Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Schandaal met vertraging

De duistere zaken van Bernard Natan die, na vele jaren knoeien met millioenen, in de gevangenis kwam.

Parijs, 12 Januari 1939

Een visioen, waarin hij zich zag als galei-boef, steenen bikkend op een smoor-heeten weg van Guyana, spookte sinds verschillende jaren door het hoofd van Bernard Natan, den grooten ‘animateur’ van den Franschen bioscoop. In 1928, op het culminatiepunt der moreele en financieele inflatie, had hij zich meester gemaakt van de oude en verdienstelijke firma Charles Pathé, die den gallischen haan in haar blazoen draagt en die haar films preludeerde met zijn opwekkend gekraai. Zoo was Bernard Natan plotseling een soort van nationale figuur geworden. Hoe? Dat heeft niemand ooit begrepen. Dat zal men vermoedelijk ook nimmer vernemen. Om binnen te dringen in een solide firma, om er zich te nestelen als een wurmstekig insect, om haar in de kortste keeren rottend te maken en beursch, en rimpelig, en zelfs een beetje onwelriekend, had Natan niets noodig dan een paket aandeelen ter waarde van zestig millioen francs. Hij bezat ze. Men weet niet hoe, men beweert dat hij ze zich op afbetaling had aangeschaft (twee millioen per maand) maar hij had ze. En gij ziet waarvan in onzen tijd een der hoofd-factoren der civilisatie kan afhangen. Niet van de verdienste. Niet van de intelligentie. Doch simpel van een bom duiten, verkregen joost weet hoe.

Flakkerend vuur

Hij was precies op tijd gekomen, even voor de periode van planetaire inzinking en krachtverlies, die voor Frankrijk een beetje later aanbrak dan voor de rest der wereld. Bernard Natan wist de maanden uitstekend te gebruiken die hem vergund bleven, toen het vuur flakkerde in zijn hoogsten gloed alvorens te vergaan. Onder zijn leiding vermenigvuldigde de firma Pathé zich als een druppel die gepulveriseerd wordt. Overal kwam een nieuw Pathétje te voorschijn. Overal doken filialen op, werden zalen gebouwd en concurrenten geannexeerd. Immer met hetzelfde geld natuurlijk, als een fontein waar steeds hetzelfde water spuit. Het gewone procédé. Met het een betaalt men het ander zonder het een te verkoopen. Tot alles fictief wordt, tot de eigenaar zelf niet meer gissen kan of hij kapitaal heeft en waar het steekt. Om al die ingewikkelde manipulaties naar behooren uit te voeren had Bernard Natan een medewerker, om niet te zeggen een medeplichtige, die zich voornamelijk belastte met de notarissen, met de mannen der wet, met het aanknoopen en benuttigen van politieke relaties. Dit factotum heet Simon Cerf. Hij is oud-advocaat en van vrouwskant een neef van Léon Blum, de bekende eerste minister en sociale hervormer, die reden heeft om te zuchten: van je familie moet je 't hebben. Er werd sedert jaar en dag gefluisterd dat onder auspiciën van dezen Natan en dezen Cerf de firma Pathé met haar talrijke bioscoop-sterren en vrouwelijke figuranten, geworden was wat voorheen de Comédie Française geweest is volgens een onuitroeibare fabel; de bijna officieele harem der Derde Republiek. Vandaag schreeuwt men het van de daken.

Reeds in 1931 een aanklacht

Al die fraaiigheden waren min of meer publiek geheim. Want niet lang was Bernard Natan geïnstalleerd in zijn directeurs-zetel of een der aandeelhouders, die het nauwer nam met de moraal, wien Natan's gezicht niet beviel, of om gewichtiger maar nog duistere motieven, diende een klacht in bij de Justitie. Dat geschiedde in 1931: het is dus niet van gisteren. Natan wist dien ontevredene van de baan te werken door hem persoonlijk schadeloos te stellen. Gelijk de firma Pathé echter maakte die sputteraar kleintjes. Voor de eenen werd het indienen eener aanklacht een soort van industrie waarmee geld te verdienen viel. De anderen, een tikje fatsoenlijker, vereenigden zich tot een syndicaat. Verscheidene jaren kampte Natan met dit buitengewone vennootschap dat zijn ondergang gezworen had. Door een zijner trawanten liet hij zelfs den president dier weerbarstige aandeelhouders op den openbaren weg buiten gevecht stellen zonder dat het gerecht termen vond om in te grijpen. Doch niemand van al wie Natan complimenteus de hand drukten, van al wie voor hem bogen, van al wie hem scenario's leverden, niemand van al wie evolueerden onder licht zijner sunlights, was van deze verdachte avonturen onkundig. Ieder speelde stommetje. Natan immers was de almachtige ‘Tsaar van de Bioscoop’. Hij bezat huizen, villa's, kasteelen, jachtvelden, plezierbooten, een renstal, een regiment lakeien... et tout et tout.

