ook van wakkerheid, passie, vlam, energie, of die geheimzinnige radiatie van een aantal vereenigde overtuigingen welke men niet beter kan vergelijken dan met electriciteit. Er werd plichtmatig geapplaudisseerd, doch bij ruime tusschenpoozen en lange passages der redevoering verliepen zonder het gekletter en geratel dat door een enkelen microfoon en een paar figuranten gemakkelijk kan worden verhonderdvoudigd tot loeiende orkanen. Dikwijls kreeg men den indruk dat een pauze welke de spreker maakte, door zijn verstrooid publiek niet werd opgemerkt.

Trouwens het spreekorgaan van Hitler zelf, en ook zijn voordracht, leken wezenlijk veranderd. Wie zich de Neurenbergsche stem konden gedenken, herkenden haar nauwelijks. De kleur was bijna mat geworden, dof, donker en egaal. Alle brons, alle scherpte, alle snijdendheid, en wisseling van intonatie, waren zoo goed als verdwenen. Het rhythme der dictie was rap en monotoon. Totale afwezigheid van effect en onderstreping, van dramatiek en fascineering. Herhaaldelijk hoorde men hem kuchen. Kwestie van stembanden of kwestie van verkoudheid? Pas tegen het einde bracht hij het snelle, eentonige tempo, bracht hij eenig timbre in het geluid, eenige punctuatie en gloed in de voordracht.

Inzinking

Gedurende de twee uren zeventien minuten, op den kop af, dat men deze ietwat vervelende en vermoeiende lezing bijwoonde (men hoorde hem nerveus blad na blad omslaan) keek men elkaar menigmaal aan als menschen die uit de wolken komen vallen, vooral wanneer de spreker met kwasi-humoristische nabootsingen den toon en de manieren parodieerde van democratische staatslieden. Geheel overbodig leverde hij nogmaals het bewijs (wat de litteratuur-geschiedenis reeds aantoonde) dat het oneindig gemakkelijker is een zekere grootheid, een zekeren stijl te bereiken in het lyrische, epische, didactische en dramatische genre dan in het komische. Maar de verbazendste verrassing der voorstelling bleef bewaard voor het slot. Er was inderdaad niets grauwers, niets doodschers, niet sloomers denkbaar dan in deze eerste Rijksdagzitting van Groot-Duitschland het Deutschland über Alles en het Horst-Wessellied te hooren zingen. Men vroeg zich bijna beklemd af waaraan men die psychische aftakeling en inzinking, dat gebrek aan nerf, die verslagenheid, die lichtlooze, schimmelige, mistroostige gebrokenheid moest toeschrijven. Zij vertolkte precies het omgekeerde van bliksemende geestdrift, durf en energie.

In de ruimste mate en vanuit menigerlei gezichtshoek was dit psychologisch fenomeen geruststellend, bemoedigend, zoo niet verkwikkelijk. Die mentaliteit, die doffe, leege, klanklooze atmosfeer is misschien momentaan, kortstondig, provisorisch. Doch niets wat zoolang duurt als het provisorische, beweert het spreekwoord. Ook al zou die kalmte, dat wonderbaarlijk ongepassionneerde slechts vluchtig blijken, zelfs al zou die makke non-activiteit geveinsd zijn, niemand kon zich verbeelden dat er in de eerste weken of maanden, laten we zeggen binnen afzienbaren tijd, iets bijzonder dreigends, iets offensiefs zou uitgaan van een gemoedsgesteltenis, welke zoo weinig harmonieert met dadendrang en die zoo weinig wijst op begeerte naar heldhaftige avonturen. Al had de Reichsführer-Kanselier nog langer uitgevaren tegen Democraten, Joden en Bolsjewisten, al hadde hij Italië zijn steun beloofd in termen welke minder vatbaar zijn voor interpretatie en dubbelzinnigheid, men zou ongeloovig het hoofd geschud hebben. Een impressie kan bedriegen... Men kreeg echter de duidelijke gewaarwording dat er voor 't oogenblik in Berlijn niet de zwakste neiging voorhanden is, noch op til, om van leer te trekken.

Vertrouwen in de generaals

Meer zekerheid had men dezen avond niet noodig. Meer vroeg men niet. De voorzichtigheid van Hitler gaat per slot accoord met het onbeperkt vertrouwen dat de Franschen hebben in hun militaire chefs. Het is immers niet onmogelijk, misschien niet eens onwaarschijnlijk, wat op denzelfden dag in een redevoering werd uitgesproken door Generaal Giraud, de gouverneur van Metz en de vermoedelijke opvolger van den opperbevelhebber Gamelin: dat Duitschland en Italië hun ondergang tegemoet loopen, dat zij zich hun zelfmoord op den hals halen, wanneer zij zich in een oorlog werpen tegen Frankrijk. Hoeveel lust Italië daarin heeft, weten wij nog niet. In Duitschland echter schijnt de stemming aanzienlijk verkoeld. Hoe men dit ook moge verklaren, het is de groote, gewichtige taak der Franschen om hun naburen in deze goede opvattingen te doen volharden.

[verschenen: 14 februari 1939]