Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Afrikaansche rekeningen

De Franschman voelt zich, tegenover de Italiaansche eischen, absoluut zeker van zijn goed recht.

Parijs, 24 December 1938

Het anecdotische in de Historie verdient meestal niet minder aandacht dan de Historie zelf. Dikwijls openbaart een anecdote meer omtrent het wezen eener gebeurtenis dan officieele documenten met hun zegels, handteekeningen en inhoud. Wie b.v. in Januari 1935 de toekomst wilde lezen, niet in de sterren maar in de feiten, zou verstandig gedaan hebben door rekening te houden met een bijzonderheid welke een enkel officieel rapport vermeld heeft. Het is deze: Op den morgen dat de trein reeds onder stoom stond welke Pierre Laval naar Rome zou rijden, om het accoord te bedisselen waarnaar Mussolini zoo gretig gehengeld en waarom hij zoolang gesoebat had, op dienzelfden morgen, twintig minuten vóór het vertrek, wisten de Franschen nog niet of zij gaan zouden, ja of neen. Zoo weinig lust voelden zij in de reis en zooveel tegenstand ondervond de tocht in de leidende sferen, tot het laatste moment, en na preliminaire besprekingen welke weken gesleept hadden.

Buiten werking

Dit accoord nu is door het Italiaansche gouvernement, met een droge kennisgeving aan den pas benoemden Franschen gezant, buiten werking gesteld. De formule ‘buiten werking’, gebezigd door den redacteur van Mussolini's nota, klinkt zonder twijfel niet gelukkig, want om iets buiten werking te stellen moet het noodzakelijkerwijze in werking zijn, en om iets dat in werking trad te annuleeren met een schijn van recht moet men over deugdelijker argument beschikken dan het door Italië aangevoerde voorwendsel ‘dat het accoord niet gevolgd was door een protocollaire ratificatie’. Maar de Italianen, wier parlement het accoord ratificeerde gelijk het geratificeerd werd door de Fransche Kamers, hadden geen betere keuze dan een smoesje. Vandaag beweren Mussolini's geüniformde journalisten dat Italië nimmer overging tot effectieve bezetting der honderd duizend vierkante kilometer ‘Woestijngrond’ welke door Frankrijk in Afrika ten behoeve van Rome ontruimd werd. Dat staat nog te bezien. Want sinds zes maanden signaleert men Italiaansche troepen in Fransch Somaliland, waar hun aanwezigheid door geen enkel accoord gewettigd kan worden. Al hebben de Italianen echter geen duim bezet van een gebied dat zij voorwenden te versmaden, zij incasseerden daarentegen wel degelijk de 2500 aandeelen in den spoorweg Djiboeti - Addis-Abeba, welke hun volgens een der bepalingen van het accoord werden afgestaan. En ondanks de buitenwerking-stelling dier overeenkomst toonden zij totnutoe niet de geringste neiging om deze aandeelen te retourneeren. Op 18 December 1936 trouwens verklaarde Mussolini eigenmondig te Littoria dat ‘alle Afrikaansche rekeningen voortaan met Frankrijk geregeld waren tot den laatsten cent’. Hij gaf dien dag een bewijs van de werkdadigheid der accoorden welke hij op 6 Januari 1935 teekende met Laval, een bewijs dat als doorslaand mag beschouwd worden en dat hij onmogelijk kan herroepen.

Spijkers

Alle argumenten welke de Italianen aanvoeren om de opzegging te motiveeren van een accoord dat zij destijds ontvingen als een zegen des hemels, moeten dus gerangschikt worden onder de spijkers die men zoekt op laag water, onder casuïstisch gemuggenzift, onder sophistische haarkloverij. Hun draagkracht reikt niet verder dan de Italiaansche grens. Hun overtuigingsvermogen is slechts bruikbaar voor gedresseerde hersens. Zoo onhoudbaar zij blijken bij het eerste vrije onderzoek, zij zijn waarschijnlijk aanvaardbaar voor de onderdanen van Mussolini, die kunstmatig gevoed en gerantsoeneerd, sinds lange jaren alles leerden slikken en verteren wat hen wordt ingelepeld. Het is zelfs mogelijk dat dergelijke argumenten de Italianen aansporen tot een gedicteerd enthousiasme. En des te erger wanneer de domheid, gecombineerd met hooggespannen vitaliteit en oververhit dynamisme, zulke peillooze, grondelooze afmetingen aanneemt.

