Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

De gevoelige plaat

Honderd jaar geleden ontstond de fotografie, dank zij de naspeuringen, ondanks alle tegenwerking, van Daguerre.

Parijs, 8 Januari 1939

In den middag van 7 Januari 1839 waren de leden der Académie des Sciences bijeengekomen tot het houden van een hunner reglementaire vergaderingen, die in geen enkel opzicht scheen te zullen afwijken van alle voorgaande en van alle volgende. Nadat het geleerde genootschap enkele mededeelingen aangehoord had over diverse koetjes en kalfjes der wetenschap onder Louis-Philippe, de eerste staatsman wiens symbool een paraplu was, werd het woord verleend aan den astronoom François Arago, die zooals het verslag der zitting zegt, ‘aan de Académie woordelijk een algemeen idee zou geven van de ontdekking welke gemaakt was door den heer Daguerre en over welke het publiek tot dusverre slechts verkeerde begrippen heeft.’ Het rapport van den beroemden sterrekundige luidde kort en bondig. Iedereen kent, zei hij, het optisch toestel, genaamd camera obscura, waarvan de uitvinding toebehoort aan Jean Baptiste Portra, doch waarover Roger Bacon en Leonardo da Vinci enkele eeuwen vroeger reeds uitvoerig gesproken hadden in hun geschriften. Wie wist niet inderdaad, dat, wanneer men een gaatje boorde in een doos, een beeld weerkaatst werd op den aan het gaatje tegenovergestelden wand? Wie had nooit gedroomd de beeltenissen vast te leggen welke men in de doos zoo keurig geteekend zag door de binnendringende stralen? Welnu, verzekerde de redenaar, dit probleem waarop ontelbare lieden zich sinds eeuwen vruchteloos hebben afgesloofd is opgelost. De heer Daguerre heeft bijzondere schermen ontdekt, op welke het optische beeld een volmaakten afdruk achterlaat, schermen waarop alles wat het beeld bevat, tot in zijn kleinste onderdeelen, met een ongeloofelijke nauwkeurigheid en fijnheid wordt weergegeven.

Ongeloof

Die ‘bijzondere schermen’ bestonden uit een zorgvuldig gepolijste koperen plaat belegd met een dun vliesje echt zilver, dat voor en na de opname bewerkingen moest ondergaan van geheimzinnige chemische preparaten. Hoewel de uitvinder drie zijner afbeeldingen (stadsgezichten) vertoond had aan sommige van Arago's collega's, onder wie de vermaarde reiziger Alexander van Humboldt, en hoewel men erkennen moest dat de voorstellingen zelfs niets van haar buitengewone zuiverheid verloren als men ze onderzocht met het vergrootglas, bleef men tegenover dat ongeloofelijke tamelijk ongeloovig. En wie zou niet sceptisch geweest zijn? De pauze, noodig tot het verkrijgen dier wonderbaarlijke prenten, duurde van tien tot dertig minuten. Wat deed de uitvinder gedurende dien tijd, verborgen als een goochelaar achter een zwart doek? Wat deed hij daarvoor en daarna met zijn camera obscura, welke iedereen gewend was te beschouwen als curieus maar nutteloos speelgoed? De karikaturisten en humoristen spotten met de ongelukkigen die met het hoofd in een soort klem, en het lichaam gestut door min of meer barokke en barbaarsche schragen om onbeweeglijk te blijven, zich een half uur lang in de volle zon zonder te verroeren voor dat kastje zetten. ‘Het geduld is de deugd der ezels’ bromde de sarcastische Daumier. Zooals later de tooneelschrijvers bij de bioscoop, de musici bij de gramofoon, en vandaag iedereen bij de radiovisie, vreesden toen reeds schilders en teekenaars de concurrentie van Daguerre, die zelf teekende en schilderde en die een zekere vermaardheid verworven had als uitvinder van het diorama. Alleen Arago wantrouwde den ontdekker niet. Voor hem plaatste Daguerre het beeld der Maan in het brandpunt eener middelmatige lens en op het scherm had onze satelliet een onmiskenbare witte afdruk achtergelaten. Het was de eerste foto van den hemel; de eerste objectieve, mechanische weergave van een onbereikbaar gesternte.