Men speelde stommetje tot hij eindelijk gearresteerd werd, met Cerf, de aangetrouwde neef van Blum, en een derde acoliet, een zekere Johannides, een vage, bleeke handlanger, die eensklaps last heeft van zijn geweten en optreedt als beschuldiger. En vandaag, nu hij in de kast zit, kunnen alle ingewijden, die gedurende jaren zwegen als karpers, het boekje opendoen dat Natan zoo lang geducht heeft en op welke laatste bladzijde het woord Bagno geschreven stond. De arme Natan! Hoe dikwijls moet hij in de dagen zijner heerlijkheid gedacht hebben aan zijn dubbelganger Stavisky! Hodie mihi, cras tibi. Zooals Stavisky kwam uit het ghetto van Kief, zoo ontsnapte Natan uit het ghetto van Jassy in Roemenië. Zijn vader, een klein winkeliertje, droeg den geurigen naam van Tannensaft. In het havelooze plunje van een bedelaar deed hij zijn eerste schreden op Franschen grond, te Marseille, onder de smerige bevolking der gereserveerde kwartieren. Zijn eerste lauweren in de bioscoop behaalde hij als acteur van pornografische films, bestemd voor speciale etablissementen van Montmartre, en de twee halfronden. Op zijn kerfstok had hij een veroordeeling wegens vergrijp tegen de zeden. Honderden malen heeft hij getracht de voornaamste dier obscene rolprenten, getiteld Vaseline Bleue, af te koopen van de eigenaars. Maar steeds opnieuw ontving hij een stijlvol gecalligrafeerde uitnoodiging van ‘vrienden’ om een particuliere voorstelling bij te wonen van Blauwe Vaseline, met Bernard Natan in de lubrieke hoofdrol. En steeds moest hij opnieuw dokken. Welk een schaduwen over dit brillante leven, en welk een vunzen bijsmaak moest hij hebben wanneer onder de champagne de misselijke dampen opborrelden van een drekkigen bodem. Bijna zou men medelijden krijgen met een zieligen Tannensaft die zooveel misères te verbergen had onder de groote aria's van representatieve figuur.

Waar kwam het fortuin vandaan?

Het blijft ondertusschen een onopgehelderd raadsel wie de zestig millioen crediteerde welke dezen gelukzoeker vat gaven op de firma Pathé, want zelfs pornografische films maken niet in een handomdraaien een gesjochten schlemiel tot millionnair. Wie dit fortuin voorschoot aan een snaak als Natan beschikt zonder twijfel over bronnen maar kan geen vriend geweest zijn van Frankrijk. Men verdiept zich ook in gissingen waarom eigenlijk de ‘Tsaar der Fransche Bioscoop’ ten slotte gearresteerd werd. Tot een arrestatie bestond dit jaar niet meer aanleiding dan vijf of zes jaar geleden. Zij kan echter slechts geschied zijn op bevel of met toestemming der hedendaagsche Fransche regeering. De eenige aanwijzing welke een verklaring kan suggereeren is dat Natan en Cerf de gevangenis binnentraden op het moment dat Léon Blum onbesuisd aanving (en niet ophield) met een maximum van onverantwoordelijkheid Daladier en Bonnet te sommeeren tot nederlegging hunner ministerieele portefeuilles.

Het jammerlijkste dezer historie is dat zij koren draagt op den molen der antisemieten, in Frankrijk en elders. Men had daar best buiten gekund. Een opbeuring daarentegen is het, en een niet te onderschatten symptoom, dat Natan-Tannensaft, ondanks zijn relaties, en ondanks hardnekkige pogingen, nimmer het Legioen van Eer kon bemachtigen, zelfs niet toen hij, bij wijze van alibi waarschijnlijk, de patriottische en magistrale film liet vervaardigen van ‘Les Croix de bois’.

[verschenen: 26 januari 1939]