Want als de Italiaansche drogredenen waardeloos zijn in Frankrijk, zij zijn niet zonder beteekenis. Het overkwam den Franschman niet dikwijls in den loop der geschiedenis dat hij zich zoo absoluut zeker voelde van zijn goed recht. Zelfs in 1914, ondanks de onloochenbare oorlogsverklaring van Duitschland, bleef er in menig gemoed een vleugje twijfel knagen. Nog na de overwinning vroegen sommigen zich af of zijn regeerders niet in het verborgen op die oorlogsverklaring hadden aangestuurd. Maar hier is het Italiaansche ongelijk, Mussolini's willekeur, de fascistische overdrijving dermate evident, zonneklaar, dat het besef van Frankrijk's goed recht geen zweem van weifeling toelaat. Niemand behoeft zich iets in te praten. Er valt geen enkel geweten te sussen. Bij niemand. Noch links noch rechts. Mussolini's argumentatie is van een zwakheid waaraan geen mensch zich onderwerpen kan zonder zich intellectueel te verlagen.

Voeg daarbij de instinctieve antipathie welke een groot deel der Fransche bevolking koestert voor het fascisme, een afkeer die bij velen woekerde tot fanatischen, onverzoenlijken haat, en in aanmerking nemend den tegenstand welke het accoord van 1935 reeds ontmoette toen langs een Parijsch perron een trein onder stoom te wachten stond op zijn passagiers, het misnoegen over de Italiaansche versatiliteit, den wrevel over de Italiaansche ondankbaarheid (was het Laval niet die beurtelings passief beurtelings actief, het verzet gesaboteerd heeft van den Volkenbond tegen de Ethiopische verovering?) in aanmerking nemend het wantrouwen dat Italië inboezemt door de verschijning zijner legioenen aan den voet der Pyreneeën, in aanmerking nemend de precariteit der Italiaansche financiën, de mateloosheid der Italiaansche pretenties, met al deze gegevens voor oogen kan op een millimeter na de limiet bepaald worden der concessies welke Rome door arbitraire, unilaterale opzegging eener overeenkomst meent af te zullen persen van Frankrijk.

‘Dynamiek’

De Franschen zeiden met tegenzin ja op de dringende invitaties van 1935. Waren zij ‘dynamisch’ dan zouden zij op dezelfde invitatie resoluut neen antwoorden in 1933. Zij zouden hun honderd duizend kilometer woestijngrond herbezetten, de 2500 spoorwegaandelen terugeischen, en op hun beurt de overeenkomsten waarop Italië zich beroept, voor nietig verklaren. Het Londensche verdrag o.a. van 1915 en het completeerend accoord van Sint-Jean-de-Maurienne in 1917, waarvan artikel 13 koloniale compensaties beloofde aan Italië. Want als het eene verdrag niet geldt en verbroken kan worden naar believen en goeddunken, wanneer Versailles caduc werd, en St-Germain en Trianon en het geheele Europeesche statuut, waarom zou dan te midden van al die ruïnen enkel een verdrag en een accoord van 1915 en 1917 intact en geldig overeind blijven? Ware Frankrijk ‘dynamisch’ het zou ook onverwijld een kruiser zenden, kanonnen en regimenten naar Cheik-Saïd, een stuk geblakerde woestijngrond van 1620 vierkante kilometer aan den uitgang der Roode Zee tegenover het eilandje Perim, op de Arabische kust, naast Aden, het zou als voorpost van Djiboeti Cheik-Saïd versterken, waar het nooit een bezetting heeft durven legeren, hoewel dit onschatbaar punt sinds 1868 wettig Fransch eigendom is, gekocht, betaald, geregistreerd, en op alle kaarten als Fransch eigendom genoteerd staat.

Doch zoover zullen de Franschen niet gaan. Gelukkig zijn ze minder dynamisch en vitalistisch dan anderen. De kwestie is voortaan dan ook slechts wat Mussolini wenscht te wagen. Want behalve op een zetel in de Maatschappij Suez (en daar Engeland 353.204 aandeelen bezit in dit kanaal tegen Frankrijk de rest op een totaal van 800.000, zou deze zetel een puur cadeau, een loutere gunst zijn waarop Italië niet méér aanspraken kan doen gelden dan alle overige mogendheden die over Suez varen), behalve misschien die ééne administratie-post op de 32, heeft Mussolini van het hedendaagsche Frankrijk geen enkele concessie te verwachten, en geen enkele zijner aspiraties of desiderata zal zich zonder geweld van wapenen kunnen verwezenlijken. Hoeveel moeite hij ook hebbe om te wennen aan de gedachte dat een dictator kan moeten bukken, het zal ditmaal raadzaam zijn om van Frankrijk geen zelfmoord te vergen in naam van den Vrede.

[verschenen: 11 januari 1939]