Geruïneerd

De ontdekker dankte het ook aan Arago dat hij niet alleen voor een finaal fiasco maar voor den ondergang behoed werd. Gelijk Nicéphore Niepce, een officier van Napoléon, die zich na zijn vijftigste jaar aan dezelfde onderzoekingen verslingerd had, wien het gelukt was met ‘jodenpek’ als gevoelige solutie (‘bitume de Judée’ aldus genoemd naar het land der herkomst) zijn huis te fotografeeren, te ‘heliograveeren’ gelijk hij zei, na eene pose van acht uren, en die bij het naderen van zijn dood met Daguerre een contract sloot opdat niets van de onderzoekingen verloren zou gaan, gelijk die romantische Niepce, echte figuur voor een roman van Balzac, had Daguerre zich totaal geruïneerd met zijn nasporingen, en zijn idée fixe had zoodanige verwoestingen aangericht zoowel in zijn karakter als in zijn fortuin, dat zijn vrouw trachtte hem onder curateele te stellen en op te sluiten in een gesticht. Hij gebruikte zonderlinge formules, een middeleeuwschen alchimist waardig, zooals deze welke dateert van 1824: ‘Men moet een mergpijp nemen, haar zoo dik mogelijk kiezen, haar ontvetten, door ze te koken, de merg verwijderen, de pijp daarna drogen, vervolgens vullen met sulfaat van bariumoxyde, verhitten gedurende drie uren, laten afkoelen en het sulfaat uithalen.’ Met dat sulfaat trachtte hij zijn platen gevoelig te maken. Maar behalve zulke tot scherts uitnoodigende keukenrecepten, oogenschijnlijk meer geschikt om soep te trekken dan tot het verrichten van optische experimenten, pleitte het nog minder voor dezen idealistischen, maniakken fantast, die onder zijn achterdochtige, ironische landgenooten geen enkelen geldschieter kon vinden, dat hij de schitterendste aanbiedingen uit het buitenland afsloeg (een Engelschman o.a. offreerde hem tien duizend pond voor den aankoop zijner ontdekking, plus duizend pond lijfrente) toen zijn ontelbare proeven eindelijk bekroond werden met resultaten, waarvoor schilders als Ingres en Delacroix verstomd stonden. Hij weigerde koppig brevetten te nemen op zijn uitvinding. Zij zou voor iedereen zijn of voor niemand. Uit dit merkwaardige dilemma redde hem Arago. Hij wist het Fransche gouvernement te overreden tot het toekennen eener lijfrente van zes duizend francs aan Daguerre en vier duizend francs aan den zoon en eenigen erfgenaam van Niepce. Daarna werden eerst bij stemming van de Chambre des Députés, vervolgens door de Chambre des Pairs, Daguerre's geheimen tot algemeen goed verklaard.

Kostbaar geschenk

Het was een der kostbaarste geschenken welke Frankrijk deed aan de wereld. Want hoeveel verschil er ook ligt tusschen de eerste ‘daguerreotype’ die vijftig kilo woog en de tegenwoordige kleine kodaks of de minuscule apparaatjes welke een spion bevestigt aan een dasspeld, tusschen een pauze van dertig minuten en een belichting van één duizendste seconde, tusschen het beeld van een huis of het beeld van een vliegende geweerkogel, Daguerre was de eerste die de speling vastlegde van een zonnestraal in de donkere kamer. Daguerre, met Nicéphore Niepce, ontdekte de fotografie. Hij schiep een kunst die zich met een zoo verbazingwekkende snelheid over de aarde verspreidde (in Sept. 1839 ‘daguerreotypeerde’ men in Berlijn, in October 1839 te New-York) en die een zoo overwegende, voortaan onmisbare factor werd in het leven van elken dag, in het leven der beschaving (voor den astronoom, voor den naturalist, den topograaf, den archeoloog, den dokter, den legeraanvoerder, den meteoroloog, de openbare overheden etc. etc.) dat men onze civilisatie niet eens meer denken kan zonder fotografie, en dat men moeite heeft om zich te realiseeren, nauwelijks honderd jaren na haar ontstaan, dat zij op een gegeven tijdstip moest worden uitgevonden, geschapen uit het niet.

Maar is de fotografie, vooral sinds het begin dezer eeuw, niet méér geworden dan een kunst? Werd zij niet het eerste algemeene en overal verstaanbare uitdrukkingsmiddel dat het menschdom heeft kunnen verwezenlijken na de panische verwarring van den Toren van Babel? Zou de fotografie als voertuig der gedachte, door de millioenen hersens welke zij onophoudelijk beïnvloedt, en veel directer dan het letterschrift, vandaag niet reeds ruim opwegen tegen het geschreven, gedrukte, gesproken woord? Is zij wellicht al niet bezig de voornaamste zintuigelijke communicatiemiddelen te verdringen? En wie durft voorspellen, na zulk een overweldigende expansie in een minimum tijdsduur, welke de rang zal zijn der fotografie als factor in het mentale leven van het menschdom over een kwart eeuw? Dat alles, verleden, heden en toekomst, werd gisteren, 7 Januari 1938 herdacht in het groote amphitheater der Sorbonne. Het verdient zonder twijfel met dezelfde plechtigheid en bewondering herdacht te worden over den ganschen aardbol.

[verschenen: 24 januari 1